“KODEKS ALİMENTARİUS” STANDARTLARININ TƏTBİQİ ZAMANIN TƏLƏBİDİR

Bayram ƏLİYEV,

Ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsullarının

standartlaşdırılması şöbəsinin müdiri,

kənd təsərrüfatı üzrə fəlsəfə doktoru 

 Ölkə iqtisadiyyatının yüksəlişi, əhalinin maddi rifahının yaxşılaşması təkcə qoyulan investisiyaların həcmi ilə deyil, həm də istehlak keyfiyyətinin yaxşılaşması və rəqabətə davamlılıq qabliyyətinin yüksəlməsi ilə ölçülür. İqtisadi yüksəliş və tərəqqiyə kompleks şəkildə nail olmaq üçün bu sahə üzrə beynəlxalq və Avropa standartlarının, eləcə də inkişaf etmiş ölkələrin qabaqcıl texnologiya, norma və qaydalarının öyrənilərək ölkə ərazisinə tətbiq edilməsi çox böyük əhəmiyyət daşıyır.

Hələ neçə illər əvvəl xalqımızın umummilli lideri H. Əliyev beynəlxalq standartlarla işləməyin inkişaf və tərəqqiyə, iqtisadiyyatın güclənməsinə xidmət etdiyini uzaqgörəncəsinə qeyd edirdi. Ölkə prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi altında son illərdə həyata keçirilən istehsalat və quruculuq işləri, aparılan islahatlar iqtisadi yüksəlişin əsas səbəbləri sırasında həmin standartların da olduğunu sübut etdi.

Azərbaycan Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinın Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatında (İSO) müxbir üzv, MDB respublikalararası standartlaşdırma, metrologiya və sertifikatlaşdırma üzrə Dövlətlərarası Şurasında, həmçinin Türkdilli ölkələrin Bölgələrarası Standartlaşdırma Birliyində (BASB) rəsmi üzv kimi təmsil olunması müsbət nəticə verir.

“Beynəlxalq (regional) və dövlətlərarası standartların, normaların, qaydaların və tövsiyələrin Azərbaycan Respublikası ərazisində tanınması və tətbiq edilməsi Qaydalarının təsdiq edilməsi” barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 noyabr 1998-ci il tarixli 26 nömrəli fərmanına əsasən ölkəmizdə iqtisadiyyatın və istehlakçıların mənafeyinə, məhsulun keyfiyyətinə olan tələblərə uyğun gələn standartların tətbiqi istiqamətində, o cümlədən “ Kodeks Alimentarius” standartlarının milliləşdirilməsi sahəsində bir sıra tədbirlər həyata keçirilir.

Kodeks Alimentarius (Latıncadan tərcümədə “qida məhsulları haqqında Qanun” , “qida məhsullarının məcəlləsi”) qida məhsulları üçün beynəlxalq səviyyədə təsdiq olunmuş standartlar toplusudur. İndiki mərhələdə insan həyatı, saglamlığı, irsiyyəti, böyüməkdə olan körpələrin düzgün formalaşması, əmlak, habelə ətraf mühitə mənfi təsir göstərən sintetik, geni dəyişdirilən və dəyişmiş məhsulların və digər zəhərli kimyəvi maddələrin qarşısını almaq və ya onları minimum səviyəyə endirmək üçün normativ sənədlərin hazırlanması Standartlaşdırma və Sertifikatlaşdırma İnstitutu qarşısında duran ən başlıca vəzifələrdən biridir. Bu istiqamətdə bioloji məhsulların istehsalı və satışına dair standartların, həmçinin onların nəzarət və markalanmasına qoyulan

tələblərin beynəlxalq tələblərə  uyğunlaşdırılması istiqamətində uğurlu addımlar atılır. Ekoloji cəhətdən təmiz məhsul istehsalı dünya səviyyəsində regiondan asılı olaraq fərqlənir. Ona görə də bir sıra qərar, proqram və əmrlər var ki, indiki mərhələdə onların müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən yerinə yetirilməsi vacibdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 25 avqust tarixli 3004 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nın 5.8.2-ci bəndinin (“Azərbaycanın Kodeks Alimentarius Komissiyasına qoşulması ilə əlaqədar təşkilatı işlərin yekunlaşması”) və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabnetinin 214s nömrəli 23.07.2010-cu il tarixli sərəncamına uyğun olaraq Kodeks Alimentarius Komisiyasının standartlarının milli standartlar sisteminə daxil edilməsi sahəsində müvafiq tədbirlərin həyata keşirilməsi məqsədi ilə Komitənin nəzdində 02 avqust 2010-cu il tarixli 115 nömrəli əmrlə Kodeks Alimentarius Milli Komitəsi yaradılmışdır. Kodeks Alimentarius Milli Komitəsinin tövsiyə xarakterli Qərarının həyata keçirilməsi 1997-ci ildən müşahidəçi qismində olan ölkəmizin Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) üzv olmasına zəmin yaradır. Həmin təşkilata qoşulmaq ölkənin xarici iqtisadi inteqrasiyasını gücləndirilməsinə, haqsız rəqabət və inhisarçılığın sıxışdırılmasına və ən əsası ölkə iqtisadiyyatına olan inamı artırılmasına səbəb olacaqdır.

