AZƏRBAYCAN GEOPOLİTİKASI ÜÇÜN MARAQLI FÜRSƏT

Məlum olduğu kimi, bu ilin mart ayının ortalarında Türkiyədə Azərbaycanın, Türkiyənin və İranın xarici işlər nazirlərinin üçtərəfli görüşü keçirildi və həmin görüşdə bu üç ölkə arasında əlaqələrin genişləndirilməsinin  aktual məsələləri müzakirə olundu. Üç ölkə nazirinin toxunduğu məsələlər arasında maraq doğuran məsələlərdən biri də İran-Naxçıvan-Türkiyə dəmir yolu xəttinin işə salınmasının məqsədəuyğunluğu məsələsi idi.

Naxçıvanın Türkiyə dəmir yolu xəttinə birləşdirilməsi əslində çoxdandır ki, Azərbaycan hökumətinin gündəmindədir. Çünki Naxçıvanın dəmir yolu vasitəsilə Türkiyədən keçəcək Bakı-Tibilisi-Qars dəmir yolu xəttinə birləşdirilməsi Ermənistan tərəfindən bu muxtar respublikanın mühasirəsini müəyyən qədər neytrallaşdırmış olar. Bu günlərdə Azərbaycan Dəmir Yolları Aksioner Cəmiyyətinin məsul şəxslərinin kütləvi informasiya vasitələrinə verdiyi müsahibədən də aydın olur ki, Bakı-Tibilisi-Qars dəmir yolu xəttinin çəkilib başa çatması ilə, yəni 2015-ci ilin ortalarından Qars-Naxçıvan dəmir yolu xəttinin çəkilməsi kifayət qədər aktuallaşacaqdır. Ortada olan plana görə, Qarsdan Naxçıvana yeni dəmir yolu xətti çəkilməli, Naxçıvan daxilindəki dəmir yolu xətti isə yenilənməlidir.

Naxçıvan-Türkiyə dəmir yolunun birləşdirilməsi ilə əslində İran-Naxçıvan-Türkiyə dəmir yolu xətti birləşdirilmiş olur. Çünki İranla Naxçıvan arasında dəmir yolu xətti artıq mövcuddur və bu yol hələ sovet vaxtında çəkilmişdi. İran-Naxçıvan-Türkiyə dəmir yolu xəttinin birləşdirilməsi isə yeni bir ideyadır bu məsələyə üç ölkənin xarici işlər nazirlərinin görüşündə toxunuldu.

Son zamanlar daha çox İran-Ermənistan dəmir yolu xəttinin çəkilməsi haqqında söz-söhbətlər aparılmaqda idi. Ermənilərə görə bu dəmir yolunun çəkilməsi ilə Ermənistanın blokadasına son qoyulmaqla yanaşı, Ermənistan həm də tranzit ölkəyə çevrilə bilərdi. Bunun üçün İran ərazisində Culfadan Mehriyə kimi dəmir yolu xətti çəkilməli və sonra da bu xəttin tikintisi Ermənistan ərazisində davam etdirilməli idi. Ermənilər bu sərfəsiz layihənin həyata keçirilməsi üçün hətta İranın müəyyən dairələrini də maraqlandırmağa çalışırdılar ki, guya bu yolun çəkilməsi ilə İran Avropa ölkələrinə birbaşa əlaqə tapacaqdır. Amma bu əlaqənin necə davamlı və işlək bir vəziyyətdə olacağını heç ermənilər özləri də təsəvvür edə bilmirlər. Buna baxmayaraq ermənilər İran-Ermənistan dəmir yolu xətti ətrafında spekulyasiyalarını davam etdirməkdədirlər.

Yaxşı haldır ki, İranın siyasi dairələrində də İran-Ermnistan dəmir yolu xəttinin qeyri-reallığını obyektiv qiymətləndirənlər vardır və İran-Naxçıvan-Türkiyə dəmir yolu xətti təşəbbüsünün ortaya atılması da elə bunun nümayişidir.

Naxçıvan-Qars dəmir yolu xəttinin çəkilməsi ilə İran əslində heç bir sərmayə qoyuluşu etmədən Avropaya çıxış əldə etmiş olur. İran tərəfi istəsə bu dəmir yolu xətti ilə bir başa Avropa ölkələri ilə, ya da Qara dəniz sahillərindəki limanlarla əlaqə saxlaya bilər. Belə bir imkanın yarandığı halda onda İrana iqtisadi cəhətdən sərfəsiz olan İran-Ermənistan dəmir yolu xəttinə sərmayə itirməyə və illərlə bu xəttin tikintisinin başa çatmasını gözləməyə ehtiyac qalmaz.

İranın bu bölgəsinin beynəlxalq dəmir yollarına birləşdirilməsi bu ölkə üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki məlumdur ki, Araz çayı yaxınlığında İranın azad iqtisadi zonası vardır. Beynəlxalq dəmir yollarına çıxış olmadan bu azad zonanın inkişafı da lazımi sürətlə gedə bilməz.

Kütləvi informasiya vasitələrində olan məlumatlara görə, bu günlərdə İran prezidenti ölkə iqtisadçılarının qarşısında çıxış edərkən bildirmişdir ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yaxınlarda İrana gözlənilən səfəri zamanı İran dəmir yolunun Naxçıvandan və Ermənistandan keçən dəmir yoluna birləşdirilməsi məsələsi haqqında müzakirə aparacaqdır.  Təqdirəlayiq haldır ki, İran prezidenti də İran dəmir yolu xəttinin Naxçıvan dəmir yoluna birləşdirilməsinə müsbət yanaşmışdır. Amma Ermənistan dəmir yolu xətti ilə əlaqə yaradılmasına gəlincə isə, heç şübhəsiz ki, Azərbaycan hökuməti belə bir varianta razı olmaz. Dəfələrlə rəsmi şəkildə bəyan edilib ki, Ermənistan Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətindən əl çəkməsə bu iki respublika arasında heç bir əməkdaşlıq ola bilməz. Ona görə əgər İran və Azərbaycan prezidentlərinin görüşündə bu məsələ ətrafında müzakirə aparılarsa, sözsüz ki, Azərbaycan tərəfinin mövqeyi İran rəsmilərinin nəzərinə çatdırılacaqdır.

Əslində isə, Avropaya çıxış əldə etmək üçün İran dəmir yolu xəttinin Ermənistan dəmir yolu xəttinə birləşdirilməsinə heç ehtiyac yoxdur. Yuxarıda deyildiyi kimi, Qarsdan keçən dəmir yolu vasitəsilə İran Türkiyədən Avropaya gedən dəmir yolu xəttinə, ya da Qara dəniz limanlarına çıxa bilər. İran-Ermənistan dəmir yolu xətti tikildiyi təqdirdə isə İran yaxşı halda Qara dəniz limanlarına çıxa bilərdi.

Ona görə, Naxçıvan-Qars dəmir yolu xəttinin tikilməsi həm Azərbaycanın bu bölgəsinin İran və Türkiyə ilə əlaqələrini gücləndirər, həm də İran-Ermənistan dəmir yolu xəttinin tikilməsini mənasız edərdi. Bununla Ermənistanın siyasi dairələri bir daha anlamış olardı ki, xəyali layihələrə ümid bağlamaqdansa, işğalçılıq siyasətindən əl çəkmək bu respublikaya daha çox fayda gətirə bilər, digər tərəfdən də bölgədə Azərbaycanın geosiyasi mövqeləri daha da möhkəmlənmiş olardı.