İtiril­miş və in­diyə qə­dər ta­pıl­ma­yan 6 xə­zinə və də­fİinə­

Hə­sən Çə­lə­bi
“Azər­bay­can İn­ter­neyşnl May­ninq
Kom­pa­ni Li­mi­ted” şir­kə­ti­nin
Geo­lo­gi­ya De­par­ta­men­ti­nin baş geo­lo­qu

 Da­nıl­maz hə­qi­qət­dir ki, ir­qin­dən, di­nin­dən, han­sı öl­kə­də ya­şa­ma­sın­dan ası­lı ol­ma­ya­raq hər bir bə­şər öv­la­dı­nın, ağıl­dan­kəm­lər və var-döv­lət için­də üzən­lər is­tis­na ol­maq­la, iç dün­ya­sın­da hər za­man bö­yük bir xə­zi­nə tap­maq və bir­dən-bi­rə varlan­maq ki­mi xə­ya­li olan ül­vi bir is­tək do­la­şır. İn­san­da bu is­tə­yin (ar­zu­nun) oyan­ma­sı­na rə­vac ve­rən isə iti­ril­miş və in­di­yə qə­dər ta­pıl­ma­mış xə­zi­nə­lər haq­qın­da ağız­dan-ağı­za ke­çən çox­say­lı rə­va­yət­lər və əh­va­lat­la­rın ol­ma­sı­dır. Oxu­cu­lar üçün ma­raq­lı ola­ca­ğı­nı nə­zə­rə ala­raq 6 be­lə xə­zi­nə haq­qın­da dil­dən-di­lə do­la­şan əh­va­lat­la­rı on­la­rın nə­zə­ri­nə çat­dı­rı­rıq.

1. Kəh­rə­ba otaq
“Kəh­rə­ba otaq” Prus­si­ya­da, öz öl­kə­si­nin pay­tax­tı­nın dün­ya­nın ən gö­zəl və zən­gin şə­hə­ri­nə çev­ril­mə­si üçün heç nə­yi əsir­gə­mə­yən kral I Frid­ri­xin (Kürf­yürst III Frid­rix) ha­ki­miy­yə­ti döv­rün­də (1657-1713-cü il­lər) me­mar İ. F. Eozan­der tə­rə­fin­dən ya­ra­dıl­mış­dır. I Frid­rix tax­ta çı­xan ki­mi pay­tax­tın, ilk növ­bə­də kral iga­mət­ga­hı­nın – XVI-XVII yü­zil­lik­lə­rin abi­də­lər komp­lek­si­nin - ye­ni­dən qu­rul­ma­sı­na baş­la­dı. Kral I Frid­ri­xin niy­yə­ti­nə gö­rə Ber­lin özü­nün dəb­də­bə­si­nə və zən­gin­li­yi­nə gö­rə Fran­sa Ver­sa­lı­nı ge­ri­də qoy­ma­lı idi. Qeyd et­mək ye­ri­nə dü­şər ki, 1618-ci il­dən eti­ba­rən Prus­si­ya­nın – Av­ro­pa­nın kəh­rə­ba is­teh­sa­lı­nın mər­kə­zi­nin - sa­hi­bi olan Bran­den­burq Kürf­yürst­lə­ri ta qə­dim­lər­dən “Bal­tik də­ni­zi­nin qı­zı­lı” ad­la­nan kəh­rə­ba­dan di­gər knyaz­la­ra ve­ri­lən qiy­mət­li dip­lo­ma­tik hə­diy­yə­lə­rin ha­zır­lan­ma­sı üçün ma­te­ri­al ki­mi is­ti­fa­də edir­di­lər. Bu da kəh­rə­ba ema­lı sə­nə­ti­nin sü­rək­li in­ki­şa­fı­na tə­kan ver­miş ol­du, bu in­cə­sə­nət zir­və­lə­rin­dən bi­ri də “Kəh­rə­ba otaq”dır. Onun ya­ra­dıl­ma döv­rü XVII və XVI­II əsr­lə­rin qov­şa­ğın­da al­man, o cüm­lə­dən Prus­si­ya in­cə­sə­nə­ti­nin çi­çək­lən­mə döv­rü­nə tə­fa­vüq edir.
