Ermənistanda rus dilinin "xariciliyi və qaranlıq gələcəyi"

Dövlətlərin dil siyasəti olur. Adətən qurucu millətin dili dövlətin rəsmi dili olur. Bəzi hallarda ikinci böyük millətin dili də rəsmi status alır, amma bu, daha çox Avropa qitəsində müşahidə edilir. Amma yenə də post-sovet coğrafiyasında müstəqillik sonrası belə hala rast gəlinir.

Ermənistanın da dil siyasəti var. Məsələn, Ermənistan Konstitusiyasının 20-ci maddəsində "Ermənistan Respublikasında dövlət dili erməni dilidir", deyə qeyd edilmişdir. Dil haqqında 1993-cü ildə qəbul edilən qanunun tələblərinə görə, başqa dillərdə, xüsusən də rus dilində tədris verən orta məktəblərin hamısı bağlanmış, erməni dilində tədrisə keçilmişdir.

Ermənistanda bütün orta məktəblərdə istisnasız olaraq ermənicədən başqa dildə dərs keçirilmir. Ölkədəki rus, kürd, assuri, yunan azlıqlar öz dillərində oxuya bilərlər, amma bu dili tədris edən məktəb yoxdur. Onlar sadəcə ermənicə dərs verilən məktəblərdə onlar üçün ayrıca təsis edilən siniflərdə oxuya bilərlər. Ölkədə yalnız 40 orta məktəbdə belə imkan var.

Ermənistanda universitetlərdə də ermənicədən başqa dildə dərs keçilmir. İstisna yalnız 1997-ci ildə təsis edilən Rusiya-Ermənistan Universitetidir. Maraqlıdır ki, bu universitetə də qəbul olunmaq üçün imtahanlar erməni dilində keçirilir. Bu universitetin 11 fakültəsində təxminən iki min tələbə oxuyur.[i]

Xaçatur Abovyan adına Pedaqoji Universitetin rus dili kafedrasının professoru, akademik Aydı Arutyunyan da 1993-cü ildən sonra ölkədə orta məktəblərdə rus dilində tədrisin ciddi problemlərlə qarşılaşdığını qeyd edir.[ii] Rus dilində dərs keçilən məktəblərin bağlanması səbəbindən ölkədə rus dilini bilənlərin sayında kəskin azalma müşahidə edilir.

Ermənistan hökuməti 1999-cu ildə "Ermənistan Respublikasının ictimai-mədəni və təhsil sistemində rus dili" adlı konsepsiya hazılasa da, müsbət yöndə ciddi nəticələr əldə olunmamışdı.

Son zamanlarda Ermənistanda rus dilinin tədris edilməsi istiqamətində ciddi müzakirələr gedir. Əlbəttə, bu müzkirələrdə Rusiya da tərəf kimi iştirak edir və təzyiq göstərir. Hələ cari ilin iyul ayında Ermənistan parlamentinin sədri Ara Babloyan Moskvada olarkən, Rusiya Dövlət Dumasının sədri Vyaçeslav Volodinin rus dilinin Ermənistanda rəsmi dil olaraq qəbul edilmədiyi üçün Ermənistan vətəndaşlarının sürücülük vəsiqələrinin Rusiya ərazisində tanınmayacağını bildirməsi ciddi ajiotaja səbəb olmuşdu.[iii]

Ermənistanda bu məsələ barəsində müzakirələrin yenidən alovlanmasına səbəb baş nazir Karen Karapetyanın rus dilinin tədrisində saatların artırılması və bu dilin tədrisinə canlılıq gətirməsi haqqında göstəriş verməsi olmuşdu. Ermənistanın təhsil naziri Levon Mıkırtçyan baş nazirin belə göstəriş vermədiyini, sadəcə, xarici dillərin tədris metodikasında keyfiyyət dəyişikliyi edilməsi məsələsinin gündəmə gəldiyini desə də, rus dili ətrafında müzakirələr səngimir.

Ermənistanda rus dili müzakirələri səngimədən Rusiyanın təhsil naziri Olqa Vasilyevanın 25 sentyabrda Ermənistana səfər etməsi yeni sualları da bərabərində gətirmişdir. Vasilyeva Ermənistana səfərinin məqsədini "Mən təhsil və elm məsələlərini müzakirə etmək üçün burdayam. Biz rus dili və mədəniyyətinin öyrənilməsi sahəsinin dərinləşdirilməsi niyyətindəyik" şəklində izah etsə də,[iv] erməni KİV-ləri "bir qaşıq suda tufan qopararaq" səfərin əsas məqsədinin rus dilinə rəsmi status verilməsi olduğunu iddia edirlər.[v]

Bu arada Moskvada fəaliyyət göstərən Lazarev gimnaziyasının bağlanacağı haqqında iddialar ortaya atılsa da, daha sonra gimnaziyanın bağlanmayacağı bildirilmişdir.

Ermənistanın müstəqillik elan etməsindən sonra ölkədə rus dilində təhsil verən məktəblərin bağlanması, rus dilinin sadəcə ermənicə dərs verən məıktəblərdə tədris edilməsi, dərs saatlarının azaldılması gerçəklikdir və bir çox hallarda Rusiya rəsmiləri bundan narahat olduqlarını dilə gətirirlər.

Müstəqilliyini elan edəndən sonra Rusiyaya qarşı siyasət aparan Gürcüstanda belə fəaliyyət göstərən 17 rusdilli orta məktəb bağlanmamışdı. Ermənistan isə bütün rusdilli orta məktəbləri bağlamış, rus dilinin ölkə daxilində geniş istifadə edilməsinin qarşısını almağa çalışmışdır. Görünən odur ki, Rusiya dövlət rəsmiləri də bunun fərqində olduqları üçün Ermənistandan rus dilinin tədris metodologiyasının dəyişdirilməsi və tədris sahəsinin genişləndirilməsini tələb edirlər. Bu məsələ hər iki dövlət arasında ciddi problem olmasa da, ictimai rəydə bir-birilərinə qarşı düşmən obrazının yaranmasına səbəb olur.

Hatəm Cabbarlı,

siyasi elmlər doktoru