İlyas Babayev: “Azərbaycan ərazisindəki bütün abidələr Azərbaycana, xalqımıza aiddir.”

09:55 / 23.08.2016

Şəmkir rayonunda, Qaracəmirli kəndi yaxınlığında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü İlyas Babayevin rəhbərliyi ilə beynəlxalq ekspedisiya 10 ildən artıqdır ki, arxeoloji qazıntı işləri aparır. Qazıntının son nəticələri, tapılan unikal tikili haqqında İlyas Babayevlə söhbətləşdik:

– Bu abidədə arxeoloji qazıntılar 2006-cı ildən aparılır. Herodot yazırdı ki, Misir daxil olmaqla Şimal-Şərqi Afrikadan Hindistana, Hind okeanı və İran körfəzindən Böyük Qafqaz dağlarınadək ərazi Əhəmənilər imperiyasına daxildir. 1958-ci ilə qədər Azərbaycan ərazisində Əhəmənilər mədəniyyətinə aid bir sıra arxeoloji tapıntılar aşkar edilsə də, tikinti qalıqlarına təsadüf edilməmişdir. Bu səbəbdən hesab edirdilər ki, yaşadığımız ərazilərin Əhəmənilərdən asılılığı nominal xarakter daşıyıb. 1958-ci ildə Qazax rayonu ərazisindəki Sarıtəpə adlı yerdə Əhəmənilər mədəniyyəti üçün səciyyəvi olan bina qalıqları aşkar edildi. Orada Əhəmənilərin mərkəzi şəhərlərindən biri olan Persepoldakı (Təxti-Cəmşid) sütunaltlığı tipində iki sütunaltlığı da var idi. Bundan sonra keçən əsrin 90-cı illərində Halle Universitetinin professoru Andrey Furtvanglerin başçılıq etdiyi ekspedisiya Gürcüstan ərazisində, Qumbati deyilən yerdə (bura Azərbaycan sərhədi yaxınlığındadır) beş sütunalıqları ilə birlikdə tikili qalıqları aşkar etdi. Bu da sübut etdi ki, nəinki bu ərazilər Əhəmənilər imperiyasının nominal asılılığında olub, əksinə, Əhəmənilər bu ərazilərə xüsusi diqqət yetiriblər. Amma həmin abidələr bizim qazıntı apardığımız abidələr qədər əhəmiyyətli deyil. Əhəmənilər imperiyası e.ə. 550- 330-cu illərdə mövcud olmuşdur. Əhəmənilər imperiyası Makedoniyalı İsgəndərin Şərqə yürüşü zamanı süqut etmişdir. İsgəndərin ölümündən sonra onun imperiyası xırda ellinist dövlətlərinə bölündü. E.ə. 312-ci ildə Şərqdə böyük Selevkilər dövləti yarandı. E.ə. III əsrin ortalarında Selevkilər dövlətindən Yunan-Baktriya və Parfiya dövləti ayrıldı. Parfiya dövlətinin mərkəzi şəhəri indiki Türkmənistan ərazisində idi. Parfiya dövləti b.e-nın 226-cü ilində süqut edir və Sasanilər dövləti meydana gəlir. Sasanilər dövləti isə Ərəb xilafətinin təsiri ilə 651-ci ildə dağıldı. Əhəmənilər dövlətinin süqutundan sonra Azərbaycan ərazisində iki dövlət – cənubda Atropatena, şimalda isə Albaniya yaranmışdı. Bizim eranın I əsrinin 20-ci ilinə qədər Atropatena öz müstəqilliyini qorumuş, sonra isə Parfiya dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Şimali Azərbaycanın əksər hissəsi isə Albaniya dövlətinin tərkibində olmuşdur. Ona görə də bəzi tədqiqatçıların Şimali Azərbaycanın bütün ərazisini Atropatenaya aid etmələri doğru deyil. Görünür ki, burada jurnalistlər xətaya yol veriblər. Və bir daha qeyd edim ki, bizim tədqiqat apardığımız abidə bənzərsizdir və YUNESKO-nun irs siyahısına düşməyə layiq abidədir. Bu abidə yalnız bizim deyil, o dövrlə məşğul olan bütün alimlərin diqqət mərkəzindədir.

– Bu abidənin oxşarı Əhəmənilər dövlətinə məxsus olmuş digər ərazilərdə də aşkar edilibmi?

– Qeyd etdiyim kimi Əhəmənilər çox böyük əraziyə malik imperiya idi. Yalnız dövlətin Persepol, Pasarqad kimi çox böyük şəhərlərində buna oxşar abidələr var. Qalan satraplıqlarda bizim abidə qədər önəmlisinə hələ rast gəlinməyib. Görünür, Qafqazdakı satraplıq imperiyanın daha çox diqqət mərkəzində olub. Əhəmənilər imperiyasında qızıl və gümüş pullar zərb olunurdu. Qızıl pullar yalnız Şahənşah tərəfindən zərb edilirdi. Bəzi hallarda gümüş pulların satraplar tərəfindən kəsilməsinə icazə verilirdi. Azərbaycan ərazisində hələ Əhəmənilərin pulları tapılmayıb. Çox güman ki, Qaracəmirli abidəsi kimi möhtəşəm abidədə həmin dövrə aid əhəməni pullarına və yazı nümunələrinə də rast gələ bilərik.

– İlyas müəllim, hazırda Qaracəmirlidə beynəlxalq ekspedisiya işləyir. Beynəlxalq ekspedisiyanın üzvləri də Sizin bu fikirlərinizi bölüşürlərmi?