Kra­lın ar­va­dı - də­rin sa­va­dı, ge­niş ma­raq dai­rə­si, mu­si­qi­yə və in­cə­sə­nə­tə son­suz vur­ğun­lu­ğu ilə se­çi­lən kra­li­ça So­fi­ya Şar­lot­ta­nın hə­lə o vax­ta qə­dər özü­nə məx­sus çox da bö­yük ol­ma­yan Lit­sen­burq yay sa­ra­yı­nın ver­sal mo­del­li önün­də par­kı olan nə­fis bi­na­ya çev­ril­mə­si üz­rə mü­əy­yən plan­la­rı var­dı. 1701-ci ilin de­kabr ayın­da sa­ra­yın ge­niş­lən­di­ril­mə­si üz­rə me­mar İ. F. Eozan­der tə­rə­fin­dən kral cüt­lü­yü­nə təq­dim olun­muş la­yi­hə təs­diq olun­du. Çox gü­man ki, baş­dan-aya­ğa qə­dər o vaxt­lar də­yə­ri­nə gö­rə gü­müş­dən ge­ri qal­ma­yan kəh­rə­ba ilə bə­zə­dil­miş Kəh­rə­ba ota­ğın ya­ra­dıl­ma­sı da kra­li­ça So­fi­ya Şar­lot­ta­nın ide­ya­sı ol­muş­dur. Kəh­rə­ba pa­nel­lər üzə­rin­də oy­ma iş­lə­ri­nə 1701- ci ilin sent­yab­rın­da baş­lan­mış, 1713-cü ilə qə­dər da­vam et­di­ril­miş­dir.
La­kin, xal­qı­mı­zın məş­hur ata­lar sö­zü­nün (“Sən is­tə­mə­yin­də ol, gör fə­lək nə de­yir”) təs­di­qi ola­raq, si­fa­riş­çi­lər­dən heç bi­ri­nə bu çox tə­kəb­bür­lü ide­ya­nın nə­ti­cə­si­ni gör­mək nə­sib ol­ma­dı: kra­li­ça 1709-cu il­də, kral isə 1713-cü il­də və­fat et­di­lər. On­la­rın ha­ki­miy­yə­tə gəl­miş oğ­lu iş­gü­zar I Frid­rix-Vil­helm çox ba­ha­lı olan bu la­yi­hə­nin ma­liy­yə­ləş­di­ril­mə­sin­dən im­ti­na et­di.
1 no­yabr 1716-cı il­də Ru­si­ya və Prus­si­ya ara­sın­da it­ti­fa­qın bağ­lan­ma­sı ilə əla­qə­dar ola­raq Prus­si­ya kra­lı rus im­pe­ra­to­ru­na hə­diy­yə­lər təq­dim et­di ki, on­la­rın ara­sın­da “Kəh­rə­ba otaq” da var­dı. I Pyotr o za­man im­pe­rat­ri­çə Ye­kat­eri­na­ya ya­zır­dı: “...Kral mə­nə Pots­dam­da içə­ri­sin­də çox­lu hə­diy­yə­lər, elə­cə də çox­dan ar­zu­sun­da ol­du­ğu­muz “Kəh­rə­ba otaq” da olan son də­rə­cə­də gö­zəl bə­zə­dil­miş yax­ta peş­kəş et­di...”. Ye­ri gəl­miş­kən, iki il­dən son­ra pus im­pe­ra­to­ru kra­lın hə­diy­yə­si­nə ca­vab ola­raq 55 pəh­lə­van cüs­sə­li qre­nad­yor və şəx­sən özü­nün fil sü­mü­yün­dən ha­zır­la­dı­ğı ku­bok gön­dər­miş­di.
