SÜLEYMAN DƏMİRƏL OBRAZI BARƏDƏ

Süleyman Dəmirəl heç şübhəsiz ki, Türkiyə siyasət həyatının ən populyar və boz simasıydı. Dəmirəl Demokrat partiyası varisliyinə iddia edirdi, ancaq Menderes dəyərlərindən çox uzaqdı. Konkret hansısa faydasından danışmaq çətindir. Məsələn, Türqut Özal qədər yenilikçi deyildi, Ecevit qədər Kipr risqinin daşıyıcısı sayılmırdı, Türkeş və Ərbakan qədər ideologiya tutucusu deyildi. Kimsə ondan səmimiyyət gözləmirdi, hər kəs hiyləgər obrazda görürdü. O Demokrat partiyasının varis lideri kimi demokrat olaraq tanınmırdı, Ədalət Partiyasının lideri olaraq ədalət mücəssiməsi deyildi, ona Doğru Yol partiyasının lideri olaraq doğru yolun adamı kimi baxılmırdı. Onun siyasi şəxsiyyəti müəmmalı çözümsüzlüklə dolu idi. Adətən Türkiyə mühitində xarakterini tam çözə bilmədikləri şəxsiyyətləri "mason" adlandırmaq dəbi var və bu adı Dəmirələ rahatlıqla yapışdıra bilirdilər. Böyük türk şairi Nəcib Fazil hətta "sən mənim şeirimin bir vergülüsün" deyib təhqir də edirdi. Siyasətin və siyasətçinin bizdə və Türkiyədə fərqləri böyük olduğuna görə, bəlkə də Dəmirəl obrazının tanıtımında natamamlıqlar ola bilər. Bizdə siyasət daha çox vəzifədir, Türkiyədə isə peşədir. Hər seçkidə meydandan, sandıqdan keçib gəlməlisən və peşəkarlığını isbatlamalısan. Dəmirəl siyasətə ehkamlar gətirmədi, prinsiplər də yerləşdirmədi, sadəcə fərqli bir üslub gətirdi. Türkiyə siyasətində xüsusi olaraq yadda qalan faydalı Dəmirəl icraatı yoxdur. Ancaq Dəmirəl üslubu var. Hətta Dəmirəlin şapkası da bu üslubun bir atributu kimi qəbul olunurdu. "Dün dündür, bu gün bu gündür!", "Yürüməklə yollar aşılmaz!" praqmatik ifadələr həmin məşhur üslubun yumoristik qalıntılarındandır. Dəmirəl ən ağır situasiyanı soyuqaqanlı şəkildə sükunət məcrasına yönləndirə bilirdi. Əsasən günün siyasətindən özünü cavabdeh hesab edirdi, ona görə də strateji hədəfləri sevməzdi. Dəmirəldə uzaqməsafəli hakimiyyətdə qalma düşüncəsi vardı, ancaq uzaqməsafəli siyasət planı hazırlamağı sevməzdi. Dəmirəldə heç vaxt risq yoxdur və siyasi talecə oxşamasa da, xaraktercə 18-ci əsr Fransız inqilabının məşhur personajlarından olan Siyersi xatırladırdı. Dəmirəl baş nazir olanda da, prezident olanda da özünə müdafiə çəmbərini qurmağı ustalıqla bacarırdı. O bürokratiyanın da, kütlənin də nəbzinin necə döyündüyünü intuitiv olaraq bilirdi, kiminlə hansı məsafədə münasibət quracağını bacarırdı. Və hər bir situasiya üçün bəzən bəsit görünən hazır reseptə malikdi. Bütün bunlardan sonra, Dəmirəlin Azərbaycanda tanınan və tanıdılan obrazında yanlış mühakiməyə diqqət çəkmək istədim. Dəmirəl Kəlbəcərə helikopter vermədi, mərhum Elçibəyin devrilməsinə dəstək verdi, Ermənistana taxıl göndərdi və sairə. Dəmirəl həm daxili siyasətdə, həm də xarici siyasətdə öz siyasi xarakterinə və üslubuna uyğun davrandığına görə, bu cür yarlıqlar bir o qədər də ciddi səslənmir. Dəmirələ romantizim yad idi, dövlət maraqlarının çərçivəsindən kənara çıxmağı düşünməzdi, Azərbaycana da Türkiyə üçün Rusiya ilə, İranla problem yaratmayacaq bir sabit ölkə kimi baxırdı, Elçibəyin risqli xarici siyasətini qəbul etmədiyi də bu səbəbdən idi. Digər tərəfdən Elçibəyin Turqut Özal və MHP referanslı siyasi davranışları Dəmirəlin iç siyasətdə işinə yaramırdı və bundan məmnun deyildi. Heydər Əliyevə də Rusiya ilə tarazlığı qura biləcək, iç sabitliyi təmin edə biləcək daha praqmatik siyasətçi kimi baxırdı və dəstəkləyirdi.

İndi Dəmirəl dünyasını dəyişdi. Faydası ilə, zərəri ilə layiq olduğu qiyməti Yaradan və Türk milləti verəcək. Bizə də Türkiyənin bu məşhur dövlət adamına Allahdan rəhmət diləmək düşür.

Fazil Mustafa,

Milli Məclisin deputatı