Sona Vəliyevanın Polşada nəşr olunan kitabı haqqında - Səlim Babullaoğlu və Anna Augustınyakın məqalələri

Bu günlərdə Polşada, Vroslavın məşhur "ATUT" nəşriyyatında Sona Vəliyevanın "Dünya Tanrı biçimdədir" kitabı polyak dilində nəşr olunub. Tərcümələr Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzində hazırlanıb. Kitabın tərtibçisi Səlim Babullaoğlu, Anna Augustınyak, tərcüməçisi İlahə Kərimova, nəşriyyat redaktoru Maqdalena Kovalska, naşiri Vitold Podedvornıdır. Sona xanım Vəliyevanın Polşada nəşr olunan kitabı haqqında nəşrin tərtibçisi Səlim Babullaoğlunun və redaktoru - Anna Augustınyakın məqalələrini təqdim edirik.
 

Anna Augustınyak

Dərketmə anı

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin məzunu, filologiya üzrə fəlsəfə  doktoru Sona Vəliyeva tanınmış Azərbaycan şairəsi və  Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olmaqla yanaşı, eyni zamanda, bir çox ədəbi mükafatların - "Qızıl Kəlmə" və "Ali Media Mükafatı" kimi ödüllərin sahibidir.  O "İşığa gedən yol" romanı, "Ruhun yaddaşı",  "Azərbaycançılıq ədəbi-estetik təlim kimi" (Bakı-2002), "Hüseyn Cavid sənətinin qüdrəti" kimi nəsr və elmi-publisistik kitabların müəllifidir. Sona xanımın "Çəhrayı rəngli dünyam", "Arazbarı", "Zaman xəbərsiz ötdü", "Türkün gəlişi", "Dualar, sevgilər", "Dünya görüş yerimiz", "Dünya Tanrı biçimdədir" adlı şeir kitabları da işıq üzü görmüşdür.

Tərcüməçi İlahə Kərimovanın çevirməsində adıçəkilən sonuncu şeir kitabı ilə bu gün Sona Vəliyevanın şeirləri ilk dəfə polyak oxucusuna təqdim edilir.

Sona Vəliyeva bu kitabdakı  şeirlərində nədən bəhs edir? Əsasən insanın özünün özü ilə dayanmadan apardığı mübarizəsindən danışır və hər bir azərbaycanlı üçün indiki zamanda aktual olan tarixi sərf-nəzər edir, bunun vacibliyini diqqətə çatdırır. Çünki həm əski tarixi obrazlar, həm dahi şəxsiyyətlər, eləcə də bizim hər birimizin "sıravi insan olan"  ulu babalarımız - onları yalnız indi həssaslıqla hiss etdiyimiz zaman müasir kimliyə malik olurlar.

Şairənin fikrincə, həmin şəxslərə keçmişdən "qoparıb" nəzər salmaq, onların dövlətçi sədaqətindən nümunə götürərək əməllərinin eynisini etmək lazımdır. Yəni ideyalar, istedadlar və ideallar bütövlükdə xalqın işlərinə və çağdaş ehtiyaclarına tabe edilməlidir. Ona görə ki, xalqın, onun zəngin mədəniyyəti və dilinin eyni ruhda qorunub saxlanılması, islam mənəviyyatının mənsubiyyəti, bu ətrafdakı  mövzularla bağlı yeni  müzakirələr açılmalıdır, çünki həll olunmalı məsələlər vardır.

Sona Vəliyeva şeirlərində Allahla özü arasında dolaşır, dialoqlar aparır,  hikmətin yeni təriflərini axtarır, bizim üçün yeni  imkanlar yaradacaq və bu günümüzdə çox ehtiyac duyduğumuz  əxlaq məsələləri üzərində düşünür, fikir dairələri cızır. Onun fikrincə,  çağdaş və  yazıq bir  adam kimliyindən asılı olmayaraq, danışmağı bacararsa, ilahi bir qüvvə ilə, Tanrının özü ilə belə dialoq qurma, söhbət etmək səviyyəsinə yüksələrsə, o zaman o, bütün çoxmənalı, qəliz suallara və müasir dilemmalara cavab tapma şansı əldə etmiş olur.