Qo­ru­nub sax­lan­mış si­ya­hı­ya gö­rə “Kəh­rə­ba otaq” sö­kül­müş, ha­zır pa­nel­lər və əv­vəl­lər is­ti­fa­də olun­ma­mış çox­say­lı fraq­ment­lər­lə bir­lik­də 18 bö­yük və ki­çik qu­tu­la­ra yı­ğı­la­raq Me­mel (Klay­pe­da) və Ri­qa­dan keç­mək­lə Sankt-Pe­ter­bur­qa çat­dı­rıl­mış­dır.
2 iyul 1717-ci il­də A.D. Men­şi­kov Yay sa­ra­yı­na gə­ti­ril­miş pan­no­la­ra ba­xış ke­çi­rir və on­la­rın ya­rar­lı və­ziy­yət­də ol­du­ğu­nu qeyd et­mək­lə “...hə­ya­tı bo­yu be­lə möh­tə­şəm gö­zəl­li­yə ma­lik olan heç bir nəs­nə­ni gör­mə­di­yi­ni...” əla­və edir.


I Pyot­run kəh­rə­ba pa­nel­lə­rin ha­ra­da qu­raş­dı­rıl­ma­sı üz­rə gös­tə­riş ver­mə­si ba­rə­də heç bir mə­lu­mat yox­dur, be­lə ki, on­la­rın Qış sa­ra­yın­da is­ti­fa­də olun­ma­sı haq­qın­da bü­tün fər­ziy­yə­lər əsas­sız­dır. Sə­nəd­lər­lə təs­diq olun­muş­dur ki, onun qı­zı - im­pe­rat­ri­çə Ye­li­za­ve­ta Pet­rov­na tax­ta çıx­dıq­dan az son­ra Ber­lin­dən gəl­miş möh­tə­şəm hə­diy­yə­nin məx­su­si ola­raq onun özü üçün ti­ki­lən qış iga­mət­ga­hın­da – Üçün­cü Qış sa­ra­yın­da is­ti­fa­də edil­mə­si ba­rə­də gös­tə­riş ver­miş və 1743-cü il­də kəh­rə­ba bə­zək­lə­rin ora­da qu­raş­dı­rıl­ma­sı­na baş­la­nıl­mış­dır. Kəh­rə­ba de­tal­la­rın tə­mi­ri və dü­zəl­dil­mə­si ita­li­ya­lı us­ta­lar A. Mar­tel­li və F.B. Rast­rel­li tə­rə­fin­dən hə­ya­ta ke­çi­ril­di. 1745-ci il­də II Frid­rix Ye­li­za­ve­ta Pet­rov­na­ya üzə­rin­də rus im­pe­rat­ri­çə­si­ni mədh edən al­le­qo­rik səh­nə­lər rəsm edil­miş da­ha bir kəh­rə­ba çər­çi­və də hə­diy­yə et­di.
1746-cı il­də tam qu­raş­dı­rıl­mış “Kəh­rə­ba otaq”dan rəs­mi qə­bul­lar üçün is­ti­fa­də olun­ma­ğa baş­lan­dı­sa da, son­ra­lar Qış sar­yı­nın ye­ni­dən qu­rulması ilə əla­qə­dar ola­raq o də­fə­lər­lə bir yer­dən di­gər ye­rə kö­çü­rül­müş­dür.
1755-ci ilin iyu­lun­da Ye­li­za­ve­ta Pet­rov­na Qış sa­ra­yın­da­kı Kəh­rə­ba ota­ğın sö­kü­lə­rək Bö­yük Ye­kate­ri­na sa­ra­yın­da qu­raş­dı­rıl­ma­sı ba­rə­də əmr ver­di. Sö­kü­lə­rək qu­tu­la­ra yı­ğıl­mış pa­nel­lər Tsars­ko­ye­se­lo­dan gəl­miş xü­su­si ko­man­da tə­rə­fin­dən pay­taxt­dan şə­hə­rət­ra­fı iqa­mət­ga­ha əl­lə da­şın­dı. “Dün­ya­nın sək­ki­zin­ci mö­cü­zə­si”nin Ru­si­ya­da – özü­nün ikin­ci və­tə­nin­də ye­ni, təx­mi­nən iki­yü­zil­lik şan-şöh­rət döv­rü be­lə baş­la­dı.