– Bu fikirləri yalnız mən yox, bu problemlə məşğul olan bir çox dünya alimləri bölüşürlər. Bu bizim ümumi fikrimizdir. Nəzəri cəhətdən belə bir abidənin Qafqazda anoloqunun ola bilməsi inandırıcı deyildir. Mən sonda bir fikrimi də bildirmək istəyirəm. Mətbuatda tarixi faktları, alimlərin fikirlərini təhrif etməsinlər. Əhəməni mədəniyyəti dedikdə, yalnız fars mədəniyyəti nəzərdə tutulmur. Herodot Əhəmənilərin tərkibində 70-dən çox xalqın adını çəkir. Əhəməni mədəniyyətinə Babil, Urartu, Suriya, Misir və s. mədəniyyətlər əhəmiyyətli təsir göstərib. Əhəmənilər imperiyasının mədəniyyəti bu dövlətin tərkibinə daxil olmuş bütün xalqların ümumi mədəniyyətidir. Deməli qədim Azərbaycan sakinləri də həmin mədəniyyətin nailiyyətlərindən bəhrələnmiş və o mədəniyyətə öz töhvələrini vermişlər. Azərbaycan ərazisindəki bütün abidələr Azərbaycana, xalqımıza aiddir.

– İlyas müəllim siz dediniz ki, Cənubi Qafqaz Əhəmənilər imperiyasının tərkibinə daxil idi. Bunu Şimali Azərbaycanda Qafqaz Albaniyasının yaranmasına təsiri olubmu? Bildiyimizə görə siz Qafqaz Albaniyasının tarixi problemi ilə 50 ildən çoxdur ki, məşqul olursunuz, bu dövlətin ilk paytaxtı olan qədim Qəbələ şəhərinin yerində arxeoloji qazıntılar aparırsınız.

– Şimali Azərbaycan ərazisi Əhəmənilər imperiyasının tərkibində olarkən burada yaşayan qəbilələrin albanlar adı altında konsolidasiyası başa çatmışdır.Təsadüfi deyildir ki, albanların adı ilk dəfə e.ə. 331-ci ilin oktyabr ayının 1-də baş vermiş Qavqamela döyüşü ilə əlaqədar çəkilir. Makedoniyalı İsgəndərlə Əhəmənilər arasında baş vermiş bu döyüşdə alban tayfalarının ordu hissəsi əhəməni ordusunun tərkibində vuruşmuşdur. Bu həlledici döyüşdə Makedoniyalı İsgəndər qalib gəldi.

Mən hələ 1969-cu ildə Tarix İnstitutunun elmi seminarında Qafqaz Albaniyasının yaranma dövrü haqqında məruzə ilə çıxış etmişdim. Bu problemlə əlaqədar 1976-cı ildə “Azərbaycan EA Xəbərləri”ndə məqaləm nəşr olundu. Sonralar mən Albaniyanın qədim şəhərləri haqqında doktorluq dissertasiyası yazıb, onu 1983-cü ildə Moskvada SSRİ EA Arxeologiya institutunda müdafiə etdim. Azərbaycanda tapılan qədim möhürlər, pullar, Qəbələdə aparılan arxeoloji qazıntıların əsasında bu dövlətin e.ə. IV əsrin 30-20-ci illərində yaranması fikrini ilk dəfə irəli sürmüşəm. O vaxta qədər isə belə hesab edilirdi ki, bu dövlət e.ə. I əsrin 1-ci yarısında yaranıb.

Belə ki, Əhəmənilər dövründə Şimali Azərbaycanda dövlətin yaranması üçün lazım olan əsas göstəricilər: Ordu, inzibati idarəçilik,  vergilər sistemi, cəza orqanları yaranmışdır. Ərazidə artıq uzun müddət idi ki, vahid idarəçilik sistemi hökm sürürdü. Bunu e.ə. IV əsrin sonlarından etibarən yerli gümüş pulların zərb olunması da sübut edir. Hazırda da mən bu problemlərlə məşqul oluram.Son arxeoloji tapıntılar da yuxarıdakı fikirləri sübut edir. Beləliklə tam əsasla demək olar ki, Qafqaz Albaniyasının yaranmasına ölkənin daxili inkişafı ilə yanaşı xarici amillərin də təsiri olmuşdur.

– Sizə elmi araşdırmalarınızda yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

Gündüz Nəsibov, 1905.az

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

 

 

14

14

İllüstrativ materialları Şəmkirin Qaracəmirli kəndində qazıntılar aparan beynəlxalq ekspedisiya təqdim edib


Etiket:

Strategiya.az

Xəbərlər
20.07.2022

Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi

20.07.2022

Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib

20.07.2022

İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb

20.07.2022

Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb

20.07.2022

Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov

20.07.2022

"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi

20.07.2022

Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub

16.07.2022

Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib

16.07.2022

Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb

16.07.2022

Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb

16.07.2022

Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var

16.07.2022

Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb

14.07.2022

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM

14.07.2022

Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il

14.07.2022

Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı

14.07.2022

FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür

14.07.2022

Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb

14.07.2022

Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub

14.07.2022

Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı

13.07.2022

Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub

13.07.2022

Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir

13.07.2022

Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır

13.07.2022

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür

12.07.2022

Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib

12.07.2022

Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?

12.07.2022

Azərbaycan nefti ucuzlaşıb

12.07.2022

Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq

12.07.2022

Tovuz döyüşlərindən iki il ötür

12.07.2022

Bakının mərkəzində partlayış baş verib

12.07.2022

Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər

12.07.2022

Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro

11.07.2022

Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub 

11.07.2022

Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY

11.07.2022

FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb

11.07.2022

Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib

11.07.2022

Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib

09.07.2022

Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov

09.07.2022

Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub

09.07.2022

DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub

09.07.2022

Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub

09.07.2022

Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib

09.07.2022

Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb

09.07.2022

Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

09.07.2022

XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib

09.07.2022

Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir

08.07.2022

Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM