İnsan alveri cinayətinə ümumi baxış və Azərbaycanda bu sahənin hüquqi aspektləri

  Hazırda bütün bəşəriyyəti təhdid edən ən ciddi problemlərdən və transmilli cinayətlərdən biri də insan alveridir. Artıq xeyli müddətdir ki,bu cinayətin başında dayanan böyük qruplar Azərbaycanda da əl-qol açıb.Nəzərə alsaq ki,hazırda dünyada silah və narkotik maddələrin alverindən sonra üçüncü ən gəlirli sahə insan alveri hesab olunur. Onda bu transmilli cinayətin mafioz qruplar və cinayətkar şəbəkələr üçün nə qədər diqqətçəkən sahə olduğunu şərh eləməyə ehtiyac qalmır.Araşdırmalar göstərir ki, insan ticarətinin əsas qurbanları adətən bir qayda olaraq zəif və zərif məxluqlar olan qadın və uşaqlardır.Təbii ki burda sosial çətinliklər girdabında çabalayan,o cümlədən maarifsiz kişiləri də unutmaq olmaz. Çünki onlar da insan alverinin qurbanına çevrilir və bu sahə ilə məşul olan cinayətkarlar, əsasən 18 yaşından 55 yaşınadək kişiləri qanunsuz əməyə cəlb edirlər.Bir çox hallarda ölkə vətəndaşları olan kişilər bəzən mövsümü xaraklerli işlərdə çalışmaq üçün ölkəni qısamüddətli tərk edirlər. Başqasının əməyinin istismarı bahasına gəlir əldə etmək istəyən cinayətkarlar, belə insanların etibarından sui-islifədə edərək onları toplayaraq xarici ölkələrə aparır və qul vəziyyətinə salırlar. Belə insanlar uzun müddət kölə vəziyyətində işlədikdən sonra, xəstə yarımcan halda ölkəyə, öz ailələrinin yanına qayıdır. Bəzi hallarda isə belə kişilər özlərini günahkar saydıqları üçün ailələrinin yanına qayıtmaq istəmirlər.Araşdırmalardan o da məlum olur ki,hətta əməyi istismar olunan istər kişi,istərsə də qadınlar çox asanlıqla “orqan mafiyası”nın “yağlı şikar”ına çevrilirlər.İnsan alverininə ən münbit şəraitin yarandığı yerlərdən biri də Fahişəxanlardı.Məhz bu məkanları potensial qurbanların toplandığı yer adlandırsaq yəqin ki yanılmarıq. Dünyanın bir neçə ölkəsində fahişəxanalar leqal fəaliyyət göstərsə də Azərbaycanda bu biznes gizli şəkildə həyata keçirilir. Bir müddət öncə Azərbaycanda insan alverinin və fahişəxanaların leqal fəaliyyət göstərməsi məsələsi gündəmə gətirilmişdi. Lakin bu məsələyə birmənalı münasibət olmadığı üçün təklif qərara çevrilmədi. Ekspertlər hesab edir ki, pritonların leqallaşdırılması nəticəyə müsbət təsir göstərməyəcək, əksinə, əlavə qazanc mənbəyinə çeviriləcək. Deməli,təhlükə olduqca ciddidir və qurbanların sayının hər ötən gün artması qaçılmazdır.Bunun qarşısının alınması üçün qanunvericiliyin bütün gücündən maksimum istifadə olunmalı və hüquq-mühafizə orqanları ilə yanaşı ictimaiyyət də bu mübarizəyə aktiv şəkildə qoşulmalıdır.Ona görə ki,biz bir reallığı qəbul etmək zorundayıq. Azərbaycan icbari əmək və seks məqsədilə insan alverinə məruz qalmış kişi, qadın və uşaqlar üçün mənbə, tranzit və təyinat ölkəsidir. Azərbaycanlı kişi və oğlanlar Rusiyada qul əməyinə məcbur edilir, qadın və uşaqlar cinsi istismar məqsədilə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə,Türkiyəyə, Rusiyaya və İrana aparılırlar. Vurğulamaq yerinə düşər ki,sövetlərdən qopub yeni müstəqillik əldə edən respublikalarda müşahidə olunan sosial problemlər insan ticarətinin geniş vüsət almasında əsas amillərdən biridir.Məhz müstəqillik dönəmindən sonra transmilli mütəşəkkil cinayətkarlığın növlərindən olan və mahiyyət etibarı ilə hər bir ölkənin təhlükəsizliyinə ciddi təhdidlər yaradan insan alveri Azərbaycanda da geniş vüsət almağa başlayıb.90-cı illərin əvvəllərindən bu təhlükə Azərbaycanı da təhdid etdiyindən, 6 may 2004-cü ildə insan alverinə qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planı təsdiq edilib, 2005-ci ildə isə Daxili İşlər Nazirliyinin nəzdində İnsan Alverinə qarşı Mübarizə İdarəsi yaradılıb.Həmçinin,İnsan alveri Cinayət Məcəlləsinin 144-1 maddəsində ümumiləşdirilib: bu anlayış altında “şəxsin alqı-satqısı və yaxud ona sahibliklə əlaqədar digər əqdlərin bağlanması, yaxud onun istismar edilməsi məqsədilə AR-nın dövlət sərhədindən keçirilməsi və ya eyni məqsədlə digər şəxsə verilməsi üçün cəlb edilməsi, əldə edilməsi, saxlanılması, gizlədilməsi, daşınması və qəbul edilməsi” başa düşülür.

