KEYP TAUN MÜŞAHİDƏLƏRİ

Güney Afrika deyilende iller öncesinde bir ad diqqeti çekirdi: Nelson Mandela. Mandelanı bu güne qeder de ağlara bele sevdiren iki xüsusi meqam var. Birincisi, iqtidara geldiyinde ümumiyyetle, qisasçılıqdan uzaq bir siyaset izlemesini her kes yüksek qiymetlendirir. 90-cı illerde ağların tehlükesizlik qayğısı ile kütlevi köçünün qarşısını onun bu davranışı aldı. Verdiyi mesajlar ve atdığı konkret addımlar kecid prosesini gözlenildiyinden daha telatümsüz etdi. İkincisi ise, dörd illik iqtidarından sonra yeniden seçilme şansı olduğu halda hakimiyyetden imtina ederek demokratik enenenın esasını qoydu.
Ancaq futbol üzre öten dünya çempionatının keçirildiyi zaman ölkenin tanıtımı üçün artıq ikinci bir mefhum gündeme geldi: Vuvuzela. Çox güman ki, tayfa içi xeberdarlıq sesi çıxarmaq üçün nezerde tutulan bu tütek formasında çalğı aletı ecaib sesi ile o zaman dünya futbol çempionatını izleyenlerin eseblerini alt-üst edirdi. Bu memlekete nedense ayaq basarken almağı düşündüyüm ilk şey de Vuvuzela oldu. Bilmirem, bu ecaib sesli nefes aleti bizim memleketde hansı maraq doğurar, ancaq düşündüyüm bir şeyler var. Öten günlerde parlamentde bedii texeyyülü yazılı bedii metnlerı anlayacaq qeder yeterli olmayan bir-iki nefer xalqın sevimlisi bizden teleb etmişdi ki, xalqdan üzr isteyek. Anlaşılmayan bir şey olmuşdu ki, bu xalqın sevimlileri xalqı hara yığacaqdılar ki, çıxıb orada üzr isteyim. Meselen, xalq menim üzr istemeyimi teleb ederek "Azadlıq Meydanı"na toplaşarsa, bu Vuvuzelanı onların eseblerini yoxlamaq üçün çalmağa deyerdi. Belke de en yaxşısı bele menasız danışan birilerine rast gelende cavab vermek evezine Vuvuzelanı işe salmaq daha doğru addım ola biler.
İngilisler burada yerli xalqı istismar etmişler, illerle aparteid rejimi ile hüquqsuz tebeeye çevirmişler, ancaq bu gün ölkenin istenilen yerinde "Mançester Yunayted", "Arsenal" ve ya "Liverpul" azarkeşi olan qaraderililerin qızğın mübahisesinin şahidi olarsınız. Sanki hemin insanlara uzun iller bu iztirabı ingilisler yaşatmamış. Bizde tesevvür ede bilersinizmi kimse indi "Spartak"ın ve ya OMİK-in qızğın fanatı olsun? Bizim azarkeşlerin çoxu Türkiye komandalarını, bir qısım de Avropa komandalarını kumir olaraq seçirler. Bu amilde hem de ingilis ve rus müstemlekeçiliyinin ilk baxışda sezilmeyen ferqi yatır. Ukraynadakı hadiselerin fonunda, Gürcüstana, Azerbaycana münasibetde sanki 20 ildir qurtulmuş olduğumuz Rusiya bu gün bizim üçün en ciddi qorxu menbeyidir. Cenubi Afrikada üçün uzun iller aparteid rejimi qurmuş Böyük Britaniya daha çox ümid yeridir. Dil, medeniyyet, idareetme, tehsil, iqtisadiyyat- uzun illerin müsteqilliyine rağmen ingilis sisteminden kenara çıxmamaqdadır.
Ölkenin en esas medeniyyet simvolu olan Keyp Taun, tekce turizm deyil, hem de tehsil merkezidir. Fatih terefinden Konstantinopol alındıqdan sonra Avropalılar yeni ticaret yolları axtarışına çıxmış ve 1498-de ilk defe Bartolomey Diasın ekspedisiyasi Ümid burnuna gelmişdir. Ardınca on il sonra Vasko da Qamanın buraya gelişi ile meskunlaşma prosesi başlamışdır. Afrikanın en uc nöqtesini Avropa denizçileri Ümid Burnu adlandırmışlar. Keyp Taun adı da yeni salınan yaşayış menteqesine bu adla bağlı verilmışdir. 
Burun şeher demekdir. Aparteid dövründe bu şeherde ağderililerle qaraderilileri demir yol xetleri ayırırmış. Demir yolunun bir terefinde ağlar, diger terefinde qaralar yaşayırdı. 
İndi bu cür irqe göre meskunlaşma esasen ortadan qaldırılmışdır. Bu gün tekce Keyp Tauna gelen turistlerin sayı teqriben 4 milyon neferdir, esasen de zenginler olduğuna göre ortalama xerclemelerinin 1.500 ABŞ dolları olduğu düşünülürse Türkiyeye gelen turistlerle müqayisede ölkeye ne qeder gelir getirdiklerini tesevvür etmek olar. Türkiyeye gelen turistler esasen orta gelirli olduğundan ortalama xercleme teqriben 800 ABŞ dolları civarındadır. Bu ise Cenubi Afrikanın daha az sayda turistle daha büyük gelir elde etmesi demekdir. Ölke parlamentinin de bu şeherde yerleşmesi onun ehemiyyetinin en ciddi göstericisidir.
Buradakı tehsil sisteminin seviyyesi heqiqeten yüksekdir.
Mektebler Adamı uşaq bağçasından alıb universitete qeder herterefli yetişdirirler. Uşaq universiteti qazanmaq üçün 7 fenden lazımi balı toplamaqda çetinlik çekmir. Keyp Taunda 4 böyük universitet ve onlarla kiçik universitet var.
Adi bir orta mektebin erazisi 50 hektara çatır, çox zaman erazisinde qolf maşını ile gezmek mümkün olur. Erazide reqbi, futbol, basketbol, qolf meydançaları, üzgüçülük hovuzları var. Afrikanın 10 en keyfiyyetli universitetinin 4-ü Keyptaundadır. Dünyanın en yaxşı 100 universitet arasında Keyptaun universiteti de var. Bir miiletin ve dövletin gücü onun tehsilindedir. Bunların iqtisadiyyatı medençiliye ve turizme dayanır, ancaq fexr etdikleri yüksek tehsil seviyyesidir.
Bir türk litseyinde gördüyümüz menzere meni heyretlendirdi. Ön yarğı deyilen bir şey yoxdur. Qaraderili, melez, ağderili, indus eyni sinifde bir-birine sayğı göstererek tehsil alır. 
Bizde arasıra mübahise doğuran bir meselenin de burada maraqlı yanaşmasını gördüm. Qızlarla oğlanların birlikde tehsil aldğı qarışıq mekteb anlayışından uzaqlaşmaq temayülü var. Burada tehsil seviyyesine göre en yüksek gösterici ayrıca oğlan ve qız mekteblerinin payına düşür. Ona göre de tehsil sisteminde qarışıq mekteblerden uzaqlaşma hiss olunur.
Maraqlıdır ki, hansısa tikintiye icaze verilerken bütün qonşuluqda olan insanlarin yazılı razılığı teleb olunur. Meselen, türkler bir mektebi tikmeye icaze alarken qonşulardan biri iki mertebe tikilmesine izin vermemiş ki, onun evinden dağın görüntüsünün qarşısını alır ve mecbur olub birmertebe ile kifayetlenmişdiler.
Uşaqları davamlı olaraq tebietle, heyvanlarla elaqeli yerlere götürütler ve burada sade üsullarla onlara doğru davranış qaydaları aşılayırlar. Bir epizodu xatırlayıram ki, quşlar saxlanan tebiet bağında uşaqlara aid bir tamaşaya diqqet yetirdim. İxtisaslaşmış oğlan ve qız quşlara müeyyen hereketleri etdirib, insanlar eylendirirdiler. Proqramın gedişinde aparıcı beş-altı pepsi ve kola qabını etrafa sepeledi. Sonra telim görmüş bir qarğa çıxıb hemın boş qabları birce-birce dimdiyine alıb yaxındakı zibil qabına atdı. Tamaşa bitenden sonra balacalar yerden tapdıqları her şeyi aparıb zibil qabına atırdılar.
Hele ki, Afrika deyib, buraları Vuvuzela ile xatırlayaq. Ancaq müqayiseni tehsilden başlasaq, geriliyimizin acısını tek bir Vuvuzela ile sakitleşdirmenin mümkün olduğunu görerik.

Fazil Mustafa,

Milli Məclisin deputatı