“Kəh­rə­ba otaq” üçün ay­rıl­mış za­lın sa­hə­si ota­ğın əv­vəl­ki sa­hə­sin­dən bö­yük ol­du­ğın­dan (96kv.m) boş qal­mış yer­lər güz­gü­lü sü­tun­lar və yağ­lı bo­ya ilə çə­ki­lə­rək “kəh­rə­ba­ya ox­şa­dı­lan” rəsm­lər­lə bə­zə­dil­di. 1763 –cü il­də isə hə­min rəsm­lər ye­ni­dən kəh­rə­ba pa­nel­lər­lə əvəz olun­du. Bu pa­nel­lə­rə dörd il ər­zin­də (1764-1768) əla­və ola­raq 450 ki­loq­ram kəh­rə­ba sərf olun­du və 1770-ci ilin baş­lan­ğı­cı­na Kəh­rə­ba ota­ğın ya­ra­dıl­ma­sı ba­şa çat­dı­rıl­dı. Otaq özü­nün son gö­rü­nü­şü­nü al­mış ol­du.
Üç di­va­rı tu­tan kəh­rə­ba “li­bas” üç ya­rus­da yer­ləş­di­ril­miş­di. Mər­kə­zi (or­ta) ya­rus sək­kiz bö­yük şa­qu­li pan­no­dan iba­rət idi. On­la­rın dör­dün­də dörd his­sin: Gör­mə, Dad bil­mə, Eşit­mə, Duy­ma və hiss et­mə­nin (Зрение, Вкус, Слух, Осязание и Обоняние) al­le­qo­ri­ya­sı təs­vir olu­nan Flo­ren­si­ya mo­zai­ka­sı tex­ni­ka­sı ilə rəng­li daş­lar­dan ha­zır­lan­mış kom­po­zi­si­ya­lar yer­ləş­di­ril­miş­di. On­la­rın ara­sın­da hün­dür güz­gü­lü sü­tun­lar yer­ləş­di­ril­miş­di. Düz­bu­caq­lı kəh­rə­ba pan­no­lar ota­ğın alt ya­ru­sun­da yer tut­muş­du. Ota­ğın şi­mal-şərq kün­cün­də zə­rif əyil­miş ayaq­la­rı olan ki­çik kəh­rə­ba stol qo­yul­muş­du. Ota­ğın əla­və bər-bə­zə­yi rus işi olan si­yir­mə­li ko­mod­lar­dan və Çin far­fo­run­dan iba­rət idi. Elə bu­ra­da, şü­şə vit­rin­lər­də XVII-XVI­II əsr­lər­də al­man, pol­yak və pus us­ta­la­rı­nın ha­zır­la­dıq­la­rı və Av­ro­pa­da ta­yı-bə­ra­bə­ri ol­ma­yan kəh­rə­ba mə­mu­lat­lar kol­lek­si­ya­sı sax­la­nı­lır­dı.
Bö­yük Və­tən mü­ha­ri­bə­si­nin ilk gün­lə­rin­də Ye­kat­ri­na sa­ra­yın­da mu­zey sər­vət­lə­ri­nin eva­kua­si­ya­sı­na baş­lan­dı; kəh­rə­ba pa­nel­lə­ri­nin köv­rək ol­du­ğu­nu nə­zə­rə ala­raq on­la­rın ye­rin­də­cə kon­ser­va­si­ya olun­ma­sı qə­ra­ra alın­dı: pan­no­la­rın us­tü­nə əv­vəl­cə ka­ğız, onun üs­tün­dən isə tən­zif ya­pış­dır­dı­lar, pam­bı­ğa bü­rü­dü­lər və ağac löv­hə­lər­lə bağ­la­dı­lar.
Tər­ki­bin­də in­cə­sə­nət sər­vət­lə­ri­nin çı­xa­rıl­ma­sı ilə məş­ğul olan məx­su­si “Kunst­ko­mi­son” ko­man­da­sı­nın mü­tə­xəs­sis­lə­ri də da­xil olan al­man hər­bi his­sə­lə­ri Puş­ki­nin şə­hə­ri­nə so­xul­duq­dan az son­ra qab­laş­dı­rıl­mış kəh­rə­ba pan­no­lar ye­rin­dən çı­xa­rıl­dı və Kö­nis­ber­qə gön­də­ril­di. Kö­nis­berq mu­ze­yi­nin Hə­diy­yə­et­mə Ki­ta­bın­da Kəh­rə­ba ota­ğın Al­ma­ni­ya Döv­lət Sa­ray­lar və Bağ­lar İda­rə­si­nin mu­ze­yi­nə hə­diy­yə edil­mə­si ba­rə­də 200 №-li qeyd qal­maq­da­dır
Zəbt edil­miş kəh­rə­ba pan­no­lar və qı­zı­la tu­tul­muş oy­ma qa­pı­lar Kö­nis­berq qa­la­sı­nın Kəh­rə­ba mu­ze­yi­nin yer­ləş­di­yi zal­la­rın­dan bi­rin­də sər­gi­yə qo­yul­muş­du. Mu­ze­yin di­rek­to­ru A. Ro­de 1944-cü il­də ya­zır­dı ki, “öz və­tə­ni­nə qa­yı­dan “Kəh­rə­ba otaq” Kö­nis­ber­qin ən möh­tə­şəm ya­ra­şı­ğı­dır”. Elə bu­ra bu na­dir sə­nət əsə­ri­nin nü­ma­yiş olun­du­ğu so­nun­cu yer ol­muş­dur. 1944-cü il­də al­man­lar ge­ri çə­ki­lər­kən kəh­rə­ba pa­nel­lər ye­ni­dən sö­kül­müş, qu­tu­la­ra qab­laş­dı­rıl­mış və qey­ri-mü­əy­yən is­ti­qa­mət­də apa­rıl­mış­dır. Elə o vaxt­dan da ta­ri­xin səh­nə­sin­dən Kəh­rə­ba ota­ğın iz­lə­ri it­miş­dir. Onun ax­ta­rış­la­rı bu gü­nə qə­dər də bir nə­ti­cə ver­mə­miş­dir.

 2. ”Lyuft­han­za”da oğur­luq

Al­ma­ni­ya­nın “Lyuft­han­za” avia­komp­ni­ya­sı­na məx­sus təy­ya­rə­də baş ver­miş bu oğur­luq ha­di­sə­si ABŞ ta­ri­xin­də olan ən iri oğur­luq he­sab edi­lir. Bu oğur­luq 11 de­kabr 1978-ci il­də Ken­ne­di (Nyu-York) aero­por­tun­da baş ver­miş­dir. Bu za­man 5 mil­yon dol­lar ci­va­rın­da əsisi­nas və 875 min dol­lar də­yə­rin­də zər­gər­lik zi­nət əş­ya­la­rı oğur­lan­mış­dır. Ötən dövr ər­zin­də baş ver­miş infl­ya­si­ya­nı və qiy­mət ar­tı­mı­nı nə­zə­rə al­maq­la oğur­lan­mış val­yu­ta­nın və qı­zıl əş­ya­la­rın bu gü­nə olan ümu­mi də­yə­ri 20-30 mil­yon ABŞ dol­la­rı təş­kil edir. Oğur­luq qanqs­ter­lər tə­rə­fin­dən hə­ya­ta ke­çi­ril­miş, qa­rət­çi­lər­dən bi­ri­nin adı Hen­ri Hill ol­muş­dur. Оnun ob­ra­zı “İgid oğ­lan­lar” (Go­od­fel­las, 1990) fil­min­də Akt­yor Rey Li­ott tə­rə­fin­dən us­ta­lıq­la can­lan­dı­rıl­mış­dır. Oğur­lan­mış daş-qa­şın və pul­la­rın bu gü­nə qə­dər ta­pıl­ma­ma­sı­nın sə­bəb­lə­rin­dən bi­ri qa­rə­tin iş­ti­rak­çı­la­rın­dan ək­sə­ri­nin zo­ra­kı və acı­na­caq­lı şə­kil­də qət­lə ye­ti­ril­mə­lə­ri­dir. Bu qətl­lər ci­na­yə­ti plan­laş­dı­ran və qa­rə­tin fe­de­ral təh­qi­qat or­qan­la­rı­nın diq­qə­ti­ni cəlb edə­cə­yi­ni ba­şa dü­şən Cim­mi Bur­ko­nun (Jimmy Bur­ke) si­fa­riş­lə­ri­nə əsa­sən ic­ra olun­muş­dur. ”Tə­miz­lə­mə” pla­nı­nın ge­di­şin­də o, qa­rət iş­ti­rak­çı­la­rın­dan kim­sə ağ­zın­dan onun əley­hi­nə söz qa­çır­ma­sın de­yə öz ko­man­da­sı­nın de­mək olar ki, hər bir üz­vü­nün qət­li­ni si­fa­riş et­miş və hə­min si­fa­riş­lər ta­ma­mi­lə ye­ri­nə ye­ti­ril­miş­dir. Son nə­ti­cə­də o bü­tün qə­ni­mə­ti mə­nim­sə­miş, onun az bir his­sə­si­ni əy­lən­cə­lə­rə sərf et­miş­dir. Bu var-döv­lə­tin ək­sər his­sə­si bu gün də aş­kar olun­ma­mış­dır.

3. Çar qı­zı­lı

Bi­rin­ci Dün­ya Mü­ha­ri­bə­si­nin baş­lan­ma­sı ərə­fə­sin­də Ru­si­ya im­pe­ri­ya­sı dün­ya­da ən çox qı­zıl eh­ti­ya­tı­na (1 311 ton, qı­zı­lın 2015-ci ilə olan or­ta qiy­mə­ti ilə 45-50 mil­yon ABŞ dol­la­rı də­yə­rin­də) ma­lik idi. Bi­rin­ci Dün­ya Mü­ha­ri­bə­si döv­rün­də Ru­si­ya hə­min eh­ti­yat­la­rın xey­li his­sə­si­ni (500 ton­dan bir qə­dər çox) müt­tə­fiq­lər­dən (ABŞ, İn­gil­tə­rə, Fran­sa) alın­mış si­lah, ba­rıt və ər­za­ğın pu­lu­nun ödə­nil­mə­si mü­qa­bi­lin­də gi­rov ki­mi Av­ro­pa bank­la­rı­na kö­çür­müş­dü. Okt­yabr in­qi­la­bın­dan son­ra hə­min öl­kə­lər­dən heç bi­ri hə­min qı­zı­lı ye­ni ha­ki­miy­yə­tə qay­tar­ma­dı. Gö­rü­nür ki, hə­min qı­zıl ABŞ, İn­gil­tə­rə, Fran­sa­nın şəx­si bank­la­rın­da sax­la­nıl­maq­da­dır.
1917-ci il Fev­ral İn­qi­la­bın­dan son­ra Mü­vəq­qə­ti Hö­ku­mət döv­lə­tin qı­zıl eh­ti­yat­la­rı­nın qa­lan his­sə­si­nin qo­run­ma­sı məq­sə­di ilə onu öl­kə­nin də­rin­lik­lə­ri­nə - Nij­niy Nov­qo­rod və Ka­zan şə­hər­lə­ri­nə kö­çür­dü (“Ka­zan qı­zı­lı”). Bol­şe­vik­lər ha­ki­miy­yə­tə gəl­dik­dən son­ra “Ka­zan qı­zı­lı” (505 ton) ağq­var­di­ya­çı­la­rın əli­nə keç­di və on­lar onu Omsk şə­hə­ri­nə Kol­ça­kın sə­rən­ca­mı­na gön­dər­di­lər (Kol­çak qı­zı­lı). O da öz növ­bə­sin­də əli­nə keç­miş mil­li sər­və­ti xa­ri­ci bank­la­ra ötür­dü – on­la­rın son­ra­kı ta­le­yi na­mə­lum ola­raq qal­maq­da­dır. 1919-cu il­də Kol­ça­kın ta­be­li­yin­də olan ata­man Sem­yo­nov si­lah tə­da­rü­kü­nə tə­mi­nat ki­mi ABŞ-a gön­də­ri­lən “Kol­çak qı­zı­lı”nın bir his­sə­si­ni (32,5 ton) ələ ke­çir­di. Sem­yo­nov hə­min qı­zı­lı hər­bi tə­yi­nat­lı məh­sul­la­rın tə­da­rü­kü üçün Ya­po­ni­ya bank­la­rı­na yo­la sal­dı. Müx­tə­lif he­sab­la­ma­la­ra gö­rə, Ru­si­ya­nın xa­ri­ci bank­lar­da olan qı­zıl eh­ti­yat­la­rı­nın ümu­mi də­yə­ri 100-300 mil­yard ABŞ dol­la­rı ci­va­rın­da qiy­mət­lən­di­ri­lir.

