Cəmiyyətin səfil,simasını itirmiş “ uşaqları” və yaxud lümpen təbəqəsi

 Bu ilin yanvar ayının son günlərində  Respublika Daxili İşlər Nazirliyi  ötən ilin yekununa həsr edilmiş geniş kollegiya iclası keçirdi. Cinayətkarlıqla mübarizənin vəziyyətinə və statistik rəqəmlərə əsaslanaraq  demək olar ki, kriminogen durum nəzarətdədir.

Ümumiyyətlə  cinayətkarlıq xeyirin və şərin əxlaqa zidd  xətaları,cəmiyyətin səfil, simasını itirmiş “uşaqları”və yaxud təbəqəsi kimi hər bir quruluşa xasdır. İbtidai icma quruluşunda  cinayətkarlıq olmamış,  dövlət və hüququn yaranması ilə cinayətkarlıq mövcud olmuş və tarixən dəyişən  sosial hadisə kimi inkişaf etmişdir. Cinayətkarlığın  vəziyyəti zamanla, ərazi ilə, baş verən cinayətlərin səbəb və şəraiti, kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri ilə sıx bağlıdır. 

Cinayətkar da, zərərçəkən də cəmiyyətin üzvü olduqlarından  törədilən hər bir ictimai təhlükəli əməl ictimai münasibətlərə, ictimai orqanizmə zərər vurur.

Cinayətkarlıq sosial patalogiyanın  ən təhlükəli növü, fərdin  cəmiyyətə zidd  deviant* davranışıdır. Bütün pozitiv və neqativ sosial fenomeni doğuran cəmiyyət olduğuna görə,  hər bir (hər cürə) cəmiyyət kriminogendir.  Amma varlı, sivil cəmiyyətin kriminallığı  yoxsul, geridə qalan cəmiyyətin  kriminallığından fərqlidir. Bu, iqtisadi faktorla bağlı olduğundan dünyanın hər bir ölkəsində siyasətə təsirsiz ötüşmür. (Məs: Kölgə iqtisadiyyatı və kölgə siyasəti) Cəmiyyətin alkoqollaşması, narkotikləşməsi,  insan alveri  və  fahişəlik,  intihar və  korrupsiya halları bu qəbildəndir.

Kollegiya iclasında qeyd edilmişdir ki, 2012-ci il ilə müqayisədə 2013-cü ildə ümumi  cinayətlərin sayı azalmış -20.465 cinayətlərin 85,4%-nin  açılması təmin edilmişdir. Etiraf edim ki, belə vəziyyət  DİO-da əməliyyat-axtarış fəaliyyətinin düzgün təşkili və peşəkarlığın əyani təzahürüdür.896 cinayətlər də bu  peşəkarlıq  nəticəsində, “isti izlərlə” açılmışdır. Ötən illərdən  bağlı  qalmış 284 (onun 63-ü ağır və xüsusilə ağır cinayətlər olmuşdur) cinayət prokurorluq orqanları ilə  birgə keçirilən əməliyyat –axtarış  tədbirlərinin bəhrəsi olaraq açılmışdır.

Cinayətkarlığın səbəblərini cəmiyyətin əxlaqında, mənəvi və əxlaqı dəyərlərin  yoxluğunda axtarmaq lazımdır. Bu mənim qənaətimdir. Çünki, əxlaqın tərbiyəsi bəşər tarixi ilə sıx bağlı olan  tərbiyəvi işin  tərkib hissəsi kimi özündə təhsili, ixtisası, digər əxlaqi dəyərləri, mədəniyyətin hansı səviyyədə aşılanmasını birləşdirir. Əvvəl də, indi də cəmiyyətin iqtisadi həyatı, insan və vətəndaş hüquqlarının  müəyyən edilməsi, sosial sferanın rəngarəngliyi, siyasət, əxlaq və mənəviyyatdan kənar təsəvvür edilə və ondan təcrid olunmuş şəkildə  müstəqil ola bilməz.    

Ailələrdə qeyri-əxlaqi dəyərlərin yer alması, qadına və uşaqlara qarşı  zorakılıq halları,  KİV və sosial şəbəkələrdə, bəzi televiziya kanallarında ictimai mənəviyyəta zidd zorakılığın, əxlaqsızlığın təbliğ-təşviqi, ictimaiyyətin tərbiyəsizliyə  göz yumması cinayətkarlığa aparan bir yoldur.

Əxlaqi dəyərlərin  unudulması cəmiyyətin  hər bir üzvünün  cinayətlərə meyl etməyə vadar edə bilər. Bu mənada cinayət həm əxlaqa,  həm də qanuna zidd olan əməl kimi qəbul edilir.

Tarixən qanunlara, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına hörmətsizlik cəmiyyətdə  dözülməz bir mühitin  yaranmasına səbəb olub. Bu səbəblərdən durum nəzarətdən çıxanda, bəzən tamah və zorakılıqlarla müşayət edilən   hallar sonradan dövlət əleyhinə  olan cinayətlərin törədilməsinə  şərait yaradır. (Müasir Ukrayna, Yunanıstan və digər ölkələr göz qabağındadır.)

Mübaliğəsiz demək olar ki, bu gün Daxili İşlər  və Milli Təhlükəsizlik Nazirlikləri,  Prokurorluq orqanları cinayətkarlıqla mübarizədə korrupsiya və mütəşəkkil cinayətkarlığın, habelə digər ciddi təhlükələrin  qarşısının alınmasında eyni siyasi kursla çalışırlar və səmərəsi də var. İş, sıx əməkdaşlıq çərçivəsində həyata keçirilir. Cinayətkarlığın dinamikasına bir də nəzər yetirsək bunları görməmək mümkün deyil.

2013-cü ildə Mütəşəkkil dəstələrin  əməllərinə qarşı aparılan mübarizə sistemli xarakter daşımış, 2095 nəfəri birləşdirən 760 cinayətkar qrup  və dəstə zərərsizləşdirilmiş,  ictimai münasibətlərə  yönələn  ağır halların qarşısı alınmışdır. Baş mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı  mübarizə idarəsinin  bu sitiqamətdə fəaliyyəti  təqdirə layiqdir.

Iqtisadi inkişaf nəticəsində  cəmiyyətin bolluğu artdıqca fərdlərin formalaşması  üçün də əsas yaranır. Lakin “kölgə iqtisadiyyatı”kimi neqativ hallar mütəşəkkil cinayətkarlığın  mövcudluğunu təsdiqləmiş olur, narkotik maddələrin, silahların ticarəti və korrupsiyanın kölgə iqtisadiyyatı ilə- bir hadisənin iki qolu kimi şaxələnməsinə şərait yaradır.  Ona görə də bunları bir yerdə, qarşılıqlı  funksional fəaliyyətdə araşdırmaq lazımdır. Gəlin yenə statistikaya baxaq.

Dövlətin iqtisadi inkişafına yönələn neqativ halların  aradan qaldırılmasına  istiqamətlənmiş əməliyyat tədbirləri nəticəsində 25 saxta  pul hazırlama və  ya satma  cinayətləri aşkar edilmiş, ümumi məbləği 28 min manatla  ifadə olunan 2267 saxta əskinas çıxarılmışdır.Baş Prokurorun  yanında  korrupsiyaya qarşı  baş mübarizə idarəsi də 2013-cü ildə vəzifə səlahiyyıtlərini aşan və şəxsi maraqlarına üstünlük verib ələ alınan,vəzifələrinə xəyanət edən şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunması istiqamətində mübarizəni  gücləndirmişdir.