Bu sahədə qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi,hüquqi bazanın gücləndilməsi və insan alverinə qarşı mübarizə tədbirlərinin effektivliyinin artırılması məqsədi ilə əlavə qərarlar qəbul edilib.Bunun nəticəsi kimi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 1 fevral tarixli,21 nömrəli qərarı ilə “İnsan alveri cinayəti qurbanlarının insan alverinə qarşı mübarizə üzrə xüsusi polis qurumuna təhvil verilməsi Qaydaları”ı təsdiq edilib.Ən önəmli addımlardan biri isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il 24 iyul tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasında insan alverinə qarşı mübarizəyə dair 2014-2018-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planıdır. Qeyd edək ki,Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 12-ci maddəsinə əsasən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqlarının, respublikanın vətəndaşları üçün layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsinin dövlətin ali məqsədidir.Məhz bundan irəli gələrək şəxsiyyətin və cəmiyyətin insan alverinin bütün formalarından qorunması üçün 13 maddədən ibarət Milli Fəaliyyət Planı İnsan alverinə qarşı mübarizə sahəsində qanunvericilik tədbirlərini, İnsan alverinin qarşısının alınması və profilaktikasının gücləndirilməsini, İnsan alveri qurbanlarının reabilitasiyası və reinteqrasiyasını, İnsan alverinin qurbanı olmuş və ya potensial qurbanı olan uşaqlara göstərilən yardımın və onların müdafiəsinin təkmilləşdirilməsini,o cümlədən İnsan alveri qurbanlarının müdafiəsini özündə etiva edir.Həmçinin, İnsan alverinə qarşı mübarizə sahəsində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi və İnsan alverinə qarşı mübarizə ilə bağlı maarifləndirmənin aparılması əsas fəaliyyətlərdən biridir. Milli Fəaliyyət Planının 3-cü maddəsnin 3.4. hissəsində “İnsan alveri qurbanları ilə bağlı Milli İstiqamətləndirmə Mexanizmi Qaydaları”nın, “İnsan alveri qurbanlarının müəyyən edilməsi Qaydaları (indikatorları)”nın, “İnsan alveri qurbanları üçün xüsusi müəssisələrin yaradılması, maliyyələşdirilməsi, fəaliyyəti, habelə onların fəaliyyətinə nəzarət Qaydaları”nın, “İnsan alveri qurbanlarına kömək fondu haqqında Əsasnamə”nin, “İnsan alverinə şərait yaradan sosial problemlərin aradan qaldırılması üzrə Proqram”ın və digər aidiyyəti normativ hüquqi aktların təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur.Bütün

Bunlardan irəli gələrək Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (BMqT) da insan alverinə qarşı mübarizəyə öz töfhəsini verməkdədir.