Politoloq: Venesiya Komissiyasının ilkin rəyi siyasi sifarişə əsaslanan paradoksal yanaşma nümunəsidir

“Azərbaycanda demokratik inkişaf istiqamətində həyata keçirilən və idarəetmənin daha da təkmilləşməsinə xidmət edən konstitusiya islahatlarına bəzi dairələr tərəfindən qərəzli və siyasi sifarişə əsaslanan reaksiya verilir”. Bunu politoloq Nurlan Qələndərli deyib. Onun sözlərinə görə, "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Referendum Aktının layihəsinə dair Venesiya Komissiyasının ilkin rəyi bu baxımdan aşkar nümunədir. Bəhs olunan rəydə yer alan bir sıra məqamlar onun subyektiv, qərəzli və qeyri-təkmil xarakter daşıdığını göstərir: “Birincisi, AŞPA sədrinin sorğusu əsasında hazırlanan rəy Azərbaycan tərəfinin dinlənilmə hüququna məhəl qoyulmamasını göstərir. Tələsik və qeyri-təkmil formada hazırlanmış rəydə diqqətə çatdırılıb ki, Konstitusiyaya 29 düzəlişdən ibarət referendum aktının müzakirəsi üçün iki ay (60 gün) yetərli müddət deyil. Halbuki Venesiya Komissiyasının 29 düzəlişə dair ilkin rəyi məhz 14 gün müddətində hazırlanıb. Belə olan halda rəydə öz əksini tapmış ilk paradoks ortaya çıxır. İkincisi, Komissiyanın rəyində təyinatlı vitse-prezidentlik institutunun demokratik standartları pozduğu bildirilir. O da diqqətə çatdırılır ki, Azərbaycan Prezidenti vəzifəsini icra edə bilmədikdə, bu vəzifəni vitse-prezidentlərin yerinə yetirməsi qeyri-demokratikdir. Əlbəttə, bu yanaşma da olduqca subyektiv və qərəzli, hətta gülüncdür. Çünki az da olsa siyasi-hüquqi biliyi olanlara məlumdur ki, dünyanın heç bir ölkəsində vitse-prezidentlik institutu seçkili deyil, məhz ölkə konstitusiyasına əsasən təyin edilir. Məsələn, bu sahədə ABŞ təcrübəsi bir çox nüansları ortaya qoyur. Birləşmiş Ştatlarda vitse-prezidentin əsas funksiyası ondan ibarətdir ki, o, ABŞ prezidentinin vəfatı, istefası və ya hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması hallarında onu əvəz edir. ABŞ vitse-prezidenti həm də Birləşmiş Ştatlar Konqresinin yuxarı palatası olan Senata da rəhbərlik edir. Bütövlükdə isə, dünyada 67 ölkədə 103 vitse-prezident postu mövcuddur. Məhz bu ölkələrdə də heç bir istisnaya rast gəlinmir, yəni prezident öz səlahiyyətlərini icra edə bilmədikdə onun səlahiyyətləri vitse-prezidentə keçir. Bu prosedur prezidentli

idarəetmə sisteminə malik olan Qərb dövlətlərinin nümunəsində Venesiya Komissiyasının ekspertlərinə yaxşı məlum olmalıdır! Üçüncüsü isə, Venesiya Komissiyasının rəyində Azərbaycan Prezidentinin səlahiyyət müddətinin yeddi ilədək artırılması məsələsinə irad bildirilib. Amma dünya təcrübəsi bu modelin inkişaf etmiş ölkələrdə, o cümlədən təkmil siyasi sistemə malik Qərb dövlətlərində tətbiq olunduğunu göstərir. Prezident üsul-idarə sisteminin mövcud olduğu bir sıra ölkələrdə ölkə prezidenti 7 il müddətinə seçilir və ali icraedici hakimiyyətin başçısı kimi özünə birinci vitse-prezident və vitse-prezidentlər təyin etmək hüququ var. Bu, idarəetmə sistemində çeviklik və effektivliyi artırır, eyni zamanda, siyasi sistemin təkmilləşməsinə mühüm töhfələr verir”.

Politoloq əlavə edib ki, prezidentlik müddətinin artırılması əsas diqqətin sabitlik, iqtisadi inkişaf, sosial rifah və digər dövlət proqramlarının icrasına yönləndirilməsinə imkan verəcək: “Digər tərəfdən, bir çox ölkələrin konstitusiyalarında prezidentlik müddəti 5 ildən çox, 6-7 il müəyyən olunub. İtaliya, Finlandiya, Avstriya, İsrail, İrlandiya, Rusiya və Meksika kimi ölkələr buna nümunədir. Fransada və Türkiyədə uzun müddət prezidentlik müddəti 7 il olub və bu dövrdə Fransa və Türkiyədə demokratik və iqtisadi inkişaf sahəsində əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edilib”.

Nurlan Qələndərli diqqətə çatdırıb ki, "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Referendum Aktının layihəsinə dair Venesiya Komissiyasının ilkin rəyi özündə ehtiva etdiyi subyektiv və qərəzli çalarlar etibarilə demokratik standartlara və beynəlxalq təcrübəyə uyğun deyil: “Ən əsası, Azərbaycanda Konstitusiya islahatları xalqın iradəsi əsasında həyata keçirilir, həmçinin bu islahatların reallaşdırılması yerli hüquqa – milli qanunvericilik sisteminə və ölkəmizin tərəfdar çıxdığı beynəlxalq konvensiyalara uyğundur”.