Cəmiyyəti  fərdə, canlı orqanizmə  bənzətsək o, dinamik bir varlıqdır. Onu əzizləyib qarderoba qoymaq, sonra toz basmış çiyinlərinin  tozunu almaq və yaxud  ağacları qırılmış təbii meşələrin  əvvəlki görkəmini bərpa etmək çətin proses olduğu kimi,  cəmiyyətin təhlükəsizliyini də tam təmin etmək haqda vəd vermək inandırıcı deyil. Cəmiyyət varsa, yolunu azmış üzvləri də olacaq. Lakin cinayətkarlığı və cinayətləri doğuran səbəb və şəraiti, cinayətkarın şəxsiyyətini öyrənməklə cinayətkarlığın qarşısını qismən də olsa almaq olar.

Cinayət fərdin çirkin bir əməlidir. Onu həmişə bağışlamaq olmaz. Həqiqi mənada  natəmizlik, çirkab daxildə olur. Xarici aləmdəki, hamının gördüyü çirkabı təmizləmək, su ilə yumaq mümkünsə, daxildəkini  yumaq mümkün deyil.  Çünki bu çirkab nifrət və fanatizm çirkabıdır ki, qəlbdə özünə yer alır.Bu mənada Dövlət qəsdən cinayət törədənlərin çirkaba batmış niyyətlərinə qarşı  adekvat reaksiya verir və öz qanunları ilə vətəndaşlarına cəza tətbiq edir. Necə deyərlər əməllərinin  dəyəri ödənilir. Mütəşəkkil cinayətkarlığın cəmiyyət üçün səfalət ,beynəlxalq aləmə bədbəxtlik gətirən digər növü olan narkotik vasitələrin  qanunsuz  dövriyyəsi və  insanların əşya kimi alınıb-satılması ilə də mübarizə səmərəli olmuşdur.

Ötən  dövr ərzində  narkotik vasitələrin qanunsuz  dövriyyəsi ilə bağlı 2577  cinayət qeydə alınmış, 135 nəfərdən ibarət  54 cinayətkar qrup ifşa edilmişdir. Qeyri-leqal  dövriyyədən 619 kq narkotik vasitə çıxarılmışdır. Ümumi çəkisi 302 ton olan  çətənə və xaş-xaş kolları  yığılıb məhv edilmişdir.

Şəxsiyyətin azadlığı və  ləyaqəti əleyhinə olan  insan alveri  üzrə 80 cinayət faktı aşkar edilmiş, 17 nəfər  məsuliyyətə cəlb olunmuş, bu cinayətlərin qurbanı olmuş 50 nəfərin reabilitasiyası  təmin edilmişdir.

2013-cü ildə cinayət törətmiş  12.361 nəfər (ağır və xüsusilə ağır cinayətlərə görə 1975 nəfər)  cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmuşlar.  İstintaqdan yayınan 2059 nəfərin yeri müəyyən edilib istintaq orqanlarına təhvil verilmişdir.

Bu işdə ictimaiyyətin də rolu az olmamış, vətəndaşlardan daxil olan məlumatlar əsasında 7947  hüquqpozmaların qarşısı alınmış, 2764  cinayət işi başlanmışdır. Qeyd olunanlar  vətəndaşların DİO-ya  güvənərək etibar etməsi  və bu çətin işdə onlara  dəstək verməsinin təzahürüdür.

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, cinayətkarlıq cəmiyyətin  səfil, simasını itirmiş “uşaqlarıdır”, lümpen təbəqəsidir- belə ifadə etsək bəlkə  düzgün olardı.

Bu istiqamətdə hökumət tam tərkibdə mübarizə aparsa belə, yenə cəmiyyətim gözlədiklərini  doğrultmur. Bütövlükdə bunu  tam nəzarətə götürmək balığın üzdüyü okeanı nəzarətinə almasına  cəhd  etməyə   bənzər. Gəlin razılaşaq.

Dövlət cinayətkarlığı – kriminogen şəraiti  nə dərəcədə  nəzarətə götürə bilirsə kriminal əxlaqlılar da o dərəcədə cəmiyyəti nəzarətə götürə bilir. Nə vaxt, harada əməllərinin necə  həyata keçirilməsi barədə  düşünür və bunun üçün əlverişli şərait axtarırlar .  Ona görə də mübarizə preventiv xarakter daşımalıdır.