Boşanmadan sonra uşaqların taleyi

  Nikaha xitam verilməsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri) və məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir

Ər-arvadın yetkinlik yaşına çatmayan ümumi uşaqları olmadıqda, nikaha onların razılığı əsasında müvafiq icra hakimiyyəti orqanında xitam verilə bilər. Lakin yetkinlik yaşına çatmayan ümumi uşaqlarının olmasından asılı olmayaraq ər (arvad) məhkəmə qaydasında itkin düşmüş, fəaliyyət qəbiliyyəti olmayan hesab edildikdə vəya ər (arvad) cinayət törətməyə görə ən azı üç il müddətinə azadlıqdan məhrum olunduqda, ərin (arvadın) ərizəsi əsasında nikaha xitam verilməsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanında aparılır.

Ər-arvad arasında uşaqlar barədə yaranan mübahisələrə müvafiq icra hakimiyyəti orqanında nikahın pozulmasından asılı olmayaraq məhkəmə qaydasında baxılır. Həmçinin yuxarıda göstərilən hallar istisna olmaqla ər-arvadın yetkinlik yaşına çatmayan ümumi uşaqları olduqda və ya ər (arvad) nikahın pozulmasına razı olmadıqda nikah məhkəmə qaydasında pozulur.

Nikah məhkəmə qaydasında pozularkən, ər-arvad məhkəməyə yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarının kiminlə qalmasını müəyyən edən saziş təqdim edə bilərlər. Əgər ər-arvad arasında belə bir saziş olmadıqda, eləcə də bu saziş uşaqların və ya tərəflərdən birinin marağını pozduqda, məhkəmə boşanmadan sonra yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların valideynlərindən hansının yanında qaldığını müəyyən etməlidir.

Apardığımız araşdırma nəticəsində müəyyən etdik ki, məhkəmə tərəfindən nikahın pozulması ilə bağlı işlərə baxılarkən çox zaman (nikahın pozulmasına dair işlərin 85 %-i) yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların ananın yanında qalmasının şahidi oluruq. Buna əsas səbəb kimi uşağın azyaşlı olması və atanın razılığı götürülür.

Boşanmadan sonra valideynin birindən ayrı yaşayan uşaqlar bəzən müəyyən səbəblərdən (məsələn, evin olmaması və s.) başqa şəxslərlə (məsələn, baba, nənə, dayı, xala və s.) və yaxud başqa ailədə (məsələn, babanın, nənənin, dayının, xalanın ailəsində və s.) yaşamağa məcbur olur.

Hətta bu vəziyyətdə onunla birgə yaşayan şəxslərin təsiri altında (məsələn, ana öz qızına keçmiş həyat yoldaşı ilə ünsiyyət yaratmağı onun əxlaqının ləkələnməsi kimi qiymətləndirir və s.) himayəsində olan valideyn uşağın digər valideyinlə ünsiyyət qurmasına hər vəchlə mane olmağa çalışır (halbuki, valideynlər ayrı yaşadıqda uşaq onların hər biri ilə ünsiyyət hüququna malikdir). Çox zaman buna əsas kimi uşağın tərbiyyəsinin pozulması və yaxud təhsilinin aşağı düşməsi halı əsas gətirilir. Yəni uşaqdan ayrı yaşayan valideyn onun tərbiyəsinə və yaxud təhsilinə mane olması ilə günahlandırılır.

Baxmayaraq ki, ailə qanunvericiliyinə görə hər bir uşaq ailədə yaşamaq və tərbiyə almaq, öz valideynlərini tanımaq və onların qayğısından istifadə etmək, uşağın maraqlarına zidd olan hallar istisna olmaqla, onlarla birgə yaşamaq hüququna malikdir.

