Dünya fizika elminə böyük töhfələr verən, nüvə fizikasında dönüş nöqtəsinin əsasını qoyan və 80 il bundan öncə nüvə parçalanmasını nəzəri cəhətdən izah edən və “Avstriyanın madam Kürisi” adlandırılan avstriyalı fizik Lize Maytnerin vəfatından 50 il ötür. 1968-ci il oktyabrın 27-də mühacirətdə dünyasını dəyişən L.Maytner elmi araşdırmalarına görə Nobel mükafatının bir addımlığına qədər gəlib çıxsa da, komitə onu bu mükafata layiq görməyib.
1934-cü ildə Romada italyan fiziki Enriko Fermi öz eksperimentləri zamanı uranın neytronlarla bombardman edilməsi təcrübələrini aparırdı. Bu zaman təbiətdə rast gəlinməyən daha ağır elementlər tapdığını güman edən alim süni yolla əldə olunan bu radioaktiv elementlərə ümumiləşdirilmiş şəkildə transuran adı verir. Dörd il boyunca heç kim bu hipotezin doğruluğuna şübhə etmir və 1938-ci il dekabrın 10-da Nobel komitəsi italyan alimə bu kəşfinə görə fizika üzrə Nobel mükafatı təqdim edir (radioaktiv izotopların alınmasında Ferminin pioner fəaliyyəti danılmazdır). Lakin cəmi bir neçə həftə sonra yəhudi mənşəyinə görə mühacirətə gedən Lize Maytner nəzəri şəkildə izah edir ki, İtaliya nüvə fizikasının Prometeyi hesab olunan E.Fermi dünyanı heyrətə gətirən eksperimentlərini yanlış interpretasiya edib və əslində yeni elementlər əldə etməyib, “sadəcə olaraq” uranın parçalanmasını həyata keçirib.
Hələ Berlin Universitetində çalışarkən alman alimləri Otto Hahn və Frits Ştrassmann ilə birgə tədqiqatlar aparan L.Maytner 1938-ci ildə alman nasizmindən qaçmaq üçün İsveçə sığınır. Burada berlinli həmkarları ilə məktublaşan əslən avstriyalı fizik onların tədqiqat işlərində qiyabi şəkildə iştirak edir. Alman alimləri uran nüvəsinin neytonlarla bombardman edilməsindən sonra əldə olunan müxtəlif yüklü elementlərin tam izahını verə bilmirlər və O.Hahn öz məktublarında L.Maytnerdən nəzəri izahat xahiş edir. 1938-ci il Milad axşamı qohumu və fizik Otto Robert Friş ilə gəzintiyə çıxan L.Maytner onunla apardığı diskussiya zamanı heç də yeni elementlərin əldə edilmədiyini, bu təcrübələrdə nüvə parçalanmasına nail olunduğunu sübuta yetirir və qısa müddət ərzində nəzəri izahatı hazırlayır. Parçalanma zamanı neytronların yüksək templə hərəkətinin 200 meqaelektonvolt olduğu qənaətinə gələn alim müasir hesablamalara çox yaxın nəticə alır, Berlindəki təcrübələrə fizika qanunları ilə izahat verir. 1939-cu ildə alim neytronların təsiri ilə uranın nüvəsinin parçalanması (iri qəlpələrə bölünməsi) haqqında təsəvvürü elmi əsaslarla isbat edir.
Beləliklə, Lize Maytner və üç alim həmin dövrdə fizika elmində ciddi dönüşə nail olurlar. Lakin 1945-ci ildə Nobel komitəsi bu elmi nailiyyətə görə yalnız Otto Hahnı Nobel mükafatına layiq görür. Səbəb kimi isə L.Maytnerin tədqiqatlarda birbaşa iştirak etməməsi, digər alimlərin isə aparıcı rol oynamamaları göstərildi. Bir çoxları isə bu addımı XIX-XX əsrlərdə qadınların kimya və fizika sahəsində çox az olmaları, cəmiyyətdə və elmi dairələrdə bir qadının fizika sahəsində Nobel mükafatı ala biləcək səviyyədə elmi kəşflər etməsini qeyri-mümkün saymaları ilə izah edir.
Bu gün elm ictimaiyyəti Nobel komitəsinin qeyri-düzgün qərar verdiyinə əmin olsa da, bu, onun elm aləminə verdiyi töhfəyə kölgə salmır. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemindəki 109-cu element L.Maytnerin şərəfinə Meytnerium (Mt) adlandırılır.
Elgün Niftəli
Strategiya.az
Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub
Bayden ABŞ Məxfi Xidmətinin direktorunun istefa verdiyini açıqlayıb
HEYDƏR ƏLİYEV - YENİ MİLLİ İNTİBAHIN VƏ MÜSTƏQİL DÖVLƏTÇİLİYİN ƏSASINI QOYMUŞ TARİXİ LİDER
Müasir dövrün qlobal problemi iş şəraitində mobbinq ve mübarizə yolları
Azərbaycan Respublikasında Dövlət Qulluğunun Təkmilləşdirilməsi İstiqamətləri
HEYDƏR ƏLİYEV - MÜASİR AZƏRBAYCAN TARİXİNİ YARADAN LİDER
Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi
Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib
İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb
Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb
Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov
"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi
Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub
Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib
Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb
Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb
Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var
Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb
İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM
Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il
Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb
Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib
Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı
FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür
Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb
Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub
Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı
Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub
Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir
Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır
Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür
Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib
Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?
Azərbaycan nefti ucuzlaşıb
Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq
Tovuz döyüşlərindən iki il ötür
Bakının mərkəzində partlayış baş verib
Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər
Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro
Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub
Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub
Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub
Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY
FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb
Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib
Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib
Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov
Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub
DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub
Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub
Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib
Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb
Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib
XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib
Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir
Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM
