Avrasiyada yeni geosiyasi reallıq, yaxud Çin-Azərbaycan münasibətləri yeni inkişaf mərhələsində

Çoxvektorlu və praqmatik xarici siyasət kursuna malik olan Azərbaycan müasir beynəlxalq münasibətlər sistemi və dünya siyasətində öz mövqeyini gücləndirmək və yeni geostrateji əməkdaşlıq platformalarını gerçəkləşdirmək üçün həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli əlaqələr dairəsini genişləndirməkdədir. Şübhəsiz, bu günədək ölkəmizin xarici siyasət strategiyasının əsas istiqamətləri qismində yerləşdiyi regionda səmərəli əlaqələr və əməkdaşlıq platformaları reallaşdırmaq, Avroatlantik məkana inteqrasiya etmək və beynəlxalq münasibətlər sisteminin nüfuzlu milli dövlətləri ilə qarşılıqlı-faydalı münasibətləri davam etdirmək xüsusi yer tutub. Lakin XXI əsrdə yeni dünya düzəninin fonunda ortaya çıxmış reallıqlar çoxşaxəli əməkdaşlıq münasibətlərinin formalaşdırılmasını zəruri edir. Bu kontekstdə geostrateji güc mərkəzləri ilə siyasi-iqtisadi tərəfdaşlıq əlaqələri xüsusi əhəmiyyət kəsb etməkdədir.

Avrasiyada Çin faktoru: geostrateji reallıqlar nəyi ifadə edir?

Sadalananlar baxımından qeyd etmək olar ki, XXI əsrin iqtisadi güc mərkəzinə çevrilən və özünün iqtisadi, demoqrafik potensialı ilə çoxqütblü dünya düzəni formalaşdırmaq iddiasında olan Çin müstəqil xarici siyasət kursuna malik olan milli dövlətlərin əməkdaşlıq etmək istədiyi lokomotiv aktorlardandır. Çin Avrasiya subregionunda, xüsusilə də Azərbaycanın mühüm təsir imkanlarının olduğu bölgələrdə ikitərəfli və çoxtərəfli səciyyə daşıyan qarşılıqlı-faydalı əməkdaşlıq münasibətlərinə xüsusi əhəmiyyət verir. Belə ki, hazırkı dönəmdə Qafqaz, Xəzər-Qara-Baltik dənizləri hövzələri və Mərkəzi Asiyadakı bir sıra regional miqyaslı, qlobal xarakterli layihələrə xüsusi maraq göstərən Çinin diqqətini cəlb edən əsas layihələrdən biri TRACECA projesi çərçivəsində reallaşdırılan Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizidir. Çünki bu dəhliz geostrateji səciyyə daşımaq etibarilə Çin və Mərkəzi Asiya məhsullarının ən qısa marşrut vasitəsilə operativ və effektiv olaraq Avropaya daşınmasına imkan yaradacaq. Mərkəzi Asiyadan Avropaya qədər uzanan geosiyasi məkanda çoxvektorlu qarşılıqlı-faydalı əməkdaşlıq münasibətləri formalaşdırmaqda maraqlı olan Çin Qazaxıstandan öz ərazisinə qədər “Transqazax neft və qaz layihəsi” adlanan enerji dəhlizinin reallaşmasına və gələcəkdə Azərbaycanın da bu layihəyə qoşulmasına çalışır. Dolayısıyla, XXI əsrin geostrateji reallıqlarının fonunda nəhəng Asiya dövləti bəhs etdiyimiz coğrafi məkanda yeni əməkdaşlıq platformalarının gerçəkləşdirilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərir. Bu isə belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, dəyişən dünya nizamının fonunda Avrasiya subregionunun milli dövlətləri Çin gerçəkliyini nəzərə almalıdırlar. Nüfuzlu strateji araşdırma mərkəzləri Çinin dünya siyasətindəki mövqeyindən bəhs edərkən bu ölkənin təsir imkanları və perspektivlərini müəyyənləşdirmək üçün əhəmiyyətli amillərə diqqət yetirirlər. Əvvəla, Çin yeni dünya nizamında söz sahibi olan, dünya siyasi və iqtisadi proseslərini regional və qlobal miqyasda istiqamətləndirmək imkanlarına sahib “G-7”lərdən biridir. İkincisi, hazırda Çinin yalnız Şərqi və Mərkəzi Asiyada, Yaxın və Orta Şərqdə deyil, bütün dünyada cərəyan edən geosiyasi proseslərə təsir gücünə malik dövlətə çevrilməsi reallıqdır. Üçüncüsü, bu ölkə son 20 ildə dünyanın ən nəhəng iqtisadi və hərbi güclərindən birinə çevrilib (Çin daş kömür hasilatına, sement, polad, alüminium, pambıq parça istehsalına görə, həmçinin ötən əsrin 80-ci illərinin əvvəllərindən başlayaraq iqtisadiyyatın artım sürətinə görə dünyanın ən böyük dövlətləri arasında birinci yeri tutur). Nəhayət, bu dövlət Birləşmiş Millətlər Təşkilatında mühüm institusional təsir imkanlarına malikdir.

Çin-Azərbaycan münasibətləri: Avrasiyada əməkdaşlıq və təhlükəsizliyə strateji töhfə

Son dönəmlər Azərbaycan Respublikasının xarici siyasət hədəflərindən birini də Çinlə qarşılıqlı-faydalı əməkdaşlıqdan mühüm siyasi-iqtisadi dividendlərin əldə edilməsi təşkil edir. Öz növbəsində, Çin də Cənubi Qafqazın ən güclü aktoru olan, regional və beynəlxalq təhlükəsizliyə mühüm töhfələr verən Azərbaycanla əməkdaşlığa xüsusi əhəmiyyət verir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına dövlət səfəri iki ölkə münasibətlərinin inkişafı baxımından mühüm addım kimi qiymətləndirilir. Prezident İlham Əliyevə dekabrın 11-də Renmin Universitetinin “Tarix üzrə fəxri professor” diplomunun təqdim edilməsi mərasimində Azərbaycanın Çin ilə uzun illərdir uğurlu əməkdaşlıq etdiyini deyən dövlətimizin başçısı münasibətlərimizin hazırkı səviyyəsindən məmnunluğunu ifadə edib. Çinə dövlət səfəri çərçivəsində keçirdiyi görüşlərin səmərəli olduğunu deyən Prezident İlham Əliyev ikitərəfli münasibətlərin inkişaf etdirilməsi üçün ortaq siyasi iradənin mövcud olduğunu vurğulayıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, tərəflər arasındakı əlaqələr çoxşaxəlidir və siyasi, iqtisadi münasibətlər, o cümlədən təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadi əlaqələrdən bəhs edərkən ilk növbədə vurğulamaq gərəkdir ki, iqtisadiyyatın bütün sahələrində uğurlu inkişaf edən əməkdaşlıq münasibətləri ticari əlaqələrin perspektivi üçün mühüm strateji baza formalaşdırır. Ümumilikdə, mövcud olan mühüm siyasi-iqtisadi əməkdaşlıq əlaqələri regionlararası əməkdaşlıq və inteqrasiyanın sürətləndirilməsində önəmli rol oynayır.

Çin Qafqaz, Xəzər hövzəsi və Orta Asiyadakı bir sıra qlobal layihələrə xüsusi maraq göstərir. Bu ölkənin diqqətini cəlb edən əsas layihələrdən biri TRACECA layihəsi çərçivəsində reallaşdırılan Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizidir. Artıq rəsmi Pekin Axalkalaki (Gürcüstan) - Qars (Türkiyə) dəmir yolunun çəkilməsi layihəsinə də maraq göstərir və onun maliyyələşdirilməsində iştirak etməyə razılıq verib. Çünki bu dəhliz Çin və Orta Asiya məhsullarının ən qısa marşrutla və qısa vaxt ərzində Avropaya daşınmasına imkan yaradacaq.

Nəticə etibarilə, çoxtərəfli, bərabərsəviyyəli əməkdaşlıq əlaqələrinə malik olan Çin-Azərbaycan münasibətləri hər iki tərəfin milli maraqlarına xidmət etməklə yanaşı, müasir geostrateji reallıqların fonunda Cənubi Qafqaz bölgəsinin, Avrasiyanın və bütövlükdə dünyanın hərbi-siyasi, iqtisadi, ekoloji, demoqrafik və enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasına strateji töhfələr verir. Bütövlükdə ekspertlərin qənaəti budur ki, Azərbaycan-Çin əməkdaşlığı parlaq geostrateji perspektiv vəd edir və hər iki ölkənin siyasi, iqtisadi potensialı yeni əməkdaşlıq platformalarının formalaşmasına zəmin yaradır.