Enerjinin İpək Yolu TANAP

         Dünyada enerji sivilizasiyanın əsasını təşkil edir. Ölkələri inkişafında ən vacib amildir. Enerji geosiyasi və siyasi elementləri ehtiva etdiyindən beynəlxalq siyasətdə və beynəlxalq münasibətlərdə yeri, əhəmiyyəti və  bəlirləyiciliyi  əvvəllər olduğu kimi artır. Enerji təhlükəsizliyi ilə dövlətlərin milli təhlükəsizliyi arasında sıx əlaqə var.  Buna görə dövlətlər enerji qaynaqlarından bir pay almaq üçün mübarizə aparırlar. Çünki enerji təmin edə bilməyən ölkələr iqtisadi və siyasi sabitliyə nail ola bilməzlər.   TANAP Layihəsi Xəzər Dənizinin Azərbaycan sektorundakı “Şahdəniz-2” yatağından və Xəzər Dənizinin digər sahələrindən hasil edilən təbii qazın Türkiyəyə və öz növbəsində bu ölkədən Avropaya nəqlini nəzərdə tutur. TANAP Cənubi Qafqaz Boru kəməri (CQBK) və Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) ilə birlikdə “Cənub Qaz Dəhlizi”nin tərkib hissəsi olan bir layihədir. TANAP Türkiyənin Gürcüstan sərhədində, Ərdəhanın Posof bölgəsindəki Türkgözü kəndindən başlayaraq, Qars, Ərzurum, Ərzincan, Bayburt, Gümüşxanə, Girəsun, Sivas, Yozqat, Kırşəhər, Kırıkkale, Ankara, Əskişəhər, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanaqqala, Təkirdağ və Ədirnə də daxil olmaqla 20 vilayətdən keçərək Yunanıstan sərhədində Ədirnənin İpsala bölgəsində başa çatır Cənub Qaz Dəhlizinin ən vacib hissələrindən biri olan TANAP layihəsi Nabucco Layihəsinin gündəmdən düşməsinin nəticəsi idi. Azərbaycan qazının Türkiyə və Avropaya daşınmasını məqsəd qoymaqdadır. TANAP Türkiyə və Azərbaycanın enerji iş birliyi çərçivəsində, iki ölkənin öz kaynaklarlarıyla reallaşdırılmışdır.Trans Anadolu Təbii Qaz Boru Xətti -TANAP Layihəsi, Türkiyə və Azərbaycanın bu günə qədər müvəffəqiyyət ilə icra etdikləri layihələrin enerji sahəsindəki ən əhəmiyyətli nümunələrindən biridir. Bugünkü şəraitdə Bir Millət iki  Dövlət  idealı ilə qardaşlıq əlaqələrini qoruyan iki ölkə üçün böyük əhəmiyyət daşıyan TANAP Layihəsi, dünya enerji bazarlarında səs verəcək nəhəng bir layihədir. Nəhəng sərmayə qoyan iki qardaş ölkənin Bakı-Tbilisi-Ceyhan Neft Boru Kəməri və Bakı-Tbilisi-Ərzurum Təbii Qaz Boru Kəməri Layihələri ilə sürətlənmiş enerji sahəsində strateji ittifaqları var. Avropanın və Türkiyənin təbii qaz ehtiyacını qarşılamaq məqsədli bunun yanında bölgədə qaz müxtəlifliyinin təmin edilməsini hədəfləyən TANAP layihəsi ilə daha da əhatəli hala gələcəkdir. Türkiyə və Azərbaycanın yandırdığı atəş fərqli mədəniyyətlər arasındakı bağı gücləndirəcəkdir.   Türkiyə  və Azərbaycan qlobal enerji layihələrinin bütün ehtiyaclarına cavab verə biləcək durumdadır. Həmişə güvənilir  tərəfdaş olublar. TANAP'ta ilk addım, Türkiyə-Azərbaycan arasında 24 Dekabr 2011-ci ildə imzalanan razılaşma zaptıyla atıldı. Bu çərçivədə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) tərəfindən TANAP Təbii Qaz  ilətim şirkəti yaradıldı. Şirkətə TANAP-ın dizaynını, inşasını və istismarını başa çatdırmaq üçün layihə sahibi kimi səlahiyyət verilib.

Layihənin hüquqi infrastrukturu 26 İyun 2012-ci ildə İstanbulda Türkiyə və Azərbaycan arasında imzalanmış hökumətlərarası saziş və " Ev sahibi Hökumət Sazişi" ilə yaradıldı. Ev sahibi Hökümət Sazişi 10 Sentyabr 2014 tarixində Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən təsdiq edildi. Xəttin açılışı 12 İyun 2018-ci ildə Eskişehirdə Prezident Ərdoğan və Azərbaycan Prezidenti Əliyevin iştirakı ilə edildi. Türkiyəyə TANAP'tan oktyabr sonu etibarilə 3 milyard 180 milyon kubmetr qaz gəldi. Ümumi tutumu 16 milyard kubmetr olan boru xəttindən Türkiyəyə gələn qaz miqdarının yaxın zamanda 6 milyard kub metrə çıxarılması planlaşdırılır. Qalan 10 milyard kubmetr təbii qaz TAP vasitəsilə Avropaya göndəriləcəkdir.

 TANAP'ın Türkiyə-Gürcüstan sərhədində Ardahan Posof rayonu Türkgözü kəndində başlayan səfəri, Qars, Ərzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Biləcik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanaqqala , Tekirdağ və Ədirnə olmaqla 20 şəhər  və 67 mahalda keçərək Türkiyə-Yunanıstan sərhədində sona çatır. TANAP'da, ARDNŞ və Cənubi Qaz Dəhlizi AŞ'nin yüzdə 51, Boru Xəttləri ilə Neft Daşıma AŞ'nin yüzdə 30, BP-nin yüzdə 12 və ARDNŞ Türkiyə Enerji AŞ'nin də yüzdə 7 hissəsi var.TANAP-ın Avropa əlaqəsi Ədirnədə təşkil edilən bir mərasimdə edildi. Bu gün tarixi bir məqamın şahidi oluruq. TANAP TAP xəttinə qoşulur və Bolqarıstan-Yunanıstan-Bosniya və Herseqovina kimi ölkələrdə istifadə olunur .  Layihənin uğurunda bir payı olan istehsalçı və istehlakçı şirkətlər və şirkətlər əsas rol oynadı. 2012-ci ilin iyun ayında İstanbulun imzalanması ilə ilk addımı atdıq. Son razılaşmanı 2013-cü ilin dekabrında Bakıda bağlanmışdı.. Bundan sonra, Qarsda təməl atma mərasimini və 3 il sonra 2018-ci ildə Eskişehirdə TANAP-ın açılış mərasimini keçirilmişdi. TANAP üçün çox səy göstərildi. Bütün  bu  gərginliklər  baxmayaraq TANAP-ı planlaşdırıldığı kimi tamamlandı.  Azərbaycan Prezidenti cənab Əliyev  və Türkiyə prezidenti cənav Ərdoğanın  dəstəyi ilə indiki mərhələyə gətirildi.. Enerji ipək yolu olan bu layihəni təyin olunmuş tarixlərə uyğun olaraq başa çatdırıldı. TANAP Avropanın enerji təchizatı təhlükəsizliyinə də öz töhfəsini verəcəkdir. 3500 kilometrlik enerji dəhlizinin ən vacib hissəsidir. 20 əyalətdən, 67 rayondan və 600 kənddən keçir. 18 noyabr 2019-cu il tarixinə bu, 3,23 milyard kubmetrə çatdı. TAP-ın 2020-ci ildə başa çatdırılması da vacibdir.   . TANAP eyni zamanda enerji təhlükəsizliyi layihəsidir. Bütün layihələr bölgədəki sabitliyi artırır. İlk mərhələdə 16, sonra 31 milyard kubmetr qaz veriləcəkdir.  Ümumi tutumu 16 milyard kubmetr olan boru xəttindən Türkiyəyə gələn qaz miqdarının yaxın zamanda 6 milyard kub metrə çıxarılması planlaşdırılır. Qalan 10 milyard kubmetr təbii qaz TAP vasitəsilə Avropaya göndəriləcəkdir.TANAP ehtiyac Türkiyə və gərəksə regional enerji tarazlıqları baxımından çox əhəmiyyətli bir layihə. TANAP boru kəmərinin keçdiyi əyalətlərdə insanları işlə təmin edəcəkdir. Boru kəmərinin tikintisi ərzində nəqliyyat, xidmət, dəmir-polad kimi bir çox sektora birbaşa və dolayı fayda təmin edəcəyi üçün TANAP'ın Türkiyə iqtisadiyyatına cəmi qatqısının 50 milyard dolları tapacağı nəzərdə tutulur. TANAP Türkiyə və Azərbaycanın '' geosiyasi mövqelərinin güclənməsinə imkan təmin edəcək .TANAP layihəsi ilə Türkiyə qlobal enerji siyasətində enerji axışının təmin edilməsi mövzusunda   strateji mənada üstünlük əldə edərkən, Azərbaycan  müstəqil olaraq layihə və fəaliyyət üretebilme nöqtəsində hərəkat olanını daha da genişləndirmiş olacaqdır. TANAP  Azərbaycanı regional qaz tədarükçüsü Türkiyəni də enerji qovşağı və Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində əhəmiyyətli bir ölkə mövqesinə gətirəcəkdir.   TANAP'a birbaşa investisiyaların çoxunun ən böyük səhmdarı olan ARDNŞ tərəfindən öz qaynaq yolu ilə maliyyələşdirilməsi səbəbiylə Azərbaycanın və Türkiyə iqtisadiyyatlarının bir-birinə inteqrasiyası hədd mərhələyə çıxacaq. Layihənin təmin edəcəyi ən əhəmiyyətli fayda isə heç şübhəsiz Azərbaycan və Türkiyənin Avropa enerji təhlükəsizliyində ortaq oyunçu olaraq artıq birlikdə olmasıdır. Azərbaycan enerjisi Türkiyə coğrafiyası ilə birləşərkən, hər iki ölkə də Avropada bu sayədə daha əhəmiyyətli mövqe əldə edəcək və qazan-qazan prinsipinə gözəl bir nümunə təşkil etmiş olacaqlar.