Almaniyanın onlayn nəşrlərinin birində Potsdam Universitetinin İqtisadi nəzəriyyə kafedrasının professoru doktor Vilfrid Furmanın “Qafqazda sülh və əməkdaşlıq?” sərlövhəli məqaləsi yerləşdirilib.
Həmin məqalənin müəllifinin fikrincə, sonuncu müharibə nəticəsində ATƏT-in Minsk qrupu öz əhəmiyyətini itirib və yeni format, yeni reallıq yaranıb, bu formatda Rusiyanın və Türkiyənin iştirakı labüddür.
Müharibədən sonra yaranmış vəziyyəti Cənubi Qafqazda “əbədi sülh”ə nail olmaq üçün tarixi şans adlandırmaq olar. Bu müharibə, faktiki olaraq, sərhədlərin beynəlxalq hüquqda “saat sıfırdakı”, yəni SSRİ-nin mövcudluğunun son illərindəki vəziyyətini bərpa edib. Çoxları bu müharibənin yekunlarını bir növ qəti nizamlama hesab edir, indi onu siyasi və institusional baxımdan hərtərəfli razılaşdırmaq lazımdır.
Professor Furman yazır ki, müharibənin qarşısını almayan və yəqin ki, bunu istəməyən Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan özü-özünü çıxılmaz vəziyyətə salıb. Halbuki, əgər o, öz ölkəsi tərəfindən beynəlxalq hüququ pozmaqla işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərinin qeyd-şərtsiz qaytarılmasını sentyabrın 27-də elan etsəydi, müharibənin qarşısı dərhal alına bilərdi. Sonradan, ilk atəşlərdən sonra da Paşinyan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təklifini qəbul edərək, erməni qoşunlarının işğal olunmuş ərazilərdən çıxarılması qrafikini elan etsəydi, elə həmin anda atəş dayandırılardı. Amma Paşinyan bunu etmək əvəzinə beynəlxalq hüququ pozaraq və Azərbaycana müharibə elan edilmədən Azərbaycan şəhərlərini Ermənistan ərazisindən bombalamağa başladı, nəticədə insanlar həlak oldular və yaralandılar.
Müəllifin fikrincə, erməni tərəfi bunu qəsdən, Azərbaycanı bilavasitə Ermənistana atəş açmağa təhrik etmək və beləliklə, üçüncü qüvvələrin müharibəyə cəlb edilməsi üçün bəhanə tapmaq məqsədilə etmişdi. Görünür, Paşinyan özü də Ermənistan ordusunun üstünlüyü barədə öz həmvətənləri tərəfindən yaradılmış mifə uzun müddət inanır və bu millətçi illüziyalar aləmində yaşayırdı.
Ermənistan müharibədə, ilk növbədə, iki səbəbdən uduzdu: birincisi, reallıqla əlaqəni itirdiyinə görə, ikincisi, Azərbaycan Ordusunda mövcud olan ümumi motivasiya və Müzəffər Ali Baş Komandandan başlamış sıravi əsgərlərə qədər çox ciddi hərbi intizam səbəbindən. Azərbaycan 27 il, xüsusən Dağlıq Qarabağda onun xalqına qarşı törədilmiş soyqırımından sonra ümid edirdi ki, dünya birliyi beynəlxalq hüququn bərpa olunmasına kömək edəcək. Eyni zamanda, o, vaxtı hədər yerə itirmir, öz silahlı qüvvələrini yaradırdı.
Erməni siyasətçilər isə atəşkəs barədə qərarı çox gec qəbul etdilər, müəllifin fikrincə, vəziyyət erməni ordusunun tamam darmadağın edilməsi həddinə çatmışdı. O vaxt Ermənistan ordusunun maddi bazasının təqribən 80 faizi artıq məhv edilmişdi və bölmələrin çoxunun zəruri şəxsi heyəti yox idi. Erməni ordusunun Dağlıq Qarabağdakı və Ermənistandakı komandirləri kapitulyasiyadan xeyli əvvəl həyəcan təbili çalır, siyasi qərarlar qəbul olunmasını tələb edirdilər, amma erməni siyasətçilər (onların əksəriyyəti) özlərini çıxılmaz vəziyyətə salmaqda davam etdilər və fantaziyanı reallığa çevirə bilmədilər.