Təəssüflər ki, başqa şəxslərlə birgə yaşam vəziyyətdə uşağın gələcək həyatının düzgün formalaşmasında mühüm rol oynayan tərbiyyə və təhsildə müəyyən qüsurlar əmələ gətirir. Məsələn, azyaşlı uşaq onunla bir evdə yaşayan cinayət törətmiş və buna görə cəza çəkmiş dayısının tez-tez cinayətdən, cəza çəkmə müəssisəsindən apardığı danışıqların şahidi olur, lakin dayının xəbəri olmadan onun söhbətləri uşağa maraqlı olur və uşaqda hardasa bu sahəyə gizli meyllənmə mövcud olur ki, bu da gec-tez özünü biruzə verməlidir. Yaxud, uşaq onunla birlikdə yaşayan nənəsinin yaşlı və xəstə olması səbəbindən etdiyi müəyyən hərəkətlərdən iyrənir və bu hal onda müəyyən bir psixi pozuntu halları meydana gətirir.

Halbuki, Ailə Məcəlləsinin 60.3-cü maddəsinə əsasən, uşaqların tərbiyə və təhsilinə aid olan bütün məsələlər uşaqların hüquq və mənafeləri, onların rəyi nəzərə alınmaqla, valideynlərin qarşılıqlı razılığı əsasında həll olunur. Hətta valideynlər ayrı yaşasalar belə bu razılıq həyata keçirilməlidir.

Uşaqlardan ayrı yaşayan valideyn onlarla ünsiyyət hüququna, uşaqların tərbiyə və təhsili ilə bağlı məsələlərin həll edilməsində iştirak etmək hüququna malikdir.  Uşaqlarla yaşayan valideyn uşağın fiziki, psixi sağlamlığına, onun əxlaqi inkişafına zərər yetirməyən digər valideynlə uşağın ünsiyyətinə mane olmamalıdır.

Həmçinin uşaqdan ayrı yaşayan valideyn öz uşağı haqqında tərbiyə və müalicə, sosial müdafiə və digər müvafiq müəssisələrdən məlumat almaq huququna malikdir (Ailə Məcəlləsinin 61.5-ci maddəsi).

Hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsi hüququna malik olan uşağın hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsi valideynlər (onları əvəz edən şəxslər), Ailə Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulmuş hallarda isə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (yerli icra hakimiyyətlərinin qəyyumluq və himayə orqanları) və məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir.

Uşağın hüquqları və qanuni mənafeləri pozulduqda, o cümlədən valideynləri (onlardan biri) uşağın təhsili, tərbiyəsi üzrə vəzifələrini yerinə yetirmədikdə və ya valideynlik hüquqlarından sui-istifadə etdikdə, uşaq öz hüquqlarını qorumaq üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanına (yerli icra hakimiyyətlərinin qəyyumluq və himayə orqanları), 14 yaşına çatdıqda isə məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdir.

Boşanmadan sonra uşaqların hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsinin təmin edilməsi ilk növbədə onunla birgə yaşayan valideynin üzərinə düşür. Heç bir halda valideynlik hüququ uşaqların mənafeyinə zidd həyata keçirilə bilməz.

Valideynlik hüquqlarını həyata keçirərkən valideynlər uşaqların mənəvi inkişafına, fiziki və psixi sağlamlığına xələl yetirməməli, onların tərbiyəsində onların istismarına, təhqir edilməsinə, mənəviyyatının alçaldılmasına, qəddarlığa, kobudluğa, biganəliyə yol verməməlidir. Valideynlik hüquqlarını həyata keçirərkən uşaqların hüquq və mənafelərinə ziyan vuran valideynlər qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

Eyni zamanda belə hallarda digər uşaqdan ayrı yaşayan valideyn məhkəmənin qərarına və ya qanuna əsaslanmadan uşağı yanında saxlayan hər hansı şəxsdən onu geri qaytarmağı tələb etmək, həmçinin, öz valideynlik vəzifələrini yerinə yetirmədiyinə görə valideynlik hüquqlarından məhrum etmə tələbi ilə bağlı məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdir.