Avrasiya yeni geostrateji situasiyaya doğru...

MDB məkanında geosiyasi zəlzələ effekti yaradan Rusiya-Ukrayna konfrantasiyası dünya siyasətinin gələcəyinə necə təsir edəcək?

Özündə rəqabət, inteqrasiya, əməkdaşlıq və qarşıdurma kimi halları ehtiva edən müasir beynəlxalq münasibətlər sistemi olduqca dinamik xarakterə malikdir. Xüsusilə də ayrı-ayrı geostrateji bölgələrdə regional aktorların mübarizəsi və bu kontekstdə lokal və qlobal xarakterli münaqişələrin meydana çıxması beynəlxalq münasibətlərin əsaslarına ciddi təsir göstərməkdədir. Ümumiyyətlə, dünya siyasətində əsas geostrateji məkan olan Avrasiya materikində hər zaman nəhəng aktorlar arasında konfrantasiya və qütbləşmə meyilləri, eləcə də ciddi fikir ayrılıqları mövcud olub. Xüsusilə də Qərb və Rusiya Avrasiya kimi geostrateji baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən bölgədə möhkəmlənmək, strateji dividendlər əldə etmək üçün güclü mübarizə aparıblar. Bu kontekstdə zaman-zaman real qarşıdurmalar, hətta regional miqyaslı müharibələr belə meydana çıxıb. Bu cür mübarizə halları son olaraq Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və Şərqi Avropa məkanlarında müşahidə olunub.

Ukrayna - qlobal geosiyasi mübarizənin yeni cəbhəsi

Qeyd etmək lazımdır ki, Yaxın Şərqdə baş verən son geosiyasi hadisələrdən sonra Avrasiya hegemonluğu uğrunda yeni mübarizə Şərqi Avropadan başladı. Geostrateji mübarizənin yeni cəbhəsi məhz Ukrayna oldu. “Maydan” hadisələri Viktor Yanukoviçin öz postundan uzaqlaşması, Krım olayları ilə davam etdi. Ukrayna ictimai-siyasi xaosla müşayiət olunan qarşıdurma ərəfəsində Qərbin də iştirakçılığı ilə Rusiya ilə aktiv münaqişəyə cəlb olundu. Bu isə ölkənin ictimai-siyasi xaos və geosiyasi transformasiya mərhələsinə keçməsini şərtləndirdi. Eyni zamanda, bu qarşıdurma MDB məkanında geosiyasi zəlzələ effekti yaratdı və episentr qismində Ukrayna çıxış etdi.

Rusiyanın Avrasiya strategiyasında Ukrayna faktoru

Əslində, bu gün aktiv münaqişəyə cəlb olunan Ukrayna Qərb və Rusiyanın geostrateji savaşının platsdarmını təşkil edir. Rusiyanın bu prosesdə aktiv iştirakının əsas səbəbi geosiyasi amillərlə bağlıdır. Avropa ilə Asiyanı birləşdirən Ukrayna Moskva üçün Avropa və Qara dənizdə möhkəmlənmək baxımından əhəmiyyətli strateji limandır. Xəzər-Qara-Baltik dənizi hövzəsində strateji balans və təhlükəsizlik sistemi formalaşdırmaq, bu bölgədə əks-güclərin-Qərbin mövqeyini “sındırmaq”, eləcə də Şərqi Avropaya doğru nüfuz-təsir dairəsini genişləndirmək baxımından Kiyev faktoru Kreml üçün birbaşa lokomotiv önəmi kəsb edir. Belə ki, Qara dənizdə möhkəmlənmək baxımından strateji balans yaradan ölkələrdən biri məhz Ukrayna, digərləri isə Rusiya və Türkiyədir. Moskva Kiyevi özünün tərəfdaşına çevirməyə çalışmaqla (yaxud tərəfdaşı kimi saxlamaqla) Qara dənizdə və dənizaşırı ərazilərdə böyük ölçüdə nəzarəti öz əlinə almağa çalışır. Bir sözlə, Ukraynasız Rusiya Avrasiya imperatorluğunu qura bilməz. Moskva bu amili yaxşı dərk edir və müxtəlif vasitələrlə Kiyevi özünün “təhlükəsizlik çətiri”nin altına salmağa cəhd göstərir.

Qərbin “minimum itki, maksimum qazanc” planı və bumeranq effekti

Qərb isə bu qarşıdurmadan minimum itki və maksimum qazancla çıxmağa çalışdı. Əlbəttə, Qərb cəbhəsi iki ayrı geosiyasi qütbdən (ABŞ və Avropa) ibarət olduğuna görə Ukrayna və dolayısıyla, Şərqi Avropa cəbhəsi onlar üçün daha böyük strateji önəm kəsb edirdi. Hazırkı mərhələdə Qərbin Ukrayna ilə təmasları zəiflətməsi Rusiyanın Qara dəniz və Şərqi Avropada mövqeyinin olduqca möhkəmlənməsinə və Qərbin Moskva tərəfindən tədricən regiondan sıxışdırılmasına səbəb olacaq. Çünki Ukrayna Avropa üçün Rusiyadan “müdafiə divarı” olmaqla yanaşı, Avroatlantik məkanın təhlükəsizlik sistemində də önəmli ölkələrdən biridir.

Lakin “minimum itki, maksimum qazanc” planı baş tutmadı və Qərb bumeranq effekti ilə qarşı-qarşıya qaldı.

Kiyev Qərbin “Troya atı” və Rusiyanın aqressiyasından sonra nə etməlidir?

Əslində, bu münaqişədə Avroatlantik strukturlar Ukrayna üçün “Troya atı” rolunu oynadı. Bir tərəfdən Qərbin yarımçıq əməl etdiyi vədlər, digər tərəfdən isə Rusiyanın aşkar təzyiqi və aqressiyası Ukraynanı yenidən düşünməyə və daha praqmatik xarici siyasət kursuna istinad etməyə vadar edir. Ən azından, Şərqi Avropa və Avrasiyanın geostrateji reallıqları nəzərə alınmalı və buna müvafiq mövqe sərgilənməlidir.

Rusiya ilə Ukrayna arasındakı konfrantasiyanın Avrasiya üçün nəticələri

Beləliklə, eskalasiya mərhələsi başa çatan Rusiya-Ukrayna münaqişəsi Avrasiyanın gələcək geosiyasi mənzərəsinə ciddi təsir göstərəcək,- desək, yanılmarıq. Çünki bu konfrantasiya hazırkı dönəmdə Avrasiyada inteqrasiya prosesini zəiflətsə də, ortamüddətli perspektivdə yeni əməkdaşlıq platformalarının gündəmə gəlməsini şərtləndirə bilər. Burada əsas olan digər məqam isə budur ki, qarşıdurma tərəfləri regionda və beynəlxalq miqyasda öz tərəfdaşlarını yenidən tanımaq şansı əldə etdilər. Bu, heç şübhəsiz, sonrakı dönəmdə müəyyən ediləcək taktiki və strateji addımların əsasları və istiqamətlərinə ciddi təsir göstərəcək. Bir sözlə, Avrasiya yeni geostrateji situasiyaya doğru irəliləyir...