ABŞ İCTİMAİ FİKRİNDƏ İSRAİL OBRAZI VƏ ONUN FORMALAŞMASINI ŞƏRTLƏNDİRƏN AMİLLƏR

STRATEGİYA.AZ YENİ AZƏRBAYCAN PARTİYASININ BEYNƏLXALQ ƏLAQƏLƏR KOMİSSİYASININ KATİBİ, SİYASİ ELMLƏR DOKTORU, PROFESSOR ELMAN NƏSİROVUN SİYASİ TƏHLİLİNİ SİZLƏRƏ TƏQDİM EDİR

 İsrail-Fələstin və bütövlükdə yəhudi-ərəb münaqişəsi nəinki XX əsrin, hadisələrin gedişatı göstərir ki, hətta XXI əsrin də ən faciəli səhifələrindən biri olmağa iddialıdır. Sayı İsrail ərazisində 5 milyon nəfərdən bir qədər çox olan bir xalqın- yəhudilərin sayı 1 milyard 300 min nəfəri ötmüş (dünyada 22 ərəb dövləti və bütövlükdə 57 müsəlman ölkəsi vardır) müsəlman dünyasına qarşı təkbaşına dura bilməsi nə nəzəri, nə də praktik baxımdan mümkündür. Deməli, İsrailin ABŞ-ın simasında güclü dayaq tapmasının motivləri məntiqidir və anlaşılandır. Bəs hansı motivlər İsraili ABŞ üçün belə cəlbedici edir? ABŞ-ın İsraili birmənalı olaraq müdafiə etməsi hansı amillərlə izah oluna bilər? Təhlil edək.

1977-ci il may ayının 12-də ABŞ prezidenti Cimi Karter mətbuat konfransında İsrail dövləti ilə bağlı aşağıdakı fikirləri söyləmişdir: «Bizim İsrailə xüsusi münasibətimiz vardır. Qoy heç kim ölkəmizdə, o cümlədən dünyada İsrailin mövcudluq hüququnu müdafiə etməyin bizim üçün Yaxın Şərqdə bir nömrəli vəzifə olduğuna şübhə etməsin». Müxtəlif variantlarda bu tezis ABŞ-ın sonrakı liderləri tərəfindən də dəfələrlə təsdiqlənmişdir.

O da maraqlıdır ki, adətən müttəfiq dövlətlər arasında qarşılıqlı yardım haqqında müqavilələr imzalanır, lakin ABŞ və İsrail arasında belə bir müqavilə yoxdur. İsrail hər hansı bir hərbi bloka daxil deyildir və ümumiyyətlə elə bir hüquqi-normativ sənəd yoxdur ki, ABŞ-ın İsrailin müdafiəsinə qalxması öhdəliyini özündə ehtiva etsin. Bəziləri hesab edirlər ki, ABŞ-da 6 milyonluq yəhudi icması var və bu toplumun potensial və real imkanlarının olduqca böyüklüyü ABŞ-ın İsrailə olan məlum münasibətini şərtləndirir. Lakin burada bir vacib nüansı nəzərdən qaçırmaq olmaz. Əgər söhbət iqtisadiyyatdan gedirsə, bu bir həqiqətdir ki, ABŞ kapitalizminin dayaqları sayılan iki nəhəng qruplaşmada- hərbi-sənaye kompleksində və neft inhisarında «yəhudi kapitalı»nın xüsusi çəkisi heç zaman aparıcı olmamışdır. Yəhudilər, düzdür, administrasiyada geniş təmsilçilik imkanlarına malikdirlər, lakin Senatda onların sayı ən yaxşı halda 10 nəfərə çatmışdır. Əslində məsələ heç də rəqəmlərdə və ya yəhudilərin ictimai həyatın müxtəlif sahələrində hansı kəmiyyət və keyfiyyət göstəricisi ilə təmsilçiliyində deyildir. Məsələ ondadır ki, ABŞ ictimai fikri bütövlükdə İsrailə rəğbət bəsləyir və onu müdafiə etməyə hazırdır. Yəhudi əhalisinin olduqca az olduğu ştatlardan seçilmiş konqresmenlərin İsraillə bağlı məsələlərin müzakirəsi zamanı göstərdikləri siyasi davranış, həmin icmanın böyük əksəriyyət təşkil etdikləri Nyu-York, Kaliforniya, Florida və Nyu-Cersidən olan və deməli daha çox bu icmanın seçici səsindən asılı olan konqresmenlərin siyasi davranışından seçilmir, ona adekvatdır .

Deməli, burada psixoloji məqamı qətiyyən nəzərdən qaçırmaq olmaz. Fikrimizi əsaslandıraq. Amerikalıları «dindar xalq» hesab etmək olar. ABŞ-ın ilk prezidenti Corc Vaşinqtonun 135 sözlük andiçmə (inaqurasiya) nitqinin son kəlamının «Allah mənə kömək olsun» şəklində ifadəsi də bir təsadüf deyildir. O vaxtdan bu ifadə ABŞ-ın bütün sonrakı prezidentlərinin inaqurasiya nitqinin sonuna bir formula kimi daxil olmuşdur. ABŞ-da Bibliyaya olduqca böyük hörmət vardır. Xristianlığın isə qədim yəhudi tarixi ilə sıx əlaqəsi heç kimə sirr deyildir.

Bundan başqa, digər mədəniyyətlərdə olduğu kimi, anqlo-sakson əxlaqı və düşüncə tərzində də daha zəif və gücsüzə himayə göstərmək meyli öz-özünə, təbii olaraq yaranan bir prosesdir. ABŞ ictimai fikrində 5 milyonluq İsrail 100 milyonluq ərəb dünyası ilə üz-üzə dayanmağa məcbur və məhkum olunmuş bir qüvvə qismində qavranılır.

Belə bir fakt da nəzərdən qaçılmamalıdır ki, ABŞ-da Xolokost haqqında informasiya olduqca geniş yayılıb və İsrail dövləti həmişə qovulan və təhqirlərə məruz qalan yəhudi xalqını bir araya gətirən ocaq kimi qəbul edilir. Ərəblər isə, əksinə, yəhudiləri həmin ocaqdan məhrum etməyə çalışan qüvvə kimi qavranılır. Bundan savayı, ərəblər Qərbə düşmən olan iki «mənfi qüvvə» timsalında assosiasiya olunurlar. Bunlardan biri sovet kommunizmidir (son zamanadək), digəri isə «islam təhlükəsi»dir.

Nəhayət, «Amerika-İsrail İctimai İşlər Komitəsi», «İsrailin Müdafiəsi üzrə Xristian İctimai Fəaliyyət Kompaniyası», «Amerika Sionist Təşkilatı» və «Amerikalılar İsrailin Təhlükəsizliyi Uğrunda» kimi olduqca məqsədyönlü və ardıcıl siyasi təbliğat və təşviqat kampaniyası aparan ABŞ-ın yəhudi təşkilatları son nəticədə İsrailin lehinə amerikalıların ictimai fikrinin formalaşdırılması missiyasının öhdəsindən uğurla gələ biliblər.

Bir sözlə, yəhudi dövlətinin təhlükəsizliyinin təminatı ABŞ-ın ümummilli ikipartiyalı prioritetlər kateqoriyasından olan məsələlərdən olmuşdur və indi də belədir.