YOHANNESBURQ MÜŞAHİDƏLƏRİ

Medeniyyetlerin qarşıdurması deyilen tezisin esl tesdiqini göre bileceyiniz ölkelerin başında Güney Afrika Cumhuriyyeti gelir. İş burasındadır ki, Medeniyyetlerin barışması deyilen bir gerçeklik varsa, onun da işartılarını bu ölkede taparsınız. Burada Tanrı önce ağlara idareetme şansı vermiş. Onlar bu medeniyyetleri uzlaşdıra bilmemiş ve en kese yolu seçerek aparteid deyilen bir rejimle ölkeni tereqqıye çatdirmışlar. Qaraderilileri insan azadlığı deyilen nemetlerden uzaqda saxlamış, onlarla temas yarada bilecek her vasiteden imtina etmişler. Güney Afrikanın bu tereqqisinin içinde qaraderili insan yer almadığına göre, dünyanın ekseriyyeti bu ölkeden üz çevirmiş, yalnız ingilis dövletler topluluğunun himayesinde öz tebii servet zenginliyi ile varlığını sürdürmüşdür. Aparteid dövründe en iri şeher olan Yohannesburqda axşam saat 5-dek çalışan qara derililer vaxt tamamında şeher erazisini terk edirlermiş ve şeherin rengi qaranlıqda bembeyaz olurmuş. Ağlardan başqa kimse bu saatlarda göze görüne bilmezmiş. 1994-cü ilde aparteidin leğvinden sonra veziyyet tamamile eks istiqametde deyişmiş ve şeherin köhne hissesini tamamile qaralar ele keçirmiş. İndi artıq qaranlıq düşen andan ağların şeherin bu köhne hissesinde göze deymesi mümkün deyil. 
Burada qeribe bir menzerenin de şahidi olursan. Saat 5-den sonra bütün irili-xırdalı mağazalar bağlanır. Bu saatdan sonra erzağı ancaq yanacaqdoldurma menteqelerindeki kiçik mağazalardan ala bilersen. Ağlar daha tehlükesiz saydıqları şeherin nisbeten yeni kvartallarında axşam eylencelerine qatılırlar. Mağazaların erken bağlanmasının birinci sebebi tehlükesizlikdirse, ikinci sebebi şübhesiz ki, tenbellikdir. Şenbe ve bazar günleri işlemeyi sevmirler. Seherden-axşama qeder arı kimi çalışan bizim ticaretçilerin qedrini burada daha yaxşı bilirsen.
Burada qızıl medenleri bu ölkenin hem insan faciesinin, hem de inkişafının simvolu sayılır. Ölkenin en iri şeheri olan Yohannesburqun tarixi böyük deyil. Bir başından diger başına 90 kilometrlik uzun mesafe olan Yohannesburqun tarixi qızıl medenlerinin açılışı ile başlamış ve 1887-ci ilde 2500 neferlik bir meden qesebesinden hazırda 7 milyonluq bir şehere çevrilmişdir. Qızıl zenginlikle beraber savaşlar ve facieler de getirmiş. Tekce bir medende yer altından qızıl çıxarılması qeyri-resmi statistikaya göre indiyedek 80 min adamın ölümüne sebeb olmuş. Tesevvür edin ki, bir medenin derinliyi bezen 3 kilometrden artıq olur. 
En maraqlısı da ayrı-ayrı ölkelerden buraya axın eden insanların medenlerde ağır iş prosesinde bir-birini anlaması üçün xüsusi bir dil yaradılmış olmasıdır. Falaqao, Yeni Afrika ve ya Meden dili deyilen bu dilde ingilis, Zulu ve esasen hollandlardan ibaret Afrika ağlarının dilinden sözler alaraq 1500 kelmelik bir elaqe forması tapılmış. Burada cümle qurmaq vacib deyil, bu sözlerle bir növ meden heroqlifi yaradılmış. Çox zaman da yerin derin qatlarında iş prosesinde bağıraraq danışıldığını nezere alsaq, tesevvür etmek olar ki, sesin medenden kenarda seslenişi hansı akustikanı yarada biler. Bilmirem, belke de bizde Şadlıq evlerinde 1000-1500 kelmeden ibaret ölkede yaşayan bütün xalqların dilinden sözler alıb Şadlıq evi dili yaratmaq olar. Şadlıq evinde masa arxasında dehşetli ses terrorundan qurtulmaq üçün insanlar bu dilde bir-birine belke toyun gedişinde bağıraraq neyise izah ederler. Her halda bu tecrübeden yararlanmağına deyer.
Ümumiyyetle ise Cenubi Afrikada 11 resmi dövlet dili var. Bele çıxır ki, demokratiya namine iri xalqların heç birinin qelbine deymeyibler. Qaraderililerin çoxu Zulu dilinde danışır. 
Yohannesburqda paytaxt Pretoriya ile aralıq yerde Türkiyeden gelmiş 77 yaşında iş adamı Ali Karvançıoğlu möhteşem bir cami inşa etdirmiş. Bu cami Nizamiyye Külliyesi adlanır. Edirnedeki Memar Sinanin tikdiyi meşhur Selimiye camisinin eynisidir. Bu inanclı iş adamı ilk önce ABŞ-da erazi alıb cami-mekteb kompleksi yaratmaq istemiş. Üç il elleşse de izin ala bilmediyinden, Türkiyeye geri dönmüş. Tanıya-bilmeze Güney Afrikada müselman icmasının olduğunu duyub buraya üz tutmuş. Bir neçe milyon dollara başa gelen bir cami-mekteb-xestexana kompleksini iki il erzinde inşa etdirmiş. O qeder gözel senet eseridir ki, çevresinde dolaşaraq aşağıdan yuxarı baxmaqdan usanmırsan. Xarici turistlerin ziyareti üçün bu cami Medeniyyet Nazirliyi terefinden tövsiye olunan yerler sırasındadır. Türk iş adamı olasan, Osmanlı sevgisini köksünde daşıyasan, cami kompleksinin içinde xestexana ve mekteb inşa etmeyesen, inandırıcı görünmezdi. Amma xestexananı Mandelanın şexsi xahişi ile tikdirdiyi de söylenir. Bu tevazökar iş adamı Qaraderililerin mehellerinde de bir neçe mescid tikdirmiş. İndi universitet tikmek üçün izin verilmesini gözleyir. Bunların da hamısını temennasız, Allah rizası üçün edir.
Şeherin yolları dayanıqlı ve xeyli genişdir. Yohannesburq insan eliyle salınmış hem de en böyük yaşıllıq şeheridir. Ağacların hamısı xüsusi olaraq kenardan getirilib ekilmiş. Parkların sayı da, erazileri de çoxdur. Dövlet proqramı esasında qaraderililerin şeher heyatına adaptasiyası üçün üçün iki otaqlı güneş enerjisi ile istilik alan evler inşa edilmiş ve mehelle formasında bu birmertebeli evlerin heyetlerinde her çür infrastruktur yaradılmışdır. Yohannesburqda 7 milyon ehali yaşayır, tıxaclara göre artır merkezde hündür binaların tikilmesine izn verilmir. 
Ölkenin 50 milyon ehalinin 12 milyonu ağlardır. Bunlardan 3 faizi müselmandır, çoxusu da hindli müselmanlardır. Qanun qarşısında hamının beraberliyi olsa da, 20 il önce qaralara qarşı edilenler indi ağlara qarşı edilir. Açıq şekilde olmasa da dövlet qulluğuna qebulda qaralara daha rahat imkanlar yaradılır. Qaranlıq düşenden sonra ağderililerin ve qonaqların şeherin ekser küçelerinde hereketi tövsiye olunmur. Medeniyyetler eslinde şeherin küçelerinde qaranlıq düşende toqquşur. Haradasa 1994-den sonra 3 milyona yaxın ağderili tehlekesizlik ve başqa sebeblerden ölkeni terk ederek esasen Avstraliyaya, Yeni Zellandiyaya üz tutmuşlar.
Qaraderili ehalinin xeyli hissesi adi qamışdan qurulmuş tenekelerde yaşayır. Tenekeni qururlar, bir ve ya iki otaqlı hücreye7-8 adam yerleşir, ancaq tualet tikmirler. Nedense bunu dövletin vezifesi sayırlar. Demek ki, dövlet adamın yaşamına sahib çıxmasa da, tualetine sahib çıxmalıdır. Televiziyada bir proqramda müxalifet temsilçisi hökumeti ittiham edirdi ki, ölkede tenekede yaşayan insanlar üçün 2 milyon tualet çatışmır. Niye hökumet laqeydlik gösterb bu tualetleri quraşdirmir?
Buranın en möhteşem menevi abidesi heç şübhesiz ki, Özel Türk mektebleridir. Ölke erazisinde olan 9 Türk mektebinden 3-ü Yohannesburqdadır. Universitet seviyyesinde mekteblerdir. Gözel ders otaqlarinı, idman meydançalarını, eylence yerlerini, heyetin yaşıllığını heyranlıqla seyr edirsen. Star kolec adlanan Türk mektebini Allah rizası üçün bir medençi iş adamı tikdirmiş. Diger mektebleri de adını bilmediyimiz iş adamları inşa etdirmiş. 2500-e yaxin afrikalının tehsil aldığı bu mektebler modern tehsil seviyyesine göre seçilir. Bu mektebler hem de Türkiyenin yaxşı menada tanıdılmasında böyük rol oynayırlar.
İki ildir sefirliyimiz açılmış ve burada Azerbaycan adına faydalı işler görürler, ancaq nedense iş adamlarının axını hele ki, başlamır. Dünyanın her yerine sepelenmek ve yaşadığı yerlerde mövqe qazanmaq diaspora işinin teşkilinin en vacib amilidir. Burada tek-tük rastlaşdığın qabiliyyetli azerbaycanlıları görende daha ümidli olursan. Her halda burada kifayet qeder güclü olan Hindistan müselmanları, imkanlı Tütk icması ile yaxın temaslar quraraq ciddi işler görmek mümkündür.
Afrika heqiqeten deyişir. Bizim de Afrikaya baxışımız deyişmelidir. Yaxşı olar ki geleceyin Afrikasına cenubdan baxaq -Cenubi Afrikadan.

Fazil Mustafa,

Milli Məclisin deputatı