"Dünya Tanrı biçimdədir" şeir kitabında bəzən o qədər  riqqətli, kədərli və təsirli kəlmələrə rast gəlirik ki, elə bil bu kəlmələri adi insan yazmayıb, sanki Tanrı özü diktə edib və buna görə də bəzən həmin kəlmələr, sanki ilahi bir missiya təsiri bağışlayır. Lakin müəllif qəhrəmanını gah qadın, gah kişi kimi təsvir edərək oxucuları, əslində, heç bir cinsiyyətə mənsub olmayan insanı çarəsizliyinin perspektivləri ilə qarşılaşdıraraq,  ilahi sublimasiyanı bir növ aradan qaldırır. Sonda isə bütün metafiziki, fiziki məsələlər çulğaşır, sonda ən əvvəl insan olmağımız, daha sonra isə  ilahi və milli kimliyə malik olmağımızın dərk etmə anı yaranır.

Səlim Babullaoğlu

Ağappaq işıqla

Deyirlər, bütün dövrlər tarix olmur, rus-sovet imperiyasının çöküşü ilə Azərbaycanın XX əsrdə ikinci dəfə müstəqillik əldə etməsi kimi böyük hadisələrin fonunda son 30 il Azərbaycan üçün büsbütün tarix olan bir dövr, Azərbaycan ədəbiyyatı üçün kəskin dəyişmələr dövrü kimi yadda qaldı. Qadağaların aradan qalxması açıq dünyanın bərabərhüquqlu üzvü olan Azərbaycan cəmiyyətində həm də sənəti baxımdan, xüsusən  də, yeni nəsillər arasında "hər şeyi - xüsusən ədəbi-bədii irsi inkar meyilləri" kimi müxtəlif reaksiyalar doğururdu. Amma daha əvvəl eyni tarixi dövrü yaşamış digər xalqların ədəbiyyat tarixlərindən bunun qaçılmaz olduğunu da bilir və bilirik ki, bu meyillərin təsiri ilə həm formal, həm məzmun baxımından yeni və maraqlı  milli ədəbi nümunələr yaranır və yaranmaqdadır.

Böyük polyak şairi Çeslav Miloşun  "poeziya - həm də tərəddüd etmək sənətidir"  kimi deyiminin yeridir.  Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında elə imzalar da oldu ki, onlar inkara yox, araşdırmaya, təqdirə, sərf-nəzər etməyə meyilləndilər. Çağdaş Azərbaycan ədəbi mühitinin tanınmış və istedadlı nümayəndəsi, şair, yazıçı Sona xanım Vəliyeva məhz üstünü "laqeydlik" və  "dəb tozu" örtmüş dəyərlərin, ədəbi-fəlsəfi platforma və üslubların tozunu almaq, onları yeni poetik nəfəslə aktuallaşdırmaq yolunu tutdu.

Azərbaycan klassiklərinin ideya və forma baxımında əldə etdiyi poetik irsi öz təcrübəsində təzələdi ki, bu gün onun şeirlərinin də polyak oxucusuna təqdim olunması, əlbəttə, təsadüf deyil.

Bu şeirlər həm şəxsi, həm milli və ictimai məsələlərə onları bir-birindən ayırmayaraq (!) öz orijinal münasibətini sərgiləyən şairin eyni zamanda bəzən tarix ilə, bəzən Yaradan və təbiət ilə dialoqu, mükaliməsidir. 

Müsahibələrinin birində Sona xanım deyir: "Ən böyük sevgi, vətənə, torpağa olan sevgidir. Bütün sevgilər ötür. Anaya, torpağa olan məhəbbət ötüb keçmir. Torpaq əldən gedəndə insan dünyasını itirir...".

Bu gün çox az şair vardır ki, Vətən sevgisini şəxsləşdirə bilir və bu hisslərin ifadəsində səmimi ola bilir - Sona xanım müasir Azərbaycan şairləri arasında bu yaradıcı keyfiyyəti ilə xüsusi yeri olan ədibdir.

İstedadlı tərcüməçi, son on ildə Azərbaycan ədəbiyyatının polyak dilinə tərcüməsi və təbliği işində ardıcıl fəaliyyət göstərən İlahə Kərimovanın tərcümələrindəki bu şeirlər vasitəsilə hörmətli oxucular eyni vaxtda həm müasir Azərbaycan şairəsinin, həm ənənəyə bağlı  Azərbaycan türk qadını və  bir şərqli xanımın düşüncələri, poetik hiss-həyəcanı ilə tanış olacaqlar. İşdir, öz-özlərinə sual etsələr ki, niyə bu fikirlər, bu düşüncələr şeirlə ifadə olunmalıdı, suallarının cavabını onlar yenə də Sona xanımın misralarında gözləyəcəklər:

"...qürbətlər, ayrılıqlar,

sevib unudulanlar,

kədərdən ağlayanlar

ağappaq işıqla

boylandılar şeirdən...".