Dünya iqtisadiyyatı və enerji təhlükəsizliyi geopolitik maraqlar kontekstində: təhdid və təhlükəsizlik

XXI əsrdə dünya siyasəti və beynəlxalq münasibətlərə təsir edən əsas amillərdən biri etibarlı təhlükəsizlik mühitinin formalaşdırılmasıdır. Qloballaşma şəraitində əməkdaşlıq, rəqabət və inteqrasiya proseslərinin sürətlənməsi regional və beynəlxalq təhlükəsizliyin təmin olunmasını zəruri edir ki, burada da milli dövlətlərin fəaliyyəti xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu və ya digər regionlarda iqtisadi, siyasi, humanitar əməkdaşlıq platformalarının formalaşdırılması demoqrafik, nüvə və enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasını, mövcud təhdidlərlə birgə mübarizə aparılmasını zəruri amilə çevirir.

Təəssüflər olsun ki, məhdud geosiyasi maraqlara söykənən bəzi transmilli strategiyalar bu cür etibarlı təhlükəsizlik və əməkdaşlıq mühitinin formalaşdırılmasına əngəl olan aşkar təhdidlər yaradır. Bu sırada hegemonluq iddialarına malik nəhəng aktorların fəaliyyəti xüsusilə qeyd edilməlidir. Bu baxımdan, “Qlobal dövlət” və “Mondializm” konsepsiyaları əsasında daimi dominant güc kimi öz üstünlüyünü mühafizə etməyə çalışan hegemon güc mərkəzlərinin irticaçı xarici siyasəti istisna təşkil etmir.

Enerji resurslarına total nəzarət planı və “bumeranq effekti”

Mövcud geostrateji tendensiyaların fonunda araşdırmalar göstərir ki, qlobal güc mərkəzlərinin enerji siyasəti regional və beynəlxalq təhlükəsizliklə yanaşı, dünya iqtisadiyyatına ciddi neqativ təsir göstərir. Məsələn, təkqütblü dünya nizamının “orkestr şefi” olan ABŞ enerji resurslarına total nəzarət uğrunda müharibələr aparmaqla, əslində, dünya iqtisadi sisteminin tənəzzülünü gözə alaraq öz iqtisadiyyatının artımına nail olmağa çalışır. Amma bəzi hallarda bu məqsəd Vaşinqtonun özü üçün “bumeranq effekti” verir. Bu tendensiya bundan öncə də müşahidə edilib. Məsələn, 2003-cü ildə İraq müharibəsinin strateji məqsədlərindən biri də ölkə iqtisadiyyatındakı durğunluğun aradan qaldırılmasına xidmət edən tədbirlərin reallaşdırılmasına zəmin yaratmaq idi. Amma müharibənin iqtisadi baxımdan strateji planlaşdırmasında yol verilən yanlışlıqlar bu ölkə üçün neqativ nəticələrə yol açdı. Belə ki, 450 milyard dollar həcmində maliyyə vəsaitinin müharibəyə xərclənməsinə baxmayaraq, daha sonradan büdcədən 63 milyard dollarlıq döyüş xərclərinin ayrılması üçün əlavə büdcə qanunu qəbul edildi. Dolayısıyla, büdcədən müharibə xərclərinə ayrılan vəsait bu ölkə üçün rekord həddə çatdı. İnflyasiyanın artması isə bu ölkənin xarici ticarət tərəfdaşları ilə münasibətlərinə, o cümlədən ayrı-ayrı maliyyə institutlarının fəaliyyətinə mənfi təsir göstərdi, dolayısıyla, dünya iqtisadiyyatı yeni böhran təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qaldı. Əslində, ABŞ-ın II Dünya müharibəsində əldə etdiyi 12 faizlik artım təcrübəsini yenidən tətbiq etməyə çalışması regional və qlobal təhlükəsizlik balansına laqeyd və avantürist yanaşmanın nümunəsi idi.

Avropa İttifaqı və inkişaf etmiş ölkələr Vaşinqtonun hədəfində...

Bundan başqa, “Böyük Ortadoğu və Genişləndirilmiş Şimali Afrika Projesi”nin məhz indi yenidən aktuallaşmasının əsasında duran səbəblərdən biri də ABŞ iqtisadiyyatındakı gizli böhranın aradan qaldırılması niyyətidir. 1990-cı illərdə bu ölkə iqtisadiyyatı illik 3 faiz artım tempinə malik idisə, hazırda bu tendensiya müşahidə edilmir.

ABŞ-ın bu mənfi tendensiyanı aradan qaldırmaq üçün istinad etdiyi digər variant isə qlobal təhlükəsizliyə çox ciddi fəsadlar yarada bilər. Belə ki, Yaxın Şərq və Şimali Afrika bölgəsində enerji resurslarını nəzarət altına alan, eyni zamanda, əsas neft istehlakçısı rolunu oynamağa çalışan bəhs olunan nəhəng geosiyasi subyekt dünya miqyasında iqtisadiyyatı neft qiymətlərinə bağlı olan yeni iqtisadi sistem formalaşdırmağa çalışır. Bu, hətta inkişaf etmiş ölkələr üçün də ciddi təhdid deməkdir. Bu strateji plan çərçivəsində, xüsusilə də Avropa İttifaqı (Aİ), Yaponiya hədəfə alınıb. Çünki hazırda Yaponiya neft ehtiyacının 80 faizini, Aİ isə 30 faizini bütün dünyadakı enerji ehtiyatlarının üçdə ikisinin cəmləşdiyi Yaxın Şərq və Şimali Afrika bölgəsindəki resurslar hesabına ödəyir.

Görünən odur ki, bu cür enerji siyasəti qlobal miqyasda iqtisadi və enerji təhlükəsizliyinə yeni təhdidlər yaradır.