Mine­ral eh­tiyat­lar və re­surs­lar­dan sə­mə­rə­li is­tifa­də trak­ta­tı

Məm­məd­rə­him Ək­bə­rov

Mil­li Geo­lo­ji Kəş­fiy­yat Xid­mə­ti­nin 
Geo­lo­ji- İs­teh­sa­lat şö­bə­si­nin rəi­si

Bər­pa olun­ma­yan mi­ne­ral xam­mal re­surs­la­rı­nın məh­dud­lu­ğu və yer qa­bı­ğın­da qey­ri-bə­ra­bər pay­lan­ma­sı mə­lum­dur, on­la­rın ar­tı­rıl­ma­sı isə yal­nız ye­ni tex­ni­ka və tex­no­lo­gi­ya­la­rın, el­mi kəşf­lə­rin və in­no­va­tiv proq­ram­la­rın tət­bi­qi sa­yə­si­ndə apa­rı­la­caq geo­lo­ji ax­ta­rış və kəş­fiy­yat iş­lə­ri nə­ti­cə­sin­də müm­kün ola bi­lər. Aş­kar ya­taq­lar­dan əl­ve­riş­li şə­ra­it­də yer­lə­şən­lə­ri və elə­cə də yük­sək fay­da­lı kom­po­nent tu­tu­mu­na ma­lik olan­la­rı ar­tıq is­tis­ma­ra cəlb olun­muş­lar, hal-ha­zır­da, dağ-mə­dən sə­na­ye­si­nin da­ha ekst­re­mal əra­zi­lə­rə yer­də­yiş­mə­si və da­ha ka­sad ya­taq­la­rın is­tis­ma­ra cəlb olun­ma­sı mü­şa­hi­də olu­nur. Həm, ye­ni ya­taq­la­rın kəş­fi, həm də prob­lem­li ya­taq­la­rın is­tis­ma­ra cəlb olun­ma­sı, ət­raf mü­hi­tin bər­pa­sı iş­lə­ri hə­mən nə­zə­rə alın­maq­la, yal­nız kül­lü ma­liy­yə im­kan­la­rı­na və güc­lü dağ-mə­dən inf­rast­ruk­tu­ru­na ma­lik olan qu­rum­lar tə­rə­fin­dən ye­ri­nə ye­ti­ri­lə bi­lər. 
İn­san­lar öz ömür­lə­ri­ni tə­biə­tin dərk edil­mə­si­nə həsr et­mə­yə və on­lar üçün ya­ra­dıl­mış də­yər­lər­dən məq­səd­yön­lü is­ti­fa­də et­mə­yə borc­lu­dur­lar. Yal­nız bu kon­tekst­də, mi­ne­ral-xam­mal re­surs­la­rı­nın hər­tə­rəf­li dərk edil­mə­si, on­la­ra stra­te­ji əhə­miy­yət­li xam­mal, məh­dud və ya kri­tik həd­də olan eh­ti­yat­lar və re­surs­lar qis­min­də önəm ve­ril­mə­si sa­yə­sin­də, həm on­la­rın həc­mi­nin və key­fiy­yə­ti­nin ar­tı­rıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də geo­lo­ji kəş­fiy­yat iş­lə­ri­nin güc­lən­di­ril­mə­si­nə və elə­cə də on­la­rın kor­tə­bii is­tis­mar­dan mü­ha­fi­zə­si­nə na­il ol­maq müm­kün­dür. 
Bər­pa olun­ma­yan mi­ne­ral re­surs­la­ra mü­na­si­bət bər­pa olu­nan tə­bii re­surs­lar­la mü­qa­yi­sə­də kö­kün­dən də­yiş­di­ril­mə­li və qlo­bal­laş­dı­rıl­ma­lı­dır. Hər bir öl­kə­nin iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı­nın onun əra­zi­sin­də olan mi­ne­ral eh­ti­yat və re­surs­lar­dan (xü­su­si­lə də bər­pa olun­ma­yan) bi­la­va­si­tə ası­lı­lı­ğı­nı təh­lil edə­rək mi­ne­ral-xam­mal ba­za­sı­nın ge­niş­lən­di­ril­mə­si və on­la­rın qey­ri-sə­mə­rə­li is­tis­mar­dan mü­ha­fi­zə­lən­mə­si is­ti­qa­mə­tin­də ba­lans­laş­dı­rıl­mış stra­te­ji təd­bir­lər pla­nı tər­tib olun­ma­lı­dır. Stra­te­ji xam­mal növ­lə­ri və elə­cə də eh­ti­yat­la­rı kri­tik həd­də olan xam­mal növ­lə­ri­nin yal­nız döv­lət proq­ram­la­rı çər­çi­və­sin­də, həm döv­lət mə­na­fe­yi ön pla­na çə­ki­lə­rək, həm də pay sa­hi­bi olan əha­li­nin so­si­al du­ru­mu­nun yax­şı­laş­dı­rıl­ma­sı na­mi­nə on­la­rın is­tis­ma­ra cəlb olun­ma­sı mə­sə­lə­lə­ri də stra­te­ji təd­bir­lər pla­nı­nın tər­kib his­sə­si ol­ma­lı­dır. Mi­ne­ral re­surs­lar­dan is­ti­fa­də pro­se­dur­la­rı­nın mü­kəm­məl­ləş­di­ril­mə­si ilə ya­na­şı on­la­rın geo­lo­ji-kəş­fiy­ya­tı, is­tis­ma­rı və iş­lən­mə­si, mə­lum­dur ki, ət­raf mü­hi­tin mü­ha­fi­zə­si və bər­pa­sı təd­bir­lə­ri ilə bir­lik­də komp­leks şə­kil­də ye­ri­nə ye­ti­ril­mə­li­dir. 
Yer tə­ki­nin geo­lo­ji öy­rə­nil­mə­si üz­rə apa­rı­lan geo­lo­ji-is­teh­sa­lat iş­lə­ri­nin müs­bət nə­ti­cə­lə­ri içə­ri­sin­də ən önəm­li­si fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı­nın kəşf edil­mə­si­dir. Dağ-qaz­ma­la­rı və bu­ruq qu­yu­la­rı­nın mü­şayi­ə­ti ilə apa­rı­lan geo­lo­ji təd­qi­qat iş­lə­ri za­ma­nı ət­raf mü­hi­tə az və ya çox də­rə­cə­də mü­əy­yən tə­sir gös­tə­ri­lir. La­kin, fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı kəşf edil­mə­yən sa­hə­lər­də, bu iş­lər mü­vəq­qə­ti xa­rak­ter da­şı­dı­ğın­dan, on­la­rın bər­pa­sı hə­ya­ta ke­çi­ri­lən ət­raf mü­hi­tin mü­ha­fi­zə təd­bir­lə­ri və elə­cə də tə­biə­tin özü­nü bər­pa qa­bi­liy­yə­ti sa­yə­sin­də təd­ri­cən baş ve­rir. Fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı kəşf edi­lən sa­hə­lər­də isə ət­raf mü­hit ele­ment­lə­ri­nə mən­fi tə­sir dai­rə­si ge­niş­lə­nir. Fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı­nın kəş­fiy­ya­tı və is­tis­ma­rı ilə məş­ğul olan şir­kət­lər və hü­qu­qi şəxs­lər müt­ləq qay­da­da ət­raf mü­hi­tin il­kin və­ziy­yə­ti­nin və ət­raf mü­hi­tə edi­lə­cək tə­si­rin qiy­mət­lən­di­ril­mə­si la­yi­hə­lə­ri­nin tə­ləb­lə­ri­ni hə­mən ye­ri­nə ye­tir­mə­yə borc­lu­dur­lar. Dağ-mə­dən is­tis­ma­rı və fi­liz­lə­rin iş­lən­mə­si üz­rə sə­na­ye sa­hə­lə­ri­nin tex­ni­ki-tex­no­lo­ji pro­ses­lə­ri tə­bii eh­ti­yat­la­rın tü­kən­mə­si və əvə­zin­də ət­raf mü­hit­də sə­na­ye tul­lan­tı­la­rı­nın top­lan­dı­ğı çirk­lən­miş sa­hə­lə­rin ya­ran­ma­sı ilə mü­şa­hi­də olu­nur. Tul­lan­tı­la­rın ət­raf mü­hi­tə gös­tə­rə­cəyi eko­lo­ji təh­lü­kə­yə cid­di əhə­miy­yət ve­ril­mə­di­yin­dən bu tul­lan­tı­la­rın ət­raf tor­paq sa­hə­lə­ri­nə top­lan­ma­sı on­la­rın uti­li­za­si­ya­sı­nın əsas üsu­lu ki­mi tət­biq olun­maq­da­dır və in­di­ki za­ma­na qə­dər həll olun­ma­mış eko­lo­ji prob­lem­lər­dən bi­ri be­lə tex­no­gen mas­siv­lə­rin möv­cud­lu­ğu­dur. Tex­no­gen mas­siv­lər ət­raf mü­hit­də əhə­miy­yət­li tor­paq sa­hə­lə­ri­nin zəbt olun­ma­sı ilə bə­ra­bər tə­bii mü­hit kom­po­nent­lə­ri­nə ne­qa­tiv çirk­lən­di­ri­ci tə­sir gös­tə­rə­rək iri miq­yas­li çirk­lən­miş ore­ol sa­hə­lə­ri­nin ya­ran­ma­sı­na gə­ti­rib çı­xa­rır. Dağ-mə­dən sə­na­ye­si­nin ən çox və­sa­it tə­ləb edən pro­ses­lə­ri­ni (dağ sü­xur­la­rı­nın is­tis­ma­rı və xır­da­lan­ma­sı) ar­tıq keç­miş olan tul­lan­tı­la­rın tək­rar iş­lən­mə­si əla­və kon­sest­rat­la­rın is­teh­sa­lı ilə bə­ra­bər bu sa­hə­nin həm də sə­mə­rə­li ol­ma­sı üçün əla­və im­kan­lar da ya­ra­dır. 
Mə­lum­dur ki, dağ-mə­dən şir­kət­lə­ri­nin nə­cib və əl­van me­tal ya­taq­la­rı­nın kəş­fiy­ya­tı və is­tis­ma­ra cəlb olun­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də gös­tər­dik­lə­ri ma­raq Azər­bay­can­dan da yan keç­mə­miş­dir. La­kin sö­zü ge­dən şir­kət­lər yük­sək nə­cib və əl­van me­tal tu­tu­mu­na ma­lik fi­liz­lə­rin iş­lən­mə­si ma­ra­ğın­da ol­duq­la­rın­dan aşa­ğı tu­tum­lu fi­liz­lə­rə az əhə­miy­yət ve­rir­lər. Mi­ne­ral-xam­mal re­surs­la­rı ba­zar iq­ti­sa­diy­ya­tı müs­tə­vi­sin­də yer tə­ki is­ti­fa­də­çi­lə­ri­nin əsas ma­raq­la­rı fo­ku­sun­da ol­du­ğun­dan on­lar geo­lo­ji qu­rum­dan key­fiy­yət ba­xı­mın­dan də­yər­li və miq­dar ba­xı­mın­dan eti­bar­lı xam­mal eh­ti­yat­la­rı və re­surs­la­rı is­tə­yir­lər, am­ma unu­dur­lar ki, fay­da­lı qa­zın­tı ya­ta­ğı­nın kəş­fi­nə qə­dər, geo­lo­ji-xə­ri­tə­al­ma iş­lə­rin­dən baş­la­ya­raq el­mi-te­ma­tik və prak­ti­ki geo­lo­ji, geo­fi­zi­ki, geo­kim­yə­vi iş­lər, dağ-qaz­ma, bu­ruq-qaz­ma, sı­naq­laş­dır­ma əmə­liy­yat­la­rı, la­bo­ra­tor, tex­no­lo­ji, tex­ni­ki-iq­ti­sa­di ana­liz və araş­dır­ma­lar­dan iba­rət sü­rək­li təd­qi­qat­lar komp­lek­si du­rur. Post­so­vet mə­ka­nın­da yox­dan ya­ra­nan yer tə­ki is­ti­fa­də­çi­lə­ri­nin bəx­ti on­da gə­tir­miş­dir ki, on­lar təx­mi­nən 100 il ər­zin­də , döv­lət büd­cə və­sai­ti he­sa­bı­na, yet­kin şə­kil­də öy­rə­nil­miş, mi­ne­ral-xam­mal eh­ti­yat­la­rı­na və re­surs­la­ra yi­yə­lən­miş (möv­cud qa­nun­ve­ri­ci­lik çər­çi­və­sin­də) və elə­cə də əs­ki dağ-mə­dən mü­əs­si­sə­lə­ri­nin va­ris­lə­ri­nə çev­ril­miş­lər. La­kin ba­şa düş­mək la­zım­dır ki, geo­lo­ji-is­teh­sa­lat pro­se­si düz­gün qu­rul­maz­sa xam­mal eh­ti­yat­la­rı və re­surs­la­rın kor­tə­bii is­tis­ma­rı on­la­rın tü­kən­mə­si­nə və bu gün qu­ru­lan dağ-mə­dən sə­na­ye­si­nin təd­ri­cən sü­qu­tu­na gə­ti­rib çı­xa­ra bi­lər. 
Hal-ha­zır­da, yer tə­ki­nin geo­lo­ji öy­rə­nil­mə­si­nin ye­ni mər­hə­lə­si ola­raq, tex­no­lo­ji in­no­va­si­ya də­yər­lə­rin­dən ya­rar­la­na­raq, kos­mik gö­rün­tü­lə­rin mə­sa­fə­dən in­cə­lən­mə­si əsa­sın­da geo­lo­ji ör­nək­lər və qay­naq­lar xə­ri­tə­lə­ri­nin ha­zır­lan­ma­sı və ma­raq kəsb edən sü­xur komp­leks­lə­ri, fi­liz zo­na­la­rı, hid­ro­ter­mal də­yiş­mə zo­na­la­rı­nın na­tu­ra­da yox­la­nıl­ma­sı və çö­zül­mə­si sa­yə­sin­də həm xə­ri­tə­çək­mə, həm də fay­da­lı qa­zın­tı­la­rın proq­noz­laş­dı­rıl­ma­sı sa­hə­sin­də tu­tar­lı nə­ti­cə­lə­rin əl­də olun­ma­sı­na na­il ol­maq im­ka­nı qa­za­nıl­mış­dır. Bu­nun­la ya­na­şı rə­qəm­sal geo­lo­ji in­for­ma­si­ya və 3D for­mat­lı mo­del­ləş­dir­mə sis­tem­lə­ri­nin tət­bi­qi sa­yə­sin­də xü­su­si tə­yi­nat­lı geo­lo­ji xə­ri­tə­al­ma iş­lə­ri komp­lek­si­nin, hid­ro­geo­lo­ji və mü­hən­di­si-geo­lo­ji xə­ri­tə­al­ma iş­lə­ri­nin, yer qa­bı­ğı­nın də­rin­lik qu­ru­lu­şu­nun öy­rə­nil­mə­si­nin, təh­lü­kə­li tə­bi­ət ha­di­sə­lə­ri­nin araş­dı­rıl­ma­sı­nın, zəl­zə­lə­lər və vul­ka­nik fəa­liy­yət­lə­rin öy­rə­nil­mə­si­nin, ge­oe­ko­lo­ji təd­qi­qat­la­rın apa­rıl­ma­sı­nın və s. geo­lo­ji pro­ses­lə­rin öy­rə­nil­mə­si da­vam et­di­ril­mə­li­dir. Geo­lo­ji Xid­mət tə­sər­rü­fat fəa­liy­yət­li qu­rum ol­du­ğun­dan bu qu­rum öz fəa­liy­yə­ti­ni döv­lət si­fa­riş­lə­ri əsa­sın­da mü­əy­yən­ləş­di­ril­miş geo­lo­ji tap­şı­rıq­la­ra uy­ğun tər­tib olu­nan la­yi­hə -sme­ta sə­nəd­lə­ri əsa­sın­da tən­zim­lə­yir. La­kin la­yi­hə -sme­ta sə­nəd­lə­ri­nin sme­ta nor­ma­la­rı və va­hid­lə­ri və elə­cə də əmək haq­qı də­rə­cə­lə­ri mü­rək­kəb çöl şə­rai­tin­də ça­lı­şan yük­sək ix­ti­sas­lı mü­tə­xəs­sis­lə­rin və pe­şə­kar fəh­lə­lə­ri­nin əmə­yi­nin qar­şı­lı­ğın­da qey­ri ek­vi­va­lent­dir. Mə­lum­dur ki,yük­sək ix­ti­sas­lı mü­tə­xəs­sis­lə­rin və pe­şə­kar fəh­lə­lə­rin ye­tiş­di­ril­mə­si­nə mü­əy­yən müd­dət, tə­lim, iş şə­rai­ti­nin yax­şı­laş­dı­rıl­ma­sı, so­si­al tə­mi­nat və s.amil­lər gə­rək­dir.
Fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı­nın ax­ta­rı­şı iş­lə­ri ilk növ­bə­də geo­lo­ji xə­ri­tə­al­ma iş­lə­ri nə­ti­cə­lə­ri­nin stra­tiq­ra­fik, maq­ma­tik, vul­ka­nik, fi­li­zə­mə­lə­gəl­mə, geo­fi­zi­ki, geo­kim­yə­vi, me­tal­la­ge­nik və s. ba­xım­dan el­mi-prak­ti­ki təh­li­li nə­ti­cə­sin­dən do­ğan əsas­lan­dı­rıl­mış pro­ses ki­mi for­ma­la­şır. Fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı­nın geo­lo­ji-kəş­fiy­ya­tı isə ye­ri­nə ye­ti­ril­miş geo­lo­ji-ax­ta­rış iş­lə­ri­nin geo­lo­ji-iq­ti­sa­di təh­li­li­nin nə­ti­cə­sin­dən do­ğan, tex­ni­ki-iq­ti­sa­di cə­hət­dən əsas­lan­dı­rıl­mış is­teh­sa­lat pro­se­du­ru ki­mi qiy­mət­lən­di­ri­lə bi­lər. Geo­lo­ji ax­ta­rış və geo­lo­ji-kəş­fiy­yat iş­lə­ri­nin mən­tiq­li qu­rul­ma­sı üçün ön­cə res­pub­li­ka­nın mü­da­fiə­si və təh­lü­kə­siz­li­yi­nin tə­mi­na­tı məq­sə­di ilə stra­te­ji xam­mal ki­mi də­yər­lən­di­ri­lən mi­ne­ral re­surs­la­rın ba­lan­sı mü­əy­yən­ləş­di­ril­mə­li, on­la­rın mü­ha­fi­zə­si, ar­tı­rıl­ma­sı və sə­mə­rə­li is­tis­ma­rı yö­nüm­lü stra­te­ji təd­bir­lər pla­nı ha­zır­lan­ma­lı­dır. Öl­kə əra­zi­sin­də kri­tik həd­də olan xam­mal növ­lə­ri­nin ar­tı­rıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də də mü­əy­yən fəa­liy­yət gös­tə­ril­mə­li­dir. Ar­dı­cıl ola­raq, nə­cib, əl­van və qa­ra me­tal sa­hə­lə­ri üz­rə bey­nəl­xalq ba­zar mü­na­si­bət­lə­ri­nə və rə­qa­bə­ti­nə da­vam­lı dağ-mə­dən inf­rast­ruk­tu­ru ya­ra­dıl­ma­lı və ya­xud önəm­li xa­ri­ci dağ-mə­dən şir­kət­lə­ri bu sa­hə­yə cəlb olun­ma­lı­dır­lar. Geo­lo­ji ax­ta­rış və kəş­fiy­yat iş­lə­ri həm döv­lət büd­cə və­sai­ti he­sa­bı­na, həm xa­ri­ci dağ-mə­dən şir­kət­lə­ri­nin ma­liy­yə və­sai­ti he­sa­bı­na, həm də yer­li şir­kət­lə­rə, kre­dit məq­sə­di ilə, tə­bii sər­vət­lər fon­dun­dan ay­rı­la­caq ma­liy­yə və­sai­ti he­sa­bı­na Geo­lo­ji Xid­mət struk­tu­ru tə­rə­fin­dən həll edi­lə bi­lər. Ey­ni za­man­da, qey­ri-fi­liz və ti­kin­ti ma­te­ri­al­la­rı sa­hə­si­nə aid pers­pek­tiv re­gio­nal in­ki­şaf stra­te­gi­ya­sı da ha­zır­lan­ma­lı­dır. Hal-ha­zır­da möv­cud dağ-mə­dən sə­na­ye sa­hə­lə­ri qey­ri-sə­mə­rə­li və kor­tə­bii fəa­liy­yət gös­tər­di­yin­dən bu sa­hə­lər­də xam­mal uçot­suz­lu­ğu, plan­sız is­tis­mar, xam­mal it­ki­si, ət­raf mü­hi­tin vi­ran qo­yul­ma­sı hal­la­rı­na da­ha çox üs­tün­lük ve­ri­lir.
Hal-ha­zır­da BMT-nin mi­ne­ral eh­ti­yat­lar və re­surs­la­ra da­ir çər­çi­və təs­ni­fa­tı möv­cud­dur. Bu döv­rə qə­dər kəş­fiy­ya­tı apa­rıl­mış fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı üz­rə eh­ti­yat­la­rın və re­surs­la­rın möv­cud təs­ni­fa­ta qis­mən trans­fe­ri də müm­kün­dür. Bu­nun­la da, əla­və öy­rə­nil­mə xərc­lə­rin­dən qis­mən azad ol­maq im­ka­nı ilə , bər­pa olun­ma­yan mi­ne­ral re­surs­la­rın re­gi­on­lar üz­rə ba­lan­sı­nı mü­əy­yən et­mək və on­la­rı iq­ti­sa­di cə­hət­dən qiy­mət­lən­dir­mək müm­kün­dür. 
Mə­lum­dur ki, mi­ne­ral-xam­mal ya­taq­la­rı mü­qa­yi­sə­li də­rə­cə­də bir-bi­rin­dən tam və ya qis­mən fərq­li olur­lar və hər bir ya­taq həm geo­lo­ji öy­rə­nil­mə, həm də is­tis­mar ba­xı­mın­dan özü­nə məx­sus ya­naş­ma tə­ləb edir. Bu ba­xım­dan, hər han­sı bir mi­ne­ral-xam­mal ya­ta­ğı haq­qın­da mə­lu­mat­lar hər­tə­rəf­li təh­lil olun­ma­lı, on­lar xam­mal və ya fay­da­lı kom­po­nent (elə­cə də ya­na­şı kom­po­nent) it­ki­si­nə yol ve­ril­mə­mək şər­ti ilə həm tex­ni­ki-iq­ti­sa­di həm də eko­lo­ji ba­xım­dan mü­kəm­məl is­tis­mar olun­ma­lı­dır­lar. Ət­raf mü­hi­tə mi­ni­mal tə­sir et­mək­lə bə­ra­bər tə­bii re­surs­lar­dan fay­da­lı kom­po­nent­lə­rin it­ki­siz çı­xa­rıl­ma­sı ba­xı­mın­dan eko­lo­ji və tex­ni­ki-iq­ti­sa­di cə­hət­dən ta­raz­laş­dı­rıl­mış dağ-mə­dən tə­sər­rü­fat fəa­liy­yə­ti ba­rə­də əhə­miy­yət­li qə­rar­la­rın ax­ta­rı­şı və ta­pıl­ma­sı tə­biə­tə kor­tə­bii tə­sir də­rə­cə­si­nin mi­ni­mu­ma en­di­ril­mə­si­nə və fay­da­lı qa­zın­tı­la­rın ef­fek­tiv iş­lən­mə­si­nə zə­min ya­ra­da bi­lər. Azər­bay­can­da bər­pa olun­ma­yan mi­ne­ral re­surs­la­rın mü­ha­fi­zə­si, ar­tı­rıl­ma­sı və on­lar­dan ist­i­fa­də sa­hə­sin­də sə­mə­rə­li­lik gös­tə­ri­ci­si­nin üs­tün­lük təş­kil edə­cə­yi dağ-mə­dən iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın qu­rul­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də mü­za­ki­rə­lə­rin apa­rıl­ma­sı­na eh­ti­yac du­yu­lur. Pa­ra­lel ola­raq, əra­zi-mə­kan in­ki­şa­fı və elə­cə də in­no­va­si­ya-yö­nüm­lü öl­kə stra­te­gi­ya­la­rı­nın hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si­nə dəs­tək ol­maq im­ka­nı əl­də olu­na bi­lər. 2015-2020-ci il­lər çər­çi­və­sin­də tər­tib edil­mə­si müm­kün olan stra­te­gi­ya­lar si­ya­hı­sın­da prio­ri­tet sə­na­ye­lər si­ya­hı­sı­na da­xil edil­mə­si məs­lə­hət gö­rü­lən dağ-mə­dən sə­na­ye sa­hə­si stra­te­gi­ya­da önəm­li yer tut­maq­la bə­ra­bər di­gər yö­nüm­lü stra­te­gi­ya­la­ra da öz töh­fə­si­ni ve­rə bi­lər. Azər­bay­ca­nın dağ-mə­dən sə­na­ye sa­hə­si­nin kar­bo­hid­ro­gen ix­ra­cın­dan top­la­nan və­sa­it­lər­dən is­ti­fa­də­nin uzun­müd­dət­li stra­te­gi­ya­sı­na söy­kən­mə­si və tə­bii re­surs­la­rın iri­miq­yas­lı ix­ra­cın­dan fay­da­la­nan bir çox baş­qa öl­kə­lər ki­mi bu sa­hə­nin tə­bii sər­vət­lər fon­dun­dan ma­liy­yə­ləş­mə­si də mü­za­ki­rə möv­zu­su ola bi­lər.
Mə­lum­dur ki, geo­lo­ji-kəş­fiy­yat is­teh­sa­la­tı risk­li sa­hə ol­du­ğun­dan da ar­tıq mən­fə­ət ve­rə bi­lə­cək sa­hə­dir. Hal-ha­zır­da, büd­cə və­sai­ti he­sa­bı­na ye­ri­nə ye­ti­ri­lən geo­lo­ji-kəş­fiy­yat is­teh­sa­la­tın­dan əl­də edi­lən önəm­li nai­liy­yət­lər­dən yal­nız hü­qu­qi və fi­zi­ki şəxs­lər mən­fə­ət gö­tü­rür­lər. Döv­lət büd­cə­sin­dən ma­liy­yə­lə­şən “Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı re­gi­on­la­rı­nın so­si­al-iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı Döv­lət Proq­ra­mı”nın ic­ra­sı nə­ti­cə­sin­də üzə çı­xa­rı­lan qey­ri-fi­liz və ya in­şa­at ma­te­ri­al­la­rı xam­mal­la­rı son­da ta­ma­mi­lə özəl sek­to­run ix­ti­ya­rı­na ve­ri­lir, geo­lo­ji ax­ta­rış iş­lə­ri isə döv­lət büd­cə və­sai­ti he­sa­bı­na ye­ri­nə ye­ti­ri­lir, mi­ne­ral-xam­mal ba­za­sı­nın bər­pa fon­du ye­tə­rin­cə for­ma­laş­ma­mış­dır. Res­pub­li­ka­mı­zın mi­ne­ral-xam­mal ba­za­sı­nın tər­kib his­sə­si olan Döv­lət və Sa­hə Ba­lans­la­rın­da­kı eh­ti­yat və re­surs­la­rın mü­va­fiq su­rət­də tex­ni­ki-iq­ti­sa­di qiy­mət­lən­di­ril­mə­si əsa­sın­da on­la­rın “Mi­ne­ral eh­ti­yat­lar və re­surs­lar üz­rə BMT-nin Çər­çi­və Təs­ni­fa­tı”na trans­fe­ri mi­ne­ral eh­ti­yat və re­surs­la­rı­mı­zın dün­ya ba­za­rı­na çı­xa­rıl­ma­sı­na im­kan­lar aça­caq­dır.

"YER VƏ İNSAN" jurnalı № /04/ MAY-İYUN