Qlobal güclər: yeni münasibətlər mərhələsinə keçid

22:28 / 05.07.2019

Siyasi təhlilçilər dünyanın böyük gücləri olan ABŞ, Rusiya və Çin arasında münasibətlərdə dəyişikliklərin müşahidə edildiyindən yazırlar. Osakada "Böyük iyirmilər" (G20) qrupunun sammitində ifadə edilən fikirlərin işığında bu iddia maraqlı görünür. Orada Amerika, Rusiya və Çin rəhbərləri düşündürücü mesajlar veriblər. Onların sırasında V.Putinin liberalizm haqqında dedikləri daha çox əks-səda doğurub. D.Tramp da Çinlə ticarət müharibəsinin sona çata biləcəyi barədə fikir bildirib. O, ayrıca, Çin mallarına əlavə verginin tətbiq edilməyəcəyini bəyan edib. Türkiyə haqqında da ədalətli fikirlər ifadə edib. Amerika Prezidenti, faktiki olaraq, Vaşinqtonun Yaxın Şərqin bu böyük dövlətinə qarşı haqsız davrandığını və öz səhvini aradan qaldırmalı olduğunu ifadə edib. Bunlardan Vaşinqton administrasiyasının xarici siyasətdə müəyyən düzəlişlər etdiyi barədə fikir formalaşır. Onların prizmasından ABŞ-Rusiya və ABŞ-Çin münasibətlərinin dinamikasının geosiyasi konteksti maraq kəsb edir. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Liberalizmin tənqidi: Putin dünyanı heyrətləndirdi

G20 ölkələrinin Osakada keçirilən sammiti göstərdi ki, dünyanın böyük geosiyasi gücləri arasında mübarizə yeni çalarlar alır. Bu, daha çox ABŞ, Rusiya və Çin arasında olan münasibətlərə aiddir. Bu ölkələrin rəhbərlərinin Yaponiyada apardıqları müzakirələrin məzmunundan ekspertlər belə bir nəticə hasil edirlər. Əlbəttə, qiymətləndirmələr fərqlidir. Ekspertlər bir sıra hallarda simpatiya və ya antipatiyalarını cilovlaya bilməyib, hansısa bir tərəfin xeyrinə fikir yürüdürlər. Ancaq bütövlükdə, qlobal miqyasda yeni qüvvələr nisbətinin formalaşmaqda olduğu aydın şəkildə görünməkdədir.

Ekspertlər daha çox V.Putinin Qərb liberalizmi ilə bağlı dediklərini analiz edirlər. Rusiya Prezidenti "The Financial Times" qəzetinə verdiyi müsahibədə artıq Qərb liberalizminin ideoloji konsept olaraq köhnəldiyini ifadə edib. Bunu bir sıra Rusiya ekspertləri "böyük aşağılama" kimi qiymətləndiriblər. Bütövlükdə isə, Rusiya Prezidentinin mediamüharibəni udmaqda olduğunu iddia edirlər (bax: Большое унижение от Путина: кажется, он выигрывает медиавойну / "Россия сегодня", 29 iyun 2019).

Doğrudan da, Qərb mətbuatı V.Putinin bu fikrinə geniş yer verməkdədir. Siyasətçilər də münasibət bildirirlər. Onların bir qismi həmin tezislə razılaşır, digərləri isə əksini söyləyirlər. V.Putinin D.Trampı liberalizmin böhranı fonunda "ağıllı siyasətçi" kimi xarakterizə etməsi xüsusi müzakirə mövzusuna çevrilib. Daha maraqlısı odur ki, Rusiyanın dövlət başçısı miqrantlara qarşı Avropa cəmiyyətlərində olan sərt mövqeni müdafiə edib. Konkret olaraq, V.Putin deyib ki, əgər miqrant qanunu pozursa, cəzasını almalıdır, ona niyə güzəşt olmalıdır?.

Belə görünür ki, V.Putinin müsahibədə ifadə etdiyi fikirlər xüsusi texnologiya ilə təbliğ edilir və bu zaman Qərb cəmiyyətinin ictimai rəyinə təsir etmək məqsədi güdülür. Aydın görünür ki, Rusiya Qərbin əsas ideoloji sistemini silkələyən fikirlər ifadə edib. Bunu SSRİ dağılandan sonra Qərbə qarşı aparılan ən güclü ideoloji həmlə hesab etmək olar. Çünki Avropada "soyuq müharibə"nin məhz liberal dəyərlər hesabına udulduğu fikri beyinlərə tam yerləşdirilib. Əgər bu məqamda hansısa şübhə yaranacaqsa, bu, dolayısı ilə SSRİ üzərində ideoloji qələbənin sadəcə miraj olduğu anlamına gəlir. Yəni reallıqda Qərb uduzub, özünü mənəvi uçuruma sürükləyir.

Bu fikri söyləməklə, əslində, V.Putin informasiya müharibəsində başqa bir cəbhə açır. Belə ki, o, D.Trampı tərifləyir. Qərbdə isə Amerika Prezidentini sağ populist olaraq qiymətləndirir və ona qarşı kəskin mübarizə aparmağa çalışırlar. Hesab edilir ki, sağ populizmin Avropada yayılmasına ilham verən məhz D.Trampdır. Avropalı analitiklərin qənaətlərinə görə, bu istiqamət Avropanı mənəvi və ideoloji aspektlərdə parçalayır, avropasentrizmi inkar edir ki, bu da, təbii olaraq, Avropada inteqrasiya prosesinə ciddi maneə törədir.

İndi V.Putinin fikirlərinə məhz bu kontekstdə nəzər salaq. Belə məlum olur ki, Rusiyanın dövlət başçısı D.Trampı ideoloji kontekstdə tərifləməklə Avropada müəyyən siyasi qüvvələrə mesaj verir, onları hazırkı Qərb siyasi elitasına qarşı daha geniş və qətiyyətli mübarizə aparmağa çağırır. Bu da, faktiki olaraq, Avropa İttifaqı daxilində siyasi-ideoloji mübarizəni qızışdırmaq deməkdir. Maraqlıdır ki, Avropa ekspertləri bu məqamı dəfələrlə vurğulayırlar, ancaq, görünür, qəbul edənlər azdır.

Oyun qaydaları: əməkdaşlıq, yoxsa gərginlik naminə?

Hər bir halda, Rusiya Prezidenti Qərb siyasi və ekspert dairələri üçün geniş müzakirə mövzusu ortaya atıb. Proseslər bu istiqamətdə davam etsə, irəlidə daha dərin çatlar meydana gələ bilər. Bunun Aİ üçün nə demək olduğunun izahına ehtiyac yoxdur. Deməli, ekspertlərin iddia etdiyi kimi, Rusiya informasiya müharibəsində son 25 ildə müşahidə edilməyən bir mərhələyə başlayır. İndi Kreml sosialist ideologiyasını məğlub edən ideoloji sistemin özünü çətin vəziyyətə salır. Maraqlıdır ki, bu prosesdə D.Tramp da Rusiya üçün müsbət rol oynamaqdadır. Və ya ola bilsin ki, sadəcə, belə bir görüntü vardır.

Rusiyanın ideoloji sferada atdığı bu addımın fonunda ABŞ-Rusiya və ABŞ-Çin münasibətlərinin geosiyasi dinamikası da maraq doğurur. Amerika Prezidenti rusiyalı həmkarını xeyli tərifləyib. Hətta ona "əla oğlandır" deyib. Lakin müzakirələrdə konkret razılıq barədə informasiya yox dərəcəsindədir. Məsələn, İranla əlaqədar Kreml öz mövqeyini müdafiə edir və Ağ Evə güzəştə getmək fikrində deyil. Nüvə silahları ilə bağlı imzalanmış üçüncü müqavilə ilə əlaqədar da hər hansı razılıq əldə edilməyib.

Osaka görüşündən öncə Qərb rəsmi dairələri ultimatum xarakterli fikir bildirmişdilər: Rusiya orta və qısamənzilli silahlarını məhv etməlidir, əks halda, cavabını alacaqdır. İndi isə aydın olur ki, tərəflər müzakirələri davam etdirməkdən başqa bir şeydə ortaq fikrə gəlməyiblər. Deməli, verilən vədlərə baxmayaraq, ABŞ-Rusiya münasibətləri müəyyən deformasiyaya uğrayıb. İndi onlar daha açıq formada mübarizə aparmağa hazırlaşırlar. Bunun daha çox geosiyasi və ideoloji müstəvidə özünü göstərəcəyini proqnozlaşdırmaq olar.

Moskvanın addımlarından aydın olur ki, o, daha açıq və qətiyyətli mövqe tutmaqda qərarlıdır. Artıq o, bütün istiqamətlərdə hücuma keçib. Deyilənlərin fonunda V.Putinin dünya KİV-lərində populyarlığının getdikcə artması maraqlı təsir bağışlayır. D.Trampın da xarakterini nəzərə alsaq, mübarizənin gərgin olacağını təxmin etmək mümkündür. Konkret desək, dünyanın müxtəlif regionlarında və qlobal ticarətdə ABŞ-Rusiya qarşıdurmasının daha da kəskinləşəcəyini proqnozlaşdırmaq mümkündür.

Amerika-Çin münasibətləri də kifayət qədər maraqlı ssenari üzrə dəyişir. D.Trampla S.Szinpinin Osaka görüşündən sonra ticarət müharibəsinin olmayacağı haqqında informasiyaların yayılması və üstəlik, Amerika Prezidentinin Şimali Koreya ərazisində Kim Çen Inla görüşməsi ekspertlər tərəfindən qlobal geosiyasətin ciddi məqamları kimi təqdim edilir. Bunu həm ABŞ-Çin münasibətlərində yeni dinamika, həm də bütövlükdə, ABŞ-ın dünya siyasətinə təsirinin yeni məzmun kəsb etməsi kimi qiymətləndirirlər. Görünür, Vaşinqton intriqalardan çox, qarşı tərəfi ələ almaqla nüfuzunu artırmaq istəyir. Bu baxımdan, Pekinlə ticari problemləri yoluna qoya bilsə, Amerika kifayət qədər şans əldə etmiş olar. Təbii ki, Çin də böyük bir çətinlikdən yaxa qurtarmış olar.

Ancaq bunlar daha çox ehtimallardır. Reallıqda nələrin olacağını zaman göstərəcək. Bununla yanaşı, qüvvələr nisbətinin bu tərzdə dəyişməyə başlamasının nəticələri üzərində düşünmək olar. Deyək ki, bir sıra məsələlərdə həssaslıq nümayiş etdirən supergüclər Yaxın Şərqdə real barışın əldə edilməsi üçün konkret addımlar atmırlar. Əksinə, orada vəziyyəti daha da kəskinləşdirən proseslər özünü göstərməkdədir. Türkiyə Prezidentinin bununla bağlı təkliflərinə rəğmən, Vaşinqton və Moskva susur. Belə çıxır ki, ikili standartlar qalmaqdadır. Ümumilikdə, qlobal miqyasda qüvvələr nisbətinin hansı konfiqurasiyada dəyişməsinə baxmayaraq, dünya rahat nəfəs almaq məqamından uzaq görünür.

Bunun fonunda Osakada verilən bəyanatlar geosiyasi mübarizənin daha aktual məqamlar üzrə davam edəcəyi ehtimalını artırmış olur. O cümlədən müxtəlif regionlarda münaqişələrin həlli ilə bağlı təsirli addımların atılmasına inam azalır. Cənubi Qafqazda, Gürcüstanda baş verənlərin və Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqedə qalmasının fonunda geosiyasi risklərin azalmadığı qənaəti yaranır. Bu baxımdan, qlobal güclərin yeni səviyyədə mübarizəyə start verməsinin arxasında bu region üçün nələrin dayandığını proqnozlaşdırmaq asan deyil. Sülh, yoxsa müharibə? Barış, yaxud qarşıdurma? Bu suallara Cənubi Qafqazda cavab hələlik aydın deyil.

Newtimes.az


Etiket:

Strategiya.az

Xəbərlər
20.07.2022

Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi

20.07.2022

Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib

20.07.2022

İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb

20.07.2022

Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb

20.07.2022

Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov

20.07.2022

"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi

20.07.2022

Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub

16.07.2022

Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib

16.07.2022

Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb

16.07.2022

Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb

16.07.2022

Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var

16.07.2022

Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb

14.07.2022

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM

14.07.2022

Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il

14.07.2022

Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı

14.07.2022

FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür

14.07.2022

Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb

14.07.2022

Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub

14.07.2022

Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı

13.07.2022

Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub

13.07.2022

Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir

13.07.2022

Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır

13.07.2022

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür

12.07.2022

Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib

12.07.2022

Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?

12.07.2022

Azərbaycan nefti ucuzlaşıb

12.07.2022

Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq

12.07.2022

Tovuz döyüşlərindən iki il ötür

12.07.2022

Bakının mərkəzində partlayış baş verib

12.07.2022

Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər

12.07.2022

Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro

11.07.2022

Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub 

11.07.2022

Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY

11.07.2022

FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb

11.07.2022

Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib

11.07.2022

Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib

09.07.2022

Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov

09.07.2022

Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub

09.07.2022

DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub

09.07.2022

Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub

09.07.2022

Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib

09.07.2022

Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb

09.07.2022

Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

09.07.2022

XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib

09.07.2022

Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir

08.07.2022

Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM