Antik Roma həkimi və alimi Avl Korneli Sels belə bir məsələnin müzakirəsini aktual hesab edirdi: insan, ümumiyyətlə canlı varlıq üzərində eksperimentlər aparmaq olarmı? O, qoyduğu suala belə cavab verirdi: "Təcrübəyə məruz qalan canlı varlığın iztirab və əzabları normal həyatı təhrif etdiyinə baxmayaraq sırf elmi mülahizələr baxımından eksperimentlər aparmaq məqsədəuyğundur".
Antik dövrün bir çox alimləri belə tədqiqatlar aparmışlar. Məsələn, eramızdan əvvəl III əsrdə Erazistrat və Klavdi Qalen qullar və heyvanlar üzərində müxtəlif təcrübələr aparırdı.
Həmin problemin həlli sahəsində XVI əsrdə baş verən fakt daha çox maraq doğurur. Turnirdə gözündən nizə zədəsi alan Fransa kralı II Henrinin yarasını öyrənmək üçün həkimlər dörd məhkumu eynilə həmin zədəyə məruz qoymuşdular.
Anatomiyanın banisi Andreas Vezaliy XVI əsrdə meyitlər barədə aldığı elmi nəticələri heyvanlar üzərindəki təcrübələrdə sınaqdan çıxarıb. O, bunu edərkən xüsusi olaraq kilsənin hökmünə-viviseksiyanı yalnız heyvanlar üzərində etməyə icazə verildiyini əsas götürürdü. Bununla yanaşı alim aydın dərk edirdi ki, insan və heyvanların beyinləri oxşar olsa da, yalnız heyvanlar üzərində təcrübə aparmaq elmin imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır.
Müasir eksperimental təbabətin banilərindən biri sayılan Klod Bernard ilk dəfə olaraq insan üzərində sırf elmi-tibbi təcrübələrin etik hüquqları problemini ayrıca məsələ kimi qoyub. O, 1869-cu ildə “Eksperimental patologiya” üzrə mühazirələrində qeyd edirdi ki, etika zəmanəmizə xəstə verə biləcək təcrübənin insan üzərində aparılmasını haqlı olaraq qəti şəkildə pisləyirdi. K. Bernard yaranmaqda olan eksperimental fiziologiyanın metodlarının tətbiqini nəzərdə tutaraq göstərirdi ki, təcrübədə heyvanların ölümü qeydə alınarkən həm əxlaq, həm də elmin sosial təyinatı baxımından belə bir qənaət hasil olur ki, həmin təcrübə insan üzərində aparılmamalıdır. Alim yazırdı: “Bizə etibar olunan xəstələr üzərində eksperiment apara bilmərik, çünki onları müalicə əvəzinə öldürmək kimi riskli iş görmüş olarıq. Elm, hər şeydən əvvəl, insan həyatına hörmət etməlidir”. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, K. Bernard heyvanlar üzərində bir çox amansız, qanlı və ağrılı təcrübələr aparıb.
Ancaq XX əsrin axırlarında təbabətdə elmi-tədqiqat fəaliyyətinin gücləndiyi bir vaxtda K. Bernardın eksperimentləri insan üzərində deyil, yalnız heyvanlar üzərində aparmağı humanizm baxımından nə qədər nəcib səslənsə də, hər halda səthi fikir kimi qəbul edilirdi.
1903-cü ildə dərc etdirdiyi ”Həkimlik etikası” əsərində Albert Moll bəzi məqamlara toxunur. Məsələn, o hesab edirdi ki, mikroskopik analiz üçün tük, qan götürmək kimi hallar etik problem yaratmır. Gec-tez klinik yenilikləri əvvəlcə xəstəyə tətbiq etmək lazımdır. Həkim hər şeydən əvvəl xəstənin üzərində tibbi təcrübə aparmaq üçün onun razılığını almağın zəruri olduğunu söyləyirdi. Onun fikrincə, həmin təcrübənin aparılması müəyyən inkişaf səviyyəsi ilə əlaqədar olduğundan təcrübənin mədəni insanlar, o cümlədən tibb işçiləri üzərində aparılması daha yaxşı olardı.
Etik və hüquqi tələblərin pozulmasına səbəb olan tibbi təcrübələri haqlı olaraq cəmiyyət, eləcə də həkimlərin əksəriyyəti mənfi qarşılayır. İnsanlar üzərində eksperimentlərin aparılmasının tənzimlənməsinə icazə verən ilk fərman 1900-cü ildə Prussiyada verilib.
Strategiya.az
Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb
Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il
Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib
HEYDƏR ƏLİYEV - YENİ MİLLİ İNTİBAHIN VƏ MÜSTƏQİL DÖVLƏTÇİLİYİN ƏSASINI QOYMUŞ TARİXİ LİDER
Müasir dövrün qlobal problemi iş şəraitində mobbinq ve mübarizə yolları
Azərbaycan Respublikasında Dövlət Qulluğunun Təkmilləşdirilməsi İstiqamətləri
HEYDƏR ƏLİYEV - MÜASİR AZƏRBAYCAN TARİXİNİ YARADAN LİDER
Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi
Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib
İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb
Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb
Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov
"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi
Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub
Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib
Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb
Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb
Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var
Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb
İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM
Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il
Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb
Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib
Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı
FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür
Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb
Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub
Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı
Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub
Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir
Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır
Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür
Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib
Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?
Azərbaycan nefti ucuzlaşıb
Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq
Tovuz döyüşlərindən iki il ötür
Bakının mərkəzində partlayış baş verib
Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər
Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro
Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub
Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub
Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub
Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY
FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb
Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib
Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib
Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov
Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub
DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub
Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub
Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib
Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb
Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib
XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib
Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir
Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM
