Lavaş bizə məxsusdur, mədə niyyətli oğrulara yox…

12:48 / 06.12.2019

Mənəvi-mədəni dəyərləri olmayan çılız məxluqlara-ermənilərə xitabən…

İdmi və yaşam mədəniyyəti olmayanların mədəni irsi ola bilməz.Ermənilər kimi… 

Dünyanın bütün nöqtələrində yaşayan xalqların,millətlərin hər birinin özünəməxsus mədəni dəyərləri var.Xüsusən də,yaşam tərəzini formalaşdıran mətbəx mədəniyyəti…Azərbaycan bir coğrafi məkan olaraq tarixən öz zəngin mədəniyyəti ilə dünyanın diqqət mərkəzində olub.Yemək və mətbəx mədəniyyəti də özünəməxsusluğu ilə fərqlənib.Çünki bu dəyərlərimiz mədə niyyətili olmayıb,sözün əsl mənasında mədəniyyət olub.Azərbaycan türklərinin və bizim coğrafiyada yaşayan digər etnik xalqların mətbəx ənənləri tarixin bütün dövrlərində fərqliliyini qoruyub saxlayıb və günümüzə kimi gəlib çıxıb.

Azərbaycan mətbəxində ən müqəddəs nemət isə təbii ki,çörək olub.Hətta,xalq arasında bir deyim də formalaşıb:”Biz çörək sevən,çörəyi çox yeyən xalqıq”.Bu onu göstərir ki,çörək və çörək məhsullarının qida rasionumuzda xüsusi yeri var.

Təndir çörəyi, yayma, yapma, təpitmə, xamralı, fətir,y ağlı fətir, yuxa, sac lavaşı, təndir lavaşı və s.çörək növlərini misal göstərmək olar.Azərbaycan mətbəxində önəmli yeri olan çörək növlərindən biri, bəlkə də birincisi lavaşdır. Tarixə nəzərə salsaq görərik ki,lavaşın ilk dəfə nə zaman bişirildiyi haqqında məlumat yoxdur. Bu amil isə onun qədimliyinə dəalət edir. Çünki dünyanın ən qədim xalqlarından olan türklər mövcud olandan onun qidalarından biri də məhz lavaş çörəyi olub.Lavaşın türk xalqlarının mətbəxinə aid olması həm də elat mədəniyyəti ilə bağlıdır.Elat mədəniyyəti və köçəri,mövsümi həyat tərzi türklərə xas dəyərlərdəndir.Gec xarab olduğuna görə yuxa çörəyi,yəni lavaş elə  türk azuqəsi sayılır.Türk xalqlarına aid olan tərəkəmə tayfalarının arandan dağa, dağdan arana köç etməsi tarixən bir neçə gün vaxt aparıb.Məhz elat köçü yorulanda dincəlmək üçün münasib yer seçəndə nənələr, analar ocaq qalayıb, sac asıb, lavaş-yuxa yayardılar,..

Məlumat üçün qeyd edək ki,Lavaş və ya yuxa  su, un və duzdan istifadə etməklə hazırlanan çörək növüdür. Un, su, duz qatışıqlı xəmir əl ilə yoğrulduqdan sonra ondan kiçik kündələr düzəldilir. Sonra kündələrdən xəmir taxtası və ya yuxa taxtası adlanan xüsusi dairəvi kiçik masa üzərində oxlov vasitəsilə 2 millimetrlik naziklikdə, bəzən isə bundan daha nazik yayılaraq açılır.Açılmış yuxa həm sac üzərində, həm də təndirdə yapma üsulu ilə ərsəyə gəlir.Altında od qalanan qızmış sacın üzərinə hazırlanmış lavaş yuxası sərilərək,təndir divarına isə yapılaraq bişirilir. Bişirilmə texnikasına görə lavaş sacüstü və təndir yuxası adlanır.Lavaş çörəyinin bəzi növlərini Kəlbəcər,Qarabağ,Naxçıvan,Qərbi Azərbaycan və digər bölgələrdə quru halda həftələrlə, aylarla saxlayıblar.Səyahət zamanı,o cümlədən qışlaq-yaylaq təsərrüfat həyatı sürən çobanlar üçün yola belə çörəyi götürmək əlverişli idi. Quru lavaşı azca nəm etməklə yeməyə hazır vəziyyətə gətirmək olur.

Zərifliyi,nazikliyi və xüsusi ölçüsü ilə diqqət çəkən lavaşdan “əlüstü” qidalanmada,xalq dili ilə desək dürməkdə istifadə olunur.Lavaşdan düzəldilən arası pendir,şor,qaymaq və təbii kərə yağla doldurulmuş dürməkdən Azərbaycanda,Türkiyədə,Cənubi Azərbaycanda,Orta Asiyada və Qafqazda ləziz qida kimi geniş istifadə olunur.Çünki bu qidanı ayaq üstə,atdan enmədən rahat şəkildə yemək mümkündür.İçərisi bu cür doldurulmuş lavaş dürmək (dürüm) adlanır. Bu sözə qədim türk yazılı nümunələrində rast gəlinir və o, dür/tür — çevirmək, fırlatmaq, eşmək, bükmək kimi türk feli ilə bağlıdır.