Standartlaşmanın son inkişaf mərhələsində Komitənin bu sahə üzrə Qərarının icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Standartlaşdırma və Sertifikatlaşdırma İnstitutunda çox mühüm işlər görülmüş, Codex Alimentarius Milli Komitəsi haqqında Əsasnaməsi, strukturu və fəaliyyət planı təsdiq olunaraq işə başlanılmışdır.

Kodeks Alimentarius standartlarını sadələşdirilərək ölkə ərazisində tətbiq edilməsi sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan subyektlərə metodik yardım məqsədi daşıyır.

İndiyədək qərarın icrası ilə əlaqədar fəaliyyət planına daxil edilmiş Kodeks Alimentarius standartlar toplusundan 23 standart layihəsi işlənmişdir. Həmin standart layihələrindən 11-i - “ZƏRDAB-ALBUMİNLİ PENDİRLƏR ÜÇÜN STANDART” AZS 601-2011 (CODEX CTAN A-7 – 1971,Rev.2-2006), “ PENDİR ÜÇÜN ÜMUMİ STANDART” AZS 598-2011 (CODEX STAN A-6), “ YALNIZ FİZİKİ ÜSULLA KONSERVLƏŞDİRİLMİŞ ALMA ŞİRƏSİ” AZS 539-2011 (CAC/GL-48-1981), “YEYİNTİ MƏHSULLARINA ZƏRURİ QİDA MADDƏLƏRİNİN ƏLAVƏ EDİLMƏSİNİN ƏSAS PRİNSİPLƏRİ” AZS 440-2010 (CAC/G -09-1987), “ƏT GİGİYENASININ ÜMUMİ PRİNSİPLƏRİ” AZS 442-2011 (CAC/GL 52 – 2003), “QARIŞIQ MEYVƏ NEKTARI. RƏHBƏR GÖSTƏRİCİLƏR” AZS 468-2011 (CAC/GL 12-1991), “ QARIŞIQ MEYVƏ ŞİRƏLƏRİ. RƏHBƏR GÖSTƏRİCİLƏR” AZS 541- 2011 (CAC/GL-11-1991, “KONSERVLƏŞDİRİLMİŞ DÖYÜLMÜŞ ƏTİN HAZIRLANMASI” AZS 595 – 2011 (CODEX STAN 98 – 1991) ,” NÜMUNƏ GÖTÜRÜLMƏSİNƏ DAİR ÜMUMİ RƏHBƏR SƏNƏD” AZS 20-2013 (CAC/GL), “ALMA ŞİRƏSİNİN PATULİNLƏ VƏ DİGƏR

İÇKİLƏRİN İNQREDLƏRİ İLƏ ÇİRKLƏNMƏSİNİN QARŞISININ ALINMASINA VƏ ÇİRKLƏNMƏ DƏRƏCƏSİNİN AŞAĞI SALINMASINA DAİR STANDART”AZS 50-2013 (CAC/RCP), “QİDA MƏHSULLARI VƏ YEMLƏRDƏ QARIŞIQLAR VƏ TOKSİNLƏR ÜÇÜN ÜMUMİ STANDART” AZS-193-2013 (CODEX STAN) dövlət qeydiyyatına alınmışdır. Digər 12 ədəd standartın qeydə alınması isə müvafiq qurumlarla razılaşdırılma mərhələsindədir.

Kodeks Alimentarius standartlarının tətbiqi sahibklarlar üçün azad rəqabətə yol açır, qabaqcıl texnologiyaların istehsalata tətbiq edilməsinə və daha yüksək keyfiyyətli məhsul istehsalına xidmət edir. Ona görə də “Kodeks Alimentarius” standartlar toplusunun milliləşdirilməsi üçün Azərbaycan Standartlaşdırma və Sertifikatlaşdırma İnstitutunun bazasında fəaliyyət göstərən “Ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsullarının standartlaşdırılması” üzrə Texniki Komitə (TK 02) ilə sıx əməkdaşlıq etmək sahibkarlar üçün çox faydalıdır.

Kodeks Alimentarius standartları əsasında bioloji qida məhsullarının istehsalı, emalı, sosial, ekoloji və iqtisadi cəhətdən davamlı optimal aqroekosistemlərə nail olmaq üçün xüsusi və dəqiq istehsal standartlarına əsaslanan tədbirlər həyata keçirilməlidir.

Bioloji sistemin daha dəqiq təsviri məqsədi ilə bir sıra ekoloji, üzvi və digər terminlərdən də istifadə edilir. Bioloji kənd təsərrüfatı xaricdən gətirilən məhsulların istifadəsini minimuma endirməyi, sintetik gübrələrin və pestisidlərin tətbiq edilməsinə qadağa qoyulmasını tövsiyə edir. Bioloji məhsulların istehsal olunmasında əsas məqsəd bir-biri ilə qarşılıqlı asılılığı olan torpaq , bitki, heyvan və insanların sağlamlığını qorumaqdır.

Təkcə 23 ədəd Kodeks Alimentarius standartlarının işlənməsi ilə işlər bitmir. Bundan sonrakı mərhələlərdə Komitənin nəzdində yaradılan Azərbaycan Standartlaşdırma və Sertifikatlaşdırma İnstitutu tərəfindən bioloji məhsul istesalının inkişaf etməsi ilə yanaşı başlıca prinsiplərə uyğun bioloji prinsiplər və bu sahə üzrə olan standartlar da inkişaf etdirilir.