Avropa yeni təhlükənin astanasında

Bir neçə gün əvvəl AFR-in baş prokuroru bildirib ki, ilk baxışdan “yalqız” görünən sağ ekstremistlər heç də təkbaşına hərəkət etmirlər. Hətta terror aktları törətdikdə belə, onların arxasında internetdə mövcud olan virtual qruplaşmalar durur ki, onlar da qətlləri alqışlayır və yeni terror aktlarına təhrik edirlər.

Baş prokurorun təsvir etdiyi mənzərə terrorizmin yeni təzahürüdür. Cinayətlər sanki “yalqız canavarlar” tərəfindən törədilir və onlar bir çox hallarda özlərini təcrid edərək internetin qaranlıq guşələrində radikallaşırlar. Lakin bu sindromun digər tərəfi də var. Belə ki, həmin “yalqız canavarlar” sağ ekstremist hərəkatının qlobal şəbəkəsinin bir hissəsidir.

Ölkənin baş prokurorunun sözləri özünü doğruldur. Onun bəyanatından 24 saat keçməmiş ekstremist şəxs sinaqoqun yaxınlığında terror aktı törətdi. Qaraçəkməli, dəbilqəli və kamuflyajlı 27 yaşlı Stefan Balliet Halle şəhərində sinaqoqa hücum etməyə cəhd göstərdi. Onun icarəyə götürdüyü avtomobildə partlayıcı qurğular, tüfəng və tapançalar olub.

Hücum yəhudilərin sülh və barışıq bayramı olan Yom Kipur vaxtı keçirilib. Həmin gün sinaqoqda 50 nəfər olub. Onun qapısı taxtadan olsa da, hər halda yaxşı mühafizə olunub. Bu, sinaqoqda olan insanların həyatını xilas edib. Terrorçu bir neçə dəfə tüfənglə qapıya atəş açaraq taxtanı parçalasa da, qıfıl və qıfıl və cəftə yerində qalıb. Bundan məyus olan Balliet öz uğursuzluğunun əvəzini küçədə çıxmaq istəyib və yoldan keçən insanlara və mağazadakı işçiyə atəş açıb. O, bu zaman hərəkətlərini onlayn rejimdə translyasiya edib. Bu canlı yayıma 5 nəfər baxa bilib, daha 2200 insan isə, onun videoyazısını izləyib. Təəccüblüdür ki, bu insanlardan heç biri polisə zəng etməyib.

Halledəki atışma sağ ekstremist hərəkatının fəaliyyətində dönüş nöqtəsidir. Bu, mühafizəkar xristian demokrat Valter Lyubkenin öldürülməsi ilə nəticələnən terror aktından sonra baş verən ikinci insidentdir. Lyubke 1945-ci ildən bəri ultrasağ ekstremistlərin qurbanı olan ilk alman siyasətçisi olub.

Halledəki hücumdan sonra axşam Almaniya Kansleri Angela Merkel Berlindəki Yeni Sinaqoqda çıxış edib. Həmin sinaqoq 1938-ci ildə faşist gənclər tərəfindən yandırılmışdı. Binanın fasadında “Heç vaxt unutmayın!” sözləri yazılmış lövhə asılıb. Cümə axşamı isə, Almaniya Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayer və Almaniyadakı Mərkəzi Yəhudi Şurasının sədri Yozef Şuster Saksoniya-Anqaltda terror aktı törədilən yeri ziyarət etdilər.

Bu dəhşətli terror aktı göstərdi ki, federal prokuror haqlı olub. Sağ ekstremistlərin törətdiyi təhlükə artıb və onların radikallaşmasının yeni formaları meydana çıxıb. Hətta cinayətlər də əvvəlki hücumlardan fərqlənir: canlı yayımlar onlarda qorxulu şou hissləri yaşadır.

Silahlı hücum onu da nümayiş etdirdi ki, Almaniyanın təhlükəsizlik orqanları Valter Yubkenin qətlindən sonra bu cür cinayətlərinin qarşısının alınması üzrə göstərdikləri səylərə baxmayaraq, hər halda, yeni təhlükəyə qarşı o qədər də hazırlıqlı deyillər. Ölkənin daxili kəşfiyyat xidmətinin yüksək rütbəli nümayəndəsi dərin narahatlığını ifadə edib və bildirib ki, təhlükəsizlik orqanları bu vəzifənin öhdəsindən təkbaşına gələ bilməyəcəklər.

Antisemitizm və bu zəmində zorakılıq 1945-ci ildən sonra heç də yox olmayıb. O, Almaniyanın gündəlik həyatında düşmənçilik, hücumlar və təhqirlər formasında özünü göstərib. Hətta çox da gözə dəyməyən formada olsa belə. Belə ki, 1949-cu ildə Almaniya Federativ Respublikasının yaranmasından sonra antisemitizm zəminində cinayətlərin sayı artıb. Belə ki, əmlaka ziyan vurulması, sinaqoqlarda yanğınlar və bombaların partladılması, yəhudi qəbiristanlığının təhqir edilməsi halları hər il qeydə alınır. Məsələn, 1980-ci ildə Milad bayramı öncəsi naməlum şəxs Erlangene yəhudi nəşrinin rəhbəri Şlomo Levinin qapısını döyüb və bayıra çıxan yəhudi naşiri və onun rəfiqəsini qətlə yetirib.

1994-cü ildə neonasistlər bir sinaqoqun qarşısına Molotov kokteyli atıblar. Yalnız yanqınsöndürənlərin hadisə yerinə dərhal gəlməsi nəticəsində ibadətə gələnlər arasında zərərçəkən olmayıb.

Ola bilər ki, hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən “Nasional-sosialist gizli hərəkatı” terror qruplaşmasının üzə çıxarılması 8 il əvvəl bir çox yəhudinin həyatını xilas edib. Təhqiqatçılar həbs olunan neonasistlərdən 233 yəhudi müəssisəsinin və sadə vətəndaşların ünvanlarını götürüblər.

İstisna edilmir ki, Halledə cinayət törədən şəxs Norveçdəki qatil Anders Breyvik və Yeni Zelandiyadakı cani Brendon Tarrantın terror aktlarından ruhlanıb. Bu, terrorizmin yeni tipidir. Belə ki, terrorçular öz qarşısında daha çox insanı qətlə yetirmək məqsədi qoyurlar. Balliet kütləvi qırğın hədəfinin puç olduğunu anladıqda, hətta virtual auditoriya qarşısında üzr də istəyib: “Bağışlayın uşaqlar, mən uğursuzam”.

Tarrant kimi, Ballient də silahlı hücumunu onlayn rejimdə canlı yayımlayıb. O, həm də Breyvik kimi üzərində dəbilqə və silah-sursat daşıyıb. Öz kumirləri kimi Balliet internetdə hücum planını təsvir edən 16 səhifəlik geniş “manifest” də yerləşdirib.

Cinayətkarın öz manifestini ingilis dilində yazması və dərc etməsi də mühümdür. Bu onu göstərir ki, Balliet təkcə yerli neonasistlərə deyil, daha geniş auditoriyaya müraciət etmək fikrində olub.

Ballietin keçmişi “təmiz” olub. Belə ki, o, terrorçuları və siyasi ekstremistləri izləmək tapşırığı alan alman polisinin və xüsusi xidmət orqanlarının müşahidəsi altında olmayıb. Onun məhkumluğu da yoxdur. İnternetdə axtarışlar zamanı təkcə Ballietin yeniyetmə olduğu vaxt şahmat turnirlərində iştirakı ilə bağlı bir neçə məqaləyə rast gəlinir.

Ötən çərşənbə adi vətəndaş olan Balliet öz maşınına oturub, smartfonunda və noutbukunda oyun oynayıb və bir neçə dəqiqədən sonra mobil telefonunun kamerasını əvvəlcədən seçdiyi məkana yönəldərək çox pis ingiliscəsilə bəyanatını səsləndirib: “Bütün problemlərin kökündə yəhudilər dayanır”. Sonra insanları qətlə yetirməyə yollanıb.

Cinayətkar alman xüsusi xidmət orqanları üçün sanki göydən düşüb. O, əvvəllər heç bir insidentdə qeydə alınmayıb və polisin qeydiyyatında olmayıb. Görünür ki, Balliet bir müddət internetin qaranlıq və zərərli guşələrində radikallaşıb, eyni zamanda, öz baxışlarını yaxşıca gizlədə bilib. İnternet artıq terrorçuların “yetişdiyi” yerə çevrilib. Lakin onları cinayətə qədər aşkar etmək hər zaman mümkün olmur.

İlk dindirmədən bir gün sonra polislər Ballietin otağında axtarış aparıblar. Bundan əvvəl minaaxtaranlar mənzildə partlayıcı qurğunun olub- olmamasını müəyyən ediblər. Sərt diskdən başqa, polis heç bir dəlil aşkar etməyib. Bəllidir ki, Balliet mənzilində axtarış olacağını bilib və buna müvafiq hazırlıq görüb.

Halledəki cinayət bütün Avropanı silkələyib. İndi artıq hər kəsə aydındır ki, sağ ekstremizm transmilli problemdir və onunla ümumavropa miqyasında, hətta beynəlxalq səviyyədə mübarizə aparmaq zəruridir. Lakin Avropa İttifaqında “zorakı sağ ekstremizm” anlayışı üzrə ortaq məxrəcə gələ bilmirlər.

Cümə axşamı Balliet Karsrue Federal Məhkəməsinin təhqiqatçı hakimi tərəfindən bir neçə dəfə dindirilib. Məlum olub ki, Konstitusiyanın müdafiəsi üzrə Federal İdarə hazırda cinayətkarın Saksoniya-Anxalt federal torpağında sağ ekstremistlərlə mümkün əlaqələrini araşdırır. Hərçənd, müstəntiqlər bu əlaqəyə aid təkzibolunmaz sübutlar tapmayıb, lakin həmin ehtimal qalmaqdadır.

Hər halda, artıq bu gün aydındır ki, baş prokurorun yalqız terrorçuları meydana çıxaran “sürülər” haqqında sözləri yetərincə inandırıcıdır. Bu səbəbdən Avropa yeni təhlükəyə - antisemitizm və islamofobiya zəminində getdikcə daha çox baş qaldıran sağ ekstremizmə qarşı mübarizəyə hazır olmalıdır.

Vüqar Seyidov