Furman maraqlı bir analogiya aparır: müharibə Ermənistanın işğal etdiyi, əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılar olan şəhər və rayonların çoxundan (məsələn, Şuşadan) “yaxa qurtarmasına” kömək etdi. Bu yaşayış məntəqələri uzun illər boyu “Ermənistan” adlı dirijablı ağır bir yük kimi geri çəkirdi, nəhayət o, yerə çırpıldı.
Müəllif qeyd edir ki, Ermənistanda qisasa çağırışlar səslənir və bu şüarları səsləndirənlərin başçıları ruhanilərdir.
Aydın məsələdir ki, bütün dünya erməniləri Vətənə repatriasiya etməyəcəklər. Əvvələn, Ermənistanda və erməni diasporunun yaşadığı ölkələrdə iqtisadi potensial arasında fərq çox böyükdür. İkincisi, diasporun tarixi vətən barədə romantik təsəvvürləri respublikada mövcud olan reallıqdan çox güclü şəkildə fərqlənir. Qafqazda sülh prosesinin əsas problemi bundan ibarətdir. Ermənistanda yaşayan, məğlubiyyətin nə demək olduğunu görmüş insanlar bir cür, öz tarixi vətənlərini, onun möhtəşəmliyini tərifləməyə meyilli olan, dövlət büdcəsinin maliyyələşdirilməsi və investisiyalar üçün oraya pul göndərən, amma bu ölkənin nə dərəcədə korrupsiyaya qurşandığını bilməyən diaspor erməniləri isə tamam fərqli şəkildə düşünür və arzu edirlər. Professorun fikrincə, Cənubi Qafqazda sülh prosesi üçün ən böyük təhlükə məhz Ermənistanın ondan qələbələr tələb edən diaspordan asılı olmasıdır.
Ermənistan Respublikası beynəlxalq hüquqda müəyyən edilmiş sərhədləri tanımalı və Ermənistanın qədimliyi, böyüklüyü barədə siyasət uydurmamalıdır. Bəli, beynəlxalq hüquqda təyini-müqəddərat hüququ anlayışı mövcuddur, lakin dövlətin bu və ya digər regionunda etnik çoxluğun ayrılması hüququ yoxdur. Buna görə də qədim erməni məskənləri, erməni çarlıqları və ilaxır barədə biliklər tarixçilər üçün maraqlı və əhəmiyyətli ola bilər, lakin mövcud sərhədlərin dəyişdirilməsi, xüsusən silah gücünə dəyişdirilməsi cəhdləri üçün bu biliklər əsla yaramır. Ərazi bütövlüyü və təcavüzün qadağan edilməsi prinsipi də buna mane olur.
Ona görə də Ermənistanın indiki hökuməti, əlbəttə, əgər o, sülhə can atırsa, ekspansionist əhval-ruhiyyəli partiyaları və kilsəni inandırmalıdır ki, qisas almaq niyyətinin perspektivi yoxdur.
Professor sonda bu nəticəyə gəlir ki, Ermənistan cəmiyyətində siyasi konsensus olmasa, Qafqazda möhkəm sülhün bərqərar olması praktiki baxımdan qeyri-mümkündür.
Vüqar Seyidov
Strategiya.az
ABŞ-ın Türkiyəyə təzadlı münasibəti – Ankaranın yeni Ağ ev sınağı
“DEMOKRAT”LARIN ANTİDEMOKRATİK QƏRARI VƏ “YAŞ SENZİ” MİTİNQLƏRİ
Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsinə son qoymağı tələb olunur - XİN
İşğaldan azad edilən ərazilərdə əlvan metal ehtiyatlarının potensialı dağ-mədən sənayesinin inkişafında böyük rol oynayacaq
“Notariat haqqında” qanunda dəyişikliklə bağlı hökumətə tapşırıq verildi - SƏRƏNCAM
ABŞ konqresmeni Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar bəyanat verib
Bütün ölkədə Xocalı qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub
Prezident İlham Əliyev - Hadisələr onu göstərdi ki, mən tam haqlı idim
Levon Aronyan Ermənistan adından yarışmaqdan imtina etdi
Rəcəb Tayyib Ərdoğan: Xocalı qətliamının acısını unutmayacağıq, kədərini təkrar-təkrar yaşayacağıq
Prezident İlham Əliyev: İndi bütün dünya bilir ki, Azərbaycan xalqı XX əsrin sonunda soyqırımına məruz qalıb
Təhsil naziri: Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini dərin hörmətlə anırıq
“Azeri Light” neftinin qiyməti 67 dollara çatır
Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva: Xocalı soyqırımı kimi faciələr unudula bilməz (FOTO)
XİN Xocalı soyqırımının ildönümü ilə əlaqədar bəyanat yayıb
Prezident İlham Əliyevin rəsmi "Facebook" səhifəsində Xocalı faciəsinin ildönümü ilə bağlı paylaşım edilib (FOTO)
Azərbaycan Prezidenti: Biz hər bir şəhərin yenidən qurulması üçün baş plan hazırlayırıq
“Dostluq” yatağına dair İşçi Qrup yaradıldı - SƏRƏNCAM
Azərbaycanda 126 nəfər COVID-19-a yoluxub, 142 nəfər sağalıb, 3 nəfər vəfat edib
Prezident İlham Əliyev Ramanada şəhid ailələri və müharibə əlillərinə mənzillərin təqdim olunması mərasimində iştirak edib
Firad Əliyev: "Azərbaycan tarixi barədə dünya əhalisini məlumatlandırmaq hər bir azərbaycanlının müqəddəs borcudur"
Fevralın 26-da “Ana harayı” abidəsini ziyarət əvvəlki illərdən fərqli təşkil ediləcək - DİN
Prokurorluq Bərdə Peşə Liseyinin direktorunun həbsi ilə bağlı məlumat yayıb
Azad olunmuş ərazilərə keçməyə cəhd göstərən daha 3 nəfər saxlanıldı
Xocalı soyqırımı XX əsrin ən ağır cinayətidir - Türkiyə parlamentinin sədri
Azərbaycan neftinin bir barreli 66,77 dollara satılır
Bu yolda güclü buzlaşma var - Magistrallarda son vəziyyət (SİYAHI)
Türkiyə Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab Rəcəb Tayyib Ərdoğana
Fevralın 25-də xarici valyutaların manata qarşı məzənnələri
Boston şəhəri 26 fevral tarixini Xocalı qətliamının 29-cu ildönümü günü elan edib
Türkiyə, Azərbaycan və Türkmənistan XİN başçıları üçtərəfli görüşə dair birgə bəyanat qəbul edib
Azərbaycanda son sutkada 145 nəfər COVID-19-dan sağalıb, 220 nəfər yoluxub, 2 nəfər vəfat edib
Sabah hava necə olacaq?
“Azeri Light” neftinin qiyməti 65 dolları ötüb
Bakıda qarlı havaya görə avtobuslar dayanacaqdan kənar da saxlayacaq
Ən çox qar bu ərazilərə yağıb
Qarlı hava nə qədər davam edəcək?
Azərbaycan və Türkiyə XİN rəhbərləri görüşüb
Prezident İlham Əliyev İrakli Qaribaşvilini Gürcüstanın Baş naziri kimi fəaliyyətə başlaması münasibətilə təbrik edib
Ərdoğan Ceyhun Bayramovu qəbul edib
Azərbaycanda son sutkada 223 nəfər COVID-19-a yoluxub, 176 nəfər sağalıb, 2 nəfər vəfat edib
Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Yalçın Rzazadənin ailəsinə başsağılığı verib
“Azərişıq” hava ilə bağlı ərazilərə əlavə maşın-mexanizmlər cəlb edib
Bu günə qədər 200 mindən artıq vətəndaş vaksinasiya edilib - Nazirlik
XOCALI SOYQIRIMI: Hərbi Prokurorluğun apardığı peşəkar fəaliyyət öz nəticəsini verməkdədir…
Azərbaycan neftinin bir barreli 64,57 dollara satılır
Xəzərdə dalğanın hündürlüyünün 7.5 metrə çatacağı gözlənilir - XƏBƏRDARLIQ
Bu məktəbdə dərslər dayandırıldı
Xalq artisti Yalçın Rzazadə dünyasını dəyişib
Ceyhun Bayramov Fransa Milli Assambleyasının üzvləri ilə görüşüb
Azərbaycanda 75 nəfər COVID-19-dan sağalıb, 72 nəfər yoluxub, 4 nəfər vəfat edib
ABŞ-ın Türkiyəyə təzadlı münasibəti – Ankaranın yeni Ağ ev sınağı