Yeni geosiyasi qüvvə: Türkiyə-Çin əməkdaşlığı inkişafda

20:15 / 08.07.2019

Hazırda dünyada geosiyasi proseslər daha mürəkkəb və daha təhlükəli polimorf transformasiyalar şəraitində cərəyan edir. Xüsusilə, böyük dövlətlər arasında münasibətlərdə yeni risklər meydana gəlir. Hər kəs bilir ki, ABŞ-Rusiya, ABŞ-İran, ABŞ-Çin münasibətləri kifayət qədər gərgindir. Onların, bütövlükdə, bəşəriyyət üçün təhlükələr yaratdığı da sirr deyil. Bu səbəbdən, "Böyük iyirmilər"in (G20) Osaka sammitinə ümid çox idi. Orada ikitərəfli danışıqlar formatı da diqqət mərkəzində olub. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Yaponiya və Çin rəhbərliyi ilə geniş müzakirələr aparıb. Yaponiyada Şinzo Abe ilə ayrıca görüşdükdən sonra, Çinə səfər edən Türkiyə dövlət başçısı Pekində olduqca əhəmiyyətli razılaşmalar əldə edib. İki ölkə, demək olar ki, bütün sahələrdə layihələr realaşdırmaqla bağlı ortaq fikrə gəliblər. Buraya iqtisadiyyat, energetika, nəqliyyat, ticarət, müdafiə və hərbi sənaye də daxildir. Həmin məsələlərin fonunda Türkiyə Prezidentinin Çin səfərinin geosiyasi məqamları üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Ankara-Pekin xətti: fərqli əməkdaşlıq ritminə keçid

Türkiyə Prezidenti R.T.Ərdoğanın G20 ölkələri liderlərinin sammitindən sonra Asiya qitəsinin nüfuzlu dövlətlərinin başçıları ilə apardığı müzakirələrin qlobal geosiyasi dinamikaya təsir edəcəyi ehtimal olunur. Ekspertlər, faktiki olaraq, Ankaranın ciddi geosiyasi addım atdığını yazırlar. Doğrudan da, müzakirə edilən mövzularla bağlı əldə edilən razılıqlara baxdıqda, bu fikrin reallığa uyğun olduğunu görürük.

Hələ "İyirmilik" qrupu ölkələrinin sammitində Türkiyə rəhbəri Çin, Rusiya və Yaponiya liderləri ilə səmərəli görüşlər keçirmişdi. Vladimir Putinlə aparılan müzakirələr haqqında geniş informasiya verilib. Yaponiyanın Baş Naziri Ş.Abe ilə keçirilən görüş də maraqlı olub. Tərəflər böyük əməkdaşlıq layihələri həyata keçirmək barədə razılıq əldə ediblər. Yaponiya Türkiyə ilə bütün sahələrdə əlaqələrin inkişafında maraqlı olan ölkədir. Bundan başqa, iki dövlət İran məsələsində ortaq mövqedədir. R.T.Ərdoğan jurnalistlərlə söhbətində Ş.Abenin Tehranda İran rəhbərliyi ilə görüşünün detallarını açmadığını vurğulamaqla yanaşı, ümumi bir razılığın əldə edilmədiyini də deyib.

Belə məlum olur ki, İranla sıx münasibətlərinin olmasına baxmayaraq, Ş.Abe Amerika-İran münaqişəsində vasitəçi rolunu oynamaqda çətinlik çəkir. Həmin səbəbdən, Yaponiyanın Baş Naziri R.T.Ərdoğanla birlikdə hərəkət etmək təklifində bulunub. Bunu Türkiyə Prezidenti məmnunluqla qarşılayıb. Eyni zamanda, qeyd edib ki, digər böyük dövlətlər, məsələn, Amerika belə bir təklif etməyib. Ümumiyyətlə, Qərb dövlətləri Türkiyə ilə bu barədə danışmağa meyilli deyillər. Səbəbi aydındır: Qərb hesab edir ki, müsəlman Türkiyə İranın tərəfini tutacaq. Qərbə isə ancaq öz maraqlarına xidmət edə bilən "obyektiv vasitəçi" lazımdır. Problemin kökü bundadır.

Belə çıxır ki, Yaponiya ABŞ və Avropa dövlətlərindən fərqli olaraq, həqiqi mənada İranla bağlı yaranmış çətinliyi ədalətli yoluna qoymaqda maraqlıdır. Ancaq çətin ki, Qərb buna imkan vermək istəsin. Artıq onlar İranı vurmağın müxtəlif ssenarilərindən bəhs edirlər. Hətta ABŞ, Böyük Britaniya və İsrailə məxsus F-35-lərin İraq və Suriyada koordinasiyalı hərəkəti məşq etdiklərindən yazırlar. Bunun İrana ola biləcək hücum öncəsi təlim kimi də qiymətləndirirlər.