Dilçilik elminə görə, “lavaş” sözünün mənşəyi iki hissədən ibarətdir: “lav” və ya “lay” “qat” deməkdir, “aş” isə bütün türk dillərində “qida” anlamı verir. Beləliklə, “lavaş” “qat-qat qida” anlamını ifadə edir.

Son illər lavaş mövzusu mənfur qonşularımızın özünüküləşdirmə iddiasından sonra daha çox müzakirə mövzusu olub. Ancaq xam xəyalda olan şərəfini itirmiş qonşularımız özləri də yaxşı bilirlər ki, lavaş Azərbaycan xalqına, ümumilikdə türklərə aiddir, onların icad etdiyi, süfrələrə gətirdiyi müqəddəs nemətdir.

Xatırladaq ki,2015-ci ildə Ermənistan tərəfindən UNESCO-ya təqdim edilən lavaş erməni çörəyi kimi qələmə verirdilər və yalnız onlara məxsus olmasını iddia edirdilər.Ermənistan tərəfi həm iclasdan öncə, həm də iclas zamanı israrla lavaşın erməni çörəyi adı altında UNESCO-nun Reprezentativ Siyahısına daxil edilməsinə cəhd göstərdi.Ancaq simasızlıqları baş tutmadı.Belə ki,Ermənistanın lavaşı erməni çörəyi kimi təqdim etmək cəhdlərinin Azərbaycan və Türkiyə tərəfinin birgə səyi ilə qarşısı alındı və Komitə tərəfindən qəbul edilmədi.Sonrakı mərhələdə isə Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, AR UNESCO yanında Daimi Nümayəndəliyi, UNESCO üzrə Milli Komissiyanın birgə apardıqları qabaqlayıcı tədbirlər nəticəsində lavaşın erməniləşdirilməsinin qarşısı aldı.Azərbaycan xalqı, Azərbaycan dövləti hər zaman olduğu kimi öz dəyərlərinə sahib çıxmaqla, onu yad nəzərlərdən qoruya bildi.

Azərbaycanın Respublikasının 1-ci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü,göstərdiyi səylər və dəstək nəticəsində Mədəniyyət Nazirliyi lavaşın UNESCO-nun Qeyri-maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına salınması üçün genişmiqyaslı işlər gördü.Bunun nəticəsi olaraq Lavaş çörək bişirmə ənənəsi 2016-cı ildə “Lavaş, Katırma, Jupka, Yufka – Nazik çörəyin hazırlanma və paylaşma mədəniyyəti” adı ilə UNESCO-nun Qeyri-maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edildi.

Qafqazın qara ləkəsi olan mənfur ermənilər bir şeyi qanmalıdırlar.Onların eksklüziv heç nələri yoxdur.Təkcə özlərinəməxsus simasızlıq və həyasızlıqlarından başqa…

 

Müəllif:İnqilab Şirinbəyli

“Kanal32” İnformasiya Agentliyinin rəhbəri,AJB-nın üzvü


Etiket:

Strategiya.az

Xəbərlər
20.07.2022

Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi

20.07.2022

Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib

20.07.2022

İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb

20.07.2022

Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb

20.07.2022

Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov

20.07.2022

"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi

20.07.2022

Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub

16.07.2022

Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib

16.07.2022

Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb

16.07.2022

Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb

16.07.2022

Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var

16.07.2022

Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb

14.07.2022

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM

14.07.2022

Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il

14.07.2022

Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı

14.07.2022

FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür

14.07.2022

Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb

14.07.2022

Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub

14.07.2022

Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı

13.07.2022

Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub

13.07.2022

Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir

13.07.2022

Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır

13.07.2022

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür

12.07.2022

Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib

12.07.2022

Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?

12.07.2022

Azərbaycan nefti ucuzlaşıb

12.07.2022

Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq

12.07.2022

Tovuz döyüşlərindən iki il ötür

12.07.2022

Bakının mərkəzində partlayış baş verib

12.07.2022

Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər

12.07.2022

Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro

11.07.2022

Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub 

11.07.2022

Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY

11.07.2022

FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb

11.07.2022

Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib

11.07.2022

Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib

09.07.2022

Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov

09.07.2022

Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub

09.07.2022

DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub

09.07.2022

Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub

09.07.2022

Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib

09.07.2022

Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb

09.07.2022

Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

09.07.2022

XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib

09.07.2022

Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir

08.07.2022

Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM