Unudulan qəbirlərimiz - Fotolar

(Molla Vəli Vidadinin Abidəsindən solda Birinci daş Oğlu Məhəmmədin qəbridi 1863-cü ildə vəfat edib..Sağdakı 1-ci daş Qızı Cəvahirin məzarıdı 1808 ci ildə fəvat edib.2-ci daş Vidadinin həyat yoldaşı Tükəzban xanımın məzarıdır 1802 ci ildə vəfat edib.)

Məhəmməd peyğəmbərin(S.A.S) müqəddəs"Quranı"kimi onun Azərbaycan ,eləcədə bütün müsəlman ölkələrində qoruyucuları davamçıları,əsil din nümayəndələri,dinimizi qoruyub bu günə çatdıranların həyatı,şəxsiyyəti öyrənməli bu günki  gəncliyimizə ,insanların çatdırmalı, dünyasını dəyişməz məşhur  din xadimlərinin məzarları axtarıb tapılmalı,dağılmışları bərpa edilməli ,qorunub saxlanmalı,gələcək nəsillərə ötürülməlidir.

Vətəni sevmək imandandır.Alimlərə hörmət edən ,elə bil mənə hörmət edib deyib peyğəmbərimiz.

Mən məşhur din xadimləri Zaqafqaziya müsəlmanlarının Tiflisdə əyləşən müftiləri Osman Əfəndi,Məhəmməd əfəndi və Müftizadə Qazi Səadəddin Əfəndi  Müfti Osman oğlu haqqında qısaca məlumat verməklə bərabər , onların harada dəfn edilmələri və onların bu gün çoxlarına məlum olmayan məzarları,qəbir daşları ,baxımsız halda qalan hərəmlərini sizlərə göstərmək istəyirəm.Əziz oxucu ,əvvəl başdan deyimki,Zaqafqaziya sünnü məzhəbinin müftisi olmuş Molla Vəli Vidadinin oğul və M.P.Vaqifin qız nəvəsi Qazi  Səadəddinin məzarlarına biganəliyi heç cürə qəbul etmək olmur.Məgər bu belə çıxmırki,bu gün Zaqafqaziya müsəlmanlarının şeyxi olan Allahşükür Paşazadədə neçə illərdən sonra,dünyasını dəyişdikdən sonra unudulacaq,onun məzarına biganəlik olacaq.Bu halları tarix bizə bağışlamaz,Quranımıza peyğəmbərimizə ehtiram göstərdiyimi kimi,onun qoruyucularınada hörmət etməli, müqəddəs yer bilməliyik.Mən bu gün adlarını çəkdiyim şəxsiyyətlərin nə özlərinə,nə məzarlarına heç bir ehtiramı,qayğını və dağılmış hərəmlərinin bərpası işində heç bir işin görülmədiyini görürəm.Mənim fikirimcə şeyximiz AllahŞükür Paşazədə özü dini rəhbər olduğu kimi,vaxtı ilə dini rəhbərimiz olmuş şəxsiyyətlərin məzarlarının qorunub,bərpa edilməsi qayğısına qalmalıdı.Keçmişini unudanın özü də unudulacaq!

Mən adlarını çəkdiyim hər üç dini rəhbər haqqında qısaca məlumat verirəm və onların məzarlarını və baş daşlarını Sizlərlərə təqdim edirəm.

Müfti Osman Əfəndi Molla Vəli Vidadi oğlu Qazax qəzasının Birinci Şıxlı kəndi( 1850ci ildə ölüb)anadan olub XVIII əsr böyük Şair Molla Vəli Vidadinin oğludur.İlk təhsilini atasından almışdı.Ənənəvi şərq elmlərinə və rus dilinə dərindən yiyələnən osman əfəndi gənclik illərindən Qazax,Borçalı,Tiflis muhitindən mötəbər alim və müdərris kimi tanınmışdır.

Qafqazda Öməriyyə (sünni)məzhəbi üzrə ali ruhani -Müfti olmuşdu .1847-ci ilin dekabrında  Tiflisdə ilk şiə Mədrəsəsi açıldıqdan sonra Müfti Osman Əfəndi canişin Vorontsovun qarşısında oxşar əsasnamə ilə sünni Mədrəsəsinin də açılması məsələsini qaldırmışdır.Məhz onun təklifi ilə 1848-ci ildə sünni Mədrəsəsinin nizamnaməsi təsdiq edilmişdir.1849-cu ildə məktəbin təntənəli açlışı olmuşdur.Osman Əfəndi həmin məktəbin fəxri hamisi idi.Bu məktəbdə dinlə bərabər dünyəviliyə daha çox üstünlük verilirdi.Tələbələr təhsil haqqından azad idi ,başqa yerlərdən gələnlər isə mədrəsənin nəzdindəki  pansionda qalırdılar,məktəb özü isə məscidin vəsaiti ilə hesabına saxlanılırdı.Qafqazın Avropa ruhlu ilk türk ziyalıları dəstəsinin yetişməsində Osman Əfəndinin böyük rolu olmuşdu.