Təbii ki, bu, çox qorxulu gedişatdır və başqa böyük dövlətlərin də öz tədbirlərini almasını şərtləndirir. Bu aspektdə Türkiyə-Rusiya-Çin-Yaponiya xəttində baş verə biləcək hadisələr maraq doğurur. Həmin çərçivədə R.T.Ərdoğanın Çinə səfəri olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çin KİV-lərinin yazdığına görə, iki böyük dövlət demək olar ki, bütün məsələlərdə ortaq fikrə gəliblər. Xüsusilə, uyğur məsələsində R.T.Ərdoğanın son dərəcə böyük səbir və xoş niyyətlilik nümayiş etdirməsi Pekini məmnun edib. Belə görünür ki, uyğurlarla bağlı vəziyyəti süni olaraq şişirdən dairələr mövcuddur. Ankara bunun fərqindədir və təxribatlara qarşı zəruri tədbirlər görüləcək.

Bunlarla yanaşı, Çin və Türkiyə əhəmiyyətli iqtisadi, nəqliyyat və geosiyasi razılıqlar əldə ediblər. İki ölkə ticarət dövriyyəsini 50 milyard ABŞ dolları səviyyəsinə yüksəltməyi qərara alıblar. Bu, indiki həcmdən iki dəfə çoxdur. Maraqlıdır ki, Pekin bu təklifə çox müsbət yanaşıb və tərəflər asanlıqla razılığa gəliblər.

Lakin ekspertlər məsələnin heç də iqtisadi faktorlarla məhdudlaşmadığını ayrıca vurğulayır, bu kontekstdə iki məqama diqqət yetirirlər. Birincisi, Türkiyənin "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsündə daha aktiv iştirakını təmin etməklə bağlıdır. İkincisi, qlobal geosiyasi məsələlərdə Ankara ilə Pekinin ortaq fəaliyyət göstərməsi ilə əlaqəlidir. Hər iki problem üzrə razılıq əldə edilib.

Ticarət, sabitlik və təhlükəsizlik: ümidlər artır

Türkiyə Cümhuriyyətinin "Bir kəmər, bir yol" layihəsində iştirakı çox əhəmiyyətli və perspektivli sayılır. Çünki Türkiyə inkişaf etmiş nəqliyyat infrastrukturuna malikdir. Ona gedən yollar Mərkəzi Asiyadan, İrandan, Azərbaycan və Gürcüstandan keçir. Türkiyə həm də Avropaya birbaşa çıxışdır. Ankara üçün xarici sərmayələrin əhəmiyyətinin nə dərəcədə böyük olduğu sirr deyil. Çünki ölkənin təbii ehtiyatları azdır. Xarici sərmayədarlar son illər bu ölkəyə gəlişlərini azaldıblar. Çin isə həmin itkiləri örtə bilər. Pekinin "Bir kəmər, bir yol" layihəsi ilə bağlı ayrıca maliyyə proqramları mövcuddur. Onların Türkiyədə də reallaşması üçün heç bir maneə yoxdur. Pekində aparılan danışıqlarda bu məqam aydın görünüb.

Bunlardan başqa, Türkiyə Çinin bu böyük layihəsi çərçivəsində əsas nəqliyyat məkanlarından biri rolunu oynaya bilər. Ankara buna hazırdır. Onun Azərbaycan və Gürcüstandan keçən layihələrdə iştirakı həm təcrübə qazanmağa, həm də infrastrukturu təkmilləşdirməyə imkan verib. İranla da müxtəlif sferalarda əməkdaşlıq yaxşı inkişaf edib. Deməli, Çinin yeni layihəsi çərçivəsində iki ölkə perspektivli əməkdaşlıq edə bilərlər.

Məsələnin bu tərəfi Türkiyə ilə Çinin hərbi-sənaye və müdafiə sferalarında əməkdaşlıqları üçün də yaxşı zəmin hazırlayıb. Pekindəki görüşdə ifadə olunub ki, hər iki ölkə hərbi texnologiyalar sahəsində müstəqil addımlar atırlar. Onların bu istiqamətdə fəaliyyətləri birləşdirmələri faydalı olardı. O cümlədən müasir hərbi texnika və silahların ortaq istehsalı mümkündür. Bu prosesə Türkiyənin NATO üzvlüyü və Rusiya ilə olan əməkdaşlığı qətiyyən maneə törətmir. Ekspertlər də hesab edirlər ki, vurğulanan sferalarda iki ölkənin ortaq layihələrdə iştirakı şansı yüksəkdir.

Bütün bunlar iki böyük dövlətin qlobal geosiyasi məsələlərdə, xüsusilə, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada əməkdaşlığının çox vacib olduğunu göstərir. Ekspertlər bu aspektə də xüsusi maraq göstərməkdədirlər. Türkiyə-Çin geosiyasi tandemi yarana bilərmi? İki ölkə arasında əlaqələrin inkişaf potensialı varmı? Ekspertlərə görə, hər iki dövlət müstəqil hərəkət etsə, bu imkan yüksək olacaq. Çünki Türkiyə Avrasiyanın qərbində, Çin isə şərqində parlayan ulduzdur. Onlar böyük bir geosiyasi məkanda həlledici rol oynaya bilərlər.

Üstəlik, Türkiyə İslam aləminin nüfuzlu dövləti olduğundan, onun vasitəsilə Çin bütün müsəlman ölkələri ilə əməkdaşlığı yeni səviyyəyə yüksəldə bilər. Ayrıca, uyğur məsələsində yeni müsbət qərarlar alına bilər. Belə çıxır ki, Türkiyə-Çin geosiyasi əməkdaşlığı geniş bir məkanda mənzərəni tamamilə dəyişə bilər. Buraya Rusiya və İran da əlavə olunsa, çox ciddi qlobal geosiyasi güc mərkəzi yaranmış olur.

Təsadüfi deyil ki, ekspertlər Türkiyə Prezidentinin Çinə səfərinin qlobal geosiyasi proseslərdə yeni vəziyyət yaratdığını bildirirlər. Çin və Türkiyənin qarşılıqlı fayda əsasında fəaliyyət göstərməsi bütövlükdə qüvvələr nisbətini dəyişir. İndi bu cür vədlərin reallaşmasından çox şeylər asılıdır.

Beləliklə, Türkiyə Prezidentinin G20 sammiti çərçivəsində apardığı müzakirələr və ayrılıqda Yaponiya və Çin rəhbərləri ilə keçirdiyi görüşlər əhəmiyyətli və maraqlı nəticələr verib. Türkiyənin ticari əlaqələrinin bir neçə dəfə artması perspektivi yaranıb. Bu, Qərbin sanksiyalar siyasətinin tüğyan etdiyi bir mərhələdə əhəmiyyətli prosesdir. Əgər hadisələr həmin aspektdə inkişaf etsə, onda Qərbin dünya miqyasında təsiri xeyli azalmış olacaq. Artıq orada anlamalıdırlar ki, dünyanı təzyiq və cəzalarla idarə etmək zamanı keçmişdə qalıb. İndi qarşılıqlı fayda verə bilən layihələrin zamanıdır. Bu meyarı gözləməyənlərin perspektivi dumanlı görünür.

Türkiyəyə gəldikdə isə, bu ölkə müstəqil siyasəti ilə öz real gücünü getdikcə daha açıq şəkildə ortaya qoyur. İndi Ankaranın iştirakı olmadan Yaxın Şərqdə heç bir problemi həll etmək mümkün deyildir. Liviyadakı hadisələr və Kipr ətrafında baş verənlər də bunu bir daha təsdiq etməkdədir. Türkiyə heç bir sahədə geri addım atmaq fikrində deyil, əksinə, vədlərinə tam əməl etməyə çalışır.

Əlbəttə, Türkiyənin daha sürətli inkişafı region dövlətlərinin hamısına sərfəlidir (Təbii ki, Ermənistanla bağlı tərəddüdlər qalmaqdadır). Çünki tarixən siyasətdə ədalətə daha çox türk dövlətləri sahib çıxıblar. İndi də dünyanın ədalətə və beynəlxalq hüquqa ehtiyacı çoxdur. Buna görə də Türkiyənin uğuru həm də Azərbaycanın qazancıdır. Türkiyənin inkişafı ədalətin yayılması perspektivinin genişlənməsi deməkdir.

 

Newtimes.az


Etiket:

Strategiya.az

Xəbərlər
20.07.2022

Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi

20.07.2022

Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib

20.07.2022

İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb

20.07.2022

Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb

20.07.2022

Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov

20.07.2022

"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi

20.07.2022

Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub

16.07.2022

Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib

16.07.2022

Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb

16.07.2022

Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb

16.07.2022

Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var

16.07.2022

Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb

14.07.2022

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM

14.07.2022

Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il

14.07.2022

Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı

14.07.2022

FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür

14.07.2022

Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb

14.07.2022

Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub

14.07.2022

Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı

13.07.2022

Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub

13.07.2022

Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir

13.07.2022

Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır

13.07.2022

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür

12.07.2022

Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib

12.07.2022

Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?

12.07.2022

Azərbaycan nefti ucuzlaşıb

12.07.2022

Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq

12.07.2022

Tovuz döyüşlərindən iki il ötür

12.07.2022

Bakının mərkəzində partlayış baş verib

12.07.2022

Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər

12.07.2022

Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro

11.07.2022

Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub 

11.07.2022

Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY

11.07.2022

FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb

11.07.2022

Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib

11.07.2022

Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib

09.07.2022

Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov

09.07.2022

Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub

09.07.2022

DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub

09.07.2022

Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub

09.07.2022

Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib

09.07.2022

Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb

09.07.2022

Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

09.07.2022

XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib

09.07.2022

Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir

08.07.2022

Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM