REFERENDUMLU GƏLƏCƏK

Təkcə Krım deyil,Şotlandiya da bu ilin sentyabrında ümumxalq səsverməsi keçirərək əsrlərlə ideallarında yaşatdığı müstəqillik arzusunu gerçəkləşdirməyə çalışacaq. Döyüşə bu dəfə milli qəhrəmanı Uilyam Olosun səfərbərliyi altında getməyə ehtiyac qalmayıb.Mərkəzi hakimiyyətlə savaşı uzun müddətdir ki,əsas platformasına çevirən Şotlandiya Milli Partiyasının rəhbəri və keçmiş Baş naziri Aleks Salmondun Birləşmiş Krallıqdan ayrılmaq üçün öz xalqını necə səfərbər etməsi ilə bütövlükdə bir imperiyanın sabahı asılıdır.

Şotlandiyanın yeni status qazanacağı təqdirdə təkcə siyasi xəritə dəyişmir,eləcə də fərqli iqtisadi münasibətlərə keçiləcəyi də şəksizdir.Məhz bu səbəbdən müstəqillik tərəfdarlarının sayı son illər ərzində 2 faiz azalaraq 32 faizə düşüb.Şotlandlar hesab edir ki,onların mərkəzi büdcəyə ödədəyi 9.4 faizlik vergilər fonunda aldıqları 9.3 faizlik vəsait onların milli inkişafını azad qaydada təmin etməyə imkan vermir. Üstəlik,ayrılma qərarı Şimal dənizinin zəngin ehtiyatlarına sahiblik imkanı verir ki,bu da avtonom olaraq yeni enerji siyasəti yürütməyə və Britaniyadan hazırki yanacaq, resurs asılılığına son qoymağa şərait yaradır.

Hər kəs razılaşar ki,dünyanın məhşur neft şirkətləri olan Şell və BP-nin də iştirak etdiyi layihələrlə fərqlənən “şotland” dənizinin hüquqi sahibinin dəyişməsi çox mühüm kontraktların taleyini sual altında qoyur və açıq-aşkar hüquqi-iqtisadi konfrontasiyalara meydan açır.Belə olarsa, yaranacaq qeyri-sabitlik fonunda təkcə Edinburqda çalışan 140 mindən artıq işçi qüvvəsini ixtisar etmək lazım gələrdi ki,bu da Şotlandiya üçün böyük itki sayıla bilər.
Bəs ingilis hökuməti şotlandların azadlıq arzusunun qarşısına hansı silahla çıxır?Təbii ki,bu dəfə müttəfiqlərlə hərbi ittifaq sazişinə və böyük ordularla ənənəvi güc nümayişinə ehtiyac qalmayıb.İndi müharibələri fərqli vasitələrlərlə aparırlar.Dumanlı Albionda bunun dərin və təsirli rıçaqları mövcuddur.

İlk növbədə,güclü maliyyə vahidi olan funt sterlinqin Şotlandiya ərazisində istifadəsinin qadağan edilcəyi söylənilir.Maliyyə aktivləri əsasən bu valyutada olan bir ölkənin birinci addımdaca böyük iqtisadi problemlələ üzlşəcəyi şübhəsizdir. Üstəlik,Avropa Birliyi sırasına alınmamaq fonunda Britaniya hesabına komfortlu həyatla vidalaşmaq məcburiyyəti də Olosun həmvətənlərini dərindən düşünməyə vadar edir.Bu yerdə Aleks Salmond öz kumiri kimi bəlağətli və inandırıcı nitq əvəzinə,yeni pil vahidindən deyil,ingils hökumətinin yığılmış borclarını qaytarmayacaqlarından bəhs etməklə arqument savaşında qalib gəlməyə çalışır.
Lakin bunun çıxış yolu olmadığını hamı bilir.Etibarsız partnyor imici ilə hara qədər getmək olar?

Ən böyük təhlükə isə yeni müstəqil bir ölkənin hərbi və siyasi təhlükəsiliyini təmin etməkdə qarşıya çıxacaqdır.Krallığın dağılmaması naminə tarixdə nələrə getmək mümkündürsə,onu tətbiq edən monarxiya rejimi bu dəfə də şotlandlar içərisindəki 5-ci kolonu işə salmaqla müstəqillik arzusunu boğmağa çalışacaqdır.
Keçmiş Baş nazir və milliyətcə şotland Qordon Braun da məhz bunu anlayaraq millətçilərdən fərqli və uzlaşdırıcı bir xətt yürütməklə hər cür qarşıdurma əhval-ruhiyyəsindən uzaq bir siyasi müstəvidə addımlamağa çalışır.Çox ehtimal ki,nəticələr də buna adekvat olacaqdır.

Referendumu mühüm bir geopolitik silaha çevirən Putindən fərqli olaraq Avropa dövlətlərində xalqın iradəsi ilə idarəçiliyini sürdürmək adi hala çevrilib. Məsələn,isveçrəlilər nəinki qlobal və ya regional məsələləri,eləcə də cari sosial və ictimai problemləri belə plebisit vasitəsilə tənzimləməyə çalışır.Məsələn,2010 cu ildə gündəliyə salınan müddəanın adı müsəlman aləmində nə qədər mənfi reaksiyalar doğursa da minarələr məsələsi idi və onlar istəklərinə nail olaraq belə məscidlərin tikintisini qadağan etdilər.Yəqin süngüyə çevrilmiş hər bir simvol avropalı demokratların azadlıq idealları ilə ziddiyyət təşkil edir.Yaxşı ki,onlar qələmin islamda müqəddəsliyini bilmirlər,yoxsa onun da formasında bir təhdid və ədavət mənası axtarardıılar.

İsveçrəlilər onları dövlətdə təmsil edənlərə deyil,birbaşa demokratiyaya üstünlük verdiklərindən əksər milli qərarları da yalnız referendum vasitəsilə həll edirlər.Yanacağın qiyməti,miqrantların sayı,istirahət günlərinin və əmək haqlarına təbiq olunan məhdudlaşdırıcı normaların miqdarı kimi rəngarəng sualların hamısına xalq birgə cavab axtarır.Ozü də burada uzaqgedən geoplitik planlardan deyil,sırf fərdi mənafelərdən çıxış edilir ki,çoxları da məhz buna daha çox dəyər verir.Məsələn miqrantların hədsiz artan kütləsi-1 ildə 20 mindən 80 minə artmasını ona görə təhlükə saydılar ki,ictimai nəqliyyatda gedərkən isevçrəlilər oturmağa boş yer tapmırdılar.

Yəqin ki,təəccübləndiniz.Bəli,köhnə avropalılar vətənpərvərliyi belə görürlər.Bu başqa məsələdir ki,onlar nə qədər emosional ovqatda qərar verərək özlərini Avropa Birliyinin siyasətinə qarşı qoyurlar,lakin məsələn,fransızlardan fərqli olaraq Konstusion normanı gündəlik həyat tərzinə çevirməyə onlara heç kəs mane ola bilmir.Xatırladaq ki,məhz bunun nəticəsidir ki,İsveçrə kantonu təsis olunduğu 1848-c i ildən bu yana onlar 600 dəfə belə səsvermə keçiriblər,respublika quruluşunu dünyaya bəxş etməklə öyünən fransızlar isə 1958-ci ildən başlayaraq cəmi 8 dəfə xalqın sözünə qulaq asıblar.

Millətlər istər könüllü,istərsə də Kalaşnikov avtomatının lüləsi altında kütləvi qərar verərək talelərini müəyyənləşdirirlər.Hər cür inqilabın yuxarı çıxaraq əvvəlki uca başları yerə sərməyə yönəldiyini nəzərə alsaq,hər cür maharibələrin kütləvi qanvermə aksiyası olduğunu dərk etsək,”aşağılar”ın öz səsi ilə “yuxarılar”ı yönləndirməsi ən yaxşı üsul-idarə və quruluş sayıla bilər.Axı ayqsız baş şikəst sayılmaqdan özgə nə adlana bilər ki?!

Milli Məclisin deputatı,
Zahid Oruc