Müftizadə Qazi Səadəddin Əfəndi Müfti Osman Əfəndi (1837 Qazax qəzasının birinci Şıxlı -1916 .II Şıxlı)

Mötəbər din xadimlərindən biri olan Səadəddin Əfəndi M.V.Vidadinin oğul ,M.Pənah Vaqifin qız nəvəsidir.Atası Osman Əfəndi Qafqazın müftisi olmuşdu.Dini təhsilini Şamaxı mədrəsəsində almışdır.1868-ci ildə Şuşa qəzasına sünni qazisi vəzifəsinə təyin edilmişdi.1878-ci ildə Qazax qəzasının qazisi vəzifəsinə keçirilmiş,yerli əhalini çəyirtkə ilə mübarizəyə səfərbər edə bildiyinə görə 1882 ci ildə Müqəddəs Anna  gümüş medalı ilə təltif edilmişdir.1888-ci ildə vəzifəsindən uzaqlaşdırılmış,6 ildən sonra 1894 -cü ildə Yelizavetpol Qubernatorlarının təkidlərindən sonra təkrarən bu vəzifəyə təyin edilmiş və ömrünün sonuna kimi Qazax qazisi olmuşdur.Səadəddin Əfəndi mahalın varlı adamlarından sayılmış,IŞıxlı və Kəmərli kəndlərində mülkləri,torpaq sahələri ,sürüləri olmuşdu.

Müftizadə Müfti Məhəmməd Əfəndi Müfti Osman Əfəndi  oğlu(1821,Qazax qəzasının Birinci Şıxlı k-27.03.1872.II Şıxlı qəbirstanlığı) Qafqazın  mötəbər din xadimlərindən biri olan Məhəmməd Əfəndi  M.V.Vidadinin oğlu,M.P.Vaqifin isə qız nəvəsidir.Əvvəlcə öz atası Müfti Osman Əfəndidən,sonra isə Müfti Tacəddin Əfəndidən İslam elmlərini öyrənmişdi.1838-ci ildə Qafqaz Ordusu Baş Qərargahına işə qəbul edilir.Həmin il ordunun Dağıstan Yürüşündə iştirak və fərqləndiyinə görə 1839-cu ildə ona praporşik rütbəsi verilir.Dağıstan  qoşunlarının komandanı olan general Fezin tabeliyində xidmət edən Məhəmməd Əfəndi ordunun Samur ,Axtı əhalisinə və çərkəzlərə qarşı apardığı əməliyyatlarda fəal iştirak edir və ona ömürlük təqaüd kəsilir.

1845-ci ildə dini vəzifəyə keçirilir,Qafqaz canişini  Knyaz Vorontsov  tərəfindən Tiflis cümə məscidinin imamı təyin edilir.1847-ci ildə Qazax distansiyasının baş qazisi vəzifəsinə göndərilir.1852-ci ildə İmperator Coğrafiya Cəmiyyətinə əməkdaş üzv,1857-ci  həqiqi üzv seçilir.Knyaz Baryatinski tərəfindən qızıl zəncirli qızıl saatla vəbriliyant üzüklə mükafatlandırılan Məhəmməd Əfəndi 1857-ci ildə məhz onun vəsatəti ilə Qafqazın Öməriyyə məzhəbli əhalisinin müftisi təyin edilir.

İmperator 1861 -ci ildə  Kütaisə gələrkən onunla görüşən Məhəmməd Əfəndi onda böyük təəssürat oyatmış və ayrılarkən ona üzərində imperatorun təsviri olan gümüş tütünqabı və briliyant üzük bağışlamışdır.1871-ci ildə isə imperato tərəfindən qeyri xristianlar üçün nəzərdə tutulmuş 2-ci dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni ilə təltif edilmişdir.1872-ci il martın 27də vəfat etmişdir.

(1.Müftizadə Qazi Səadəddinin qızı Güləndam xanım 2.Hüseyn Bəy Rəşid bəy oğlu Müftizadə 3.Nisə xanım Müfti Məhəmməd Əfəndinin qızı 4.İskəndər ağa Rəşid bəy oğlu Müftizadə.Böyük ağdaş Qazi Səadəddin Əfəndi İbn Alim Osman Əfəndiyə məxsusdur.) 

Vəlizadə Fəxrəddin (Qazax Birinci Şıxlı kənd Tarix Müəllimi)