Folat və ya fol turşusunun DNT quruluşunda böyük rolu var

B qrupuna daxil olan, suda həll olunan bu vitamin əksər hallarda fol turşusu və ya folat adlandırılır. Halbuki bu iki termin bir-birindən fərqlənir. Fol turşusu vitaminin ən sabit formasını göstərir və qida maddələrində nadir hallarda rast gəlinir. Fol turşusu vitaminin dərmanlarda və emal olunmuş qidalarda tapılan, folat isə təbii maddələrdə movcud olan formasıdır.

Bu sözləri Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris-Cərrahiyyə Klinikasının mama-ginekologiya şöbəsinin müdiri Turab Canbaxışov AZƏRTAC-a məxsusi müsahibəsində deyib.

Folat və ya fol turşusunun bədəndə, xüsusilə DNT quruluşunda böyük rolu olduğunu diqqətə çatdıran T.Canbaxışov bildirib ki, bununla yanaşı, bəzi amin turşularının metabolizmdə də rol oynadığı məlumdur. Bəzi hallarda bədəndə folat çatışmazlığına rast gəlinir. Bu halların ən çox təsadüf olunan forması alkoqolizmdir. Etil spirti folatın sorulmasının qarşısını alaraq bu maddənin çatışmazlığına səbəb olur. Çatışmazlığın səbəblərindən biri də qida vasitəsilə kifayət qədər qəbul olunmamasıdır. Hamiləlik və xərçəng kimi hüceyrənin bölünmə sürətinin yüksək olduğu hallarda da bədənin folata olan tələbatı artdığı üçün fol turşusu çatışmazlığı yarana bilər.

Həkim deyib: “İlkin dövrlərdə folat turşusu çatışmazlığının əlamətləri özünü çox da büruzə vermir. Qanda homosistein səviyyəsinin artması ən erkən simptomdur. Folat çatışmazlığına ən tez reaksiya verən sürətli bölünən hüceyrələrdir. Folatın səviyyəsi azaldığı zaman sümük iliyində hüceyrə bölünməsi pozulur və az miqdarda, amma böyük ölçüdə qan hüceyrələri yaranır. Bunun nəticəsində qan azlığının bir növü olan “meqaloblastik anemiya” meydana çıxır. Bu hüceyrələrin oksigen daşıma həcmi azaldığı üçün qan azlığının tipik əlamətləri olan halsızlıq, yorğunluq, ürəkdöyünməsi kimi şikayətlər yaranır”.

Qeyd edilib ki, dölün böyüməsi və inkişafı sürətli hüceyrə bölünməsi ilə xarakterizə olunan dövrdür. DNT və RNT-nin sintezində kritik rolu olduğu üçün bu dövrdə kifayət qədər folat qəbulu çox əhəmiyyətlidir. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, hamiləlikdə fol turşusunun kifayət qədər qəbulu körpədə mərkəzi sinir sistemi anomaliyalarının rastgəlmə ehtimalını mühüm dərəcədə azaldır. Sinir borusu defekti adı verilən bu mərkəzi sinir sistemi anomaliyaları müxtəlif formalarda və dərəcələrdə ola bilər. Ən sadə forması olan “spina bifida”da onurğada kiçik bir açıqlıq olduğu halda, ən ağır forması olan “anensefaliyada” körpənin kəllə qapağı və beyni inkişaf etmir.

Sinir borusu defektləri mayalanmadan sonrakı 21-ci və 27-ci günlər arasında meydana çıxır. Bu dövrdə qadınların əksər hissəsi hamilə qalmalarından xəbərdar olmaya bilərlər. Fol turşusu qəbul edilmədikdə sinir borusu defeketinin olma ehtimalı təxminən hər 2 min doğuşdan birində rast gəlinir. Fol turşusunun qəbulu ilə bu nisbət 50 faizə qədər azaldıla bilir. Bu effektin ortaya çıxması üçün hamilə qalmazdan bir ay əvvəl fol turşusunun qəbuluna başlanılmalıdır. Həmçinin yarıq damaq və bəzi ürək qüsurları kimi anomaliyaların da folatın az qəbul edilməsli ilə bağlı olduğu irəli sürülür.

Amerika Xalq Sağlamlığı İdarəsi və digər müvafiq təşkilatlar hamilə qalma ehtimalı olan hər qadının mütləq fol turşusunu qəbul etməsi və fol turşusu dərmanlarının qəbulunu tövsiyə edir. Bununla birlikdə ABŞ-da hamilə qadınların yalnız yarısı bu tövsiyəyə riayət edir. Bununla əlaqədar olaraq, ABŞ-da bəzi qida maddələrinin fol turşusu ilə zənginləşdirilməsi müzakirə olunur.

“Azərbaycanda bu sahədə vəziyyət ürəkaçan deyil. Hamilələrin böyük qismi hamilə qalmazdan əvvəl məsləhət almadığı üçün bundan xəbərsizdir. Fol səviyyəsinin kifayət qədər olmasının bəzi ürək və ətraf anomaliyalarını da azaltdığı irəli sürülür. Lakin bu mövzuda kifayət qədər sübut yoxdur. Bəzi başqa məqalələrdə isə folun kifayət qədər qəbul olunmamasının vaxtından qabaq doğuşa, yenidoğulmuşun aşağı çəkili olmasına və ciftin vaxtından qabaq ayrılmasına səbəb ola biləcəyi göstərilib. Buna görə sinir borusu defektinin inkişafetmə riski aradan qalxdıqdan sonra da fol turşusunun qəbuluna davam edilməlidir. Təbii yolla fol turşusunu bəzi qida məhsullarından almaq olar. Bunlar portağal, mandalin, qreyfurt, yemiş, qarpız, lobya, brokoli, ispanaq, fındıqdır. Hazırda marketlərdə satılan bəzi qida maddələri fol turşusu ilə zənginləşdirilib. Bu turşuya olan tələbatı həmçinin multi-vitamin preperatlarla da ödəmək olar.

Onu da qeyd edim ki, fol turşusunun qəbul olunma miqdarı müxtəlifdir. 12 yaşından başlayaraq həm kişi, həm də qadın üçün gündəlik fol turşusu ehtiyacı 0.4 milliqramdır. Bu xüsusilə fertil qadınlarda əhəmiyyətlidir. Hamilə qadınlar gündə 400-800 mikroqram fol turşusu qəbul etməlidirlər. Hər hansı bir toksik təsiri olmamasına baxmayaraq, gündə 1 milliqramdan artıq fol turşusunun qəbul edilməsi tövsiyə olunmur”.