 4. Le­on Tra­buk­ko­nun qı­zı­lı

XX əs­rin 30-cu il­lə­rin­də əs­lən Mek­si­ka­dan olan mil­yo­ner Le­on Tru­bak­ko Nyu-Mek­si­ko səh­ra­sı­na bir ne­çə giz­li və müb­həm uçuş­lar təş­kil et­miş­di. Hə­min vaxt­lar, yə­ni 1929-1934-cü il­lər­də Ame­ri­ka Bir­ləş­miş Ştat­la­rı bü­tün öl­kə­də tüğ­yan edən “Bö­yük Dep­res­si­ya” bu­rul­ğa­nın­da ça­ba­la­maq­da idi – dol­la­rın də­yə­ri kəs­kin şə­kil­də aşa­ğı düş­müş­dü, qı­zı­lın qiy­mə­ti isə gö­rün­mə­miş də­rə­cə­də art­mış­dı. Ya­ran­mış və­ziy­yət­dən is­ti­fa­də edən Tra­buk­ko və onun biz­nes-or­taq­la­rı Mek­si­ka­da bö­yük miq­dar­da qı­zıl alıb onu Ame­ri­ka­ya ke­çir­mək və ba­ha qiy­mə­tə sat­maq­la kül­li miq­dar­da gə­lir əl­də et­mək qə­ra­rı­na gəl­miş­di­lər. Ona gö­rə də on­lar ba­car­dıq­la­rı qə­dər çox miq­dar­da qı­zıl al­dı­lar və hə­min qı­zı­lı kontra­ban­da yo­lu ilə Ame­ri­ka­ya ke­çi­rə­rək qı­zı­lın qiy­mə­ti­nin art­ma­sı­nı göz­lə­di­lər. Be­lə he­sab edir­lər ki, on­lar on al­tı ton­dan çox qı­zıl ala­raq Ame­ri­ka­ya ke­çir­miş və onu Nyu-Mek­si­ko səh­ra­sın­da - ABŞ-ın cə­nub-qər­bin­də xəl­vət bir yer­də giz­lət­miş­lər. An­caq, ha­di­sə­lə­rin ge­di­şi gös­tər­di ki, avan­tü­rist­lər çox ya­nıl­mış­lar. Be­lə ki, 1934-cü il­də Ame­ri­ka­da “Qı­zıl eh­ti­yat­la­rı haq­qın­da Qa­nun” (Gold Re­ser­ve Act) qə­bul edil­di və hə­min qa­nu­na gö­rə ay­rı-ay­rı şəxs­lə­rin bö­yük qı­zıl eh­ti­yat­la­rı­na ma­lik ol­ma­sı və qı­zıl al­ve­ri ilə məş­ğul ol­ma­sı qey­ri-qa­nu­ni he­sab edil­di. Bu­nun­la da bəxt Tra­buk­ko və onun or­taq­la­rın­dan üz çe­vir­miş ol­du. Əf­sa­nə­yə gö­rə, bir çox di­gər xə­zi­nə­lər ki­mi Tra­buk­ko­nun da qı­zıl­la­rı lə­nət­lən­miş­lər. Be­lə ki, mə­şum beş il ər­zin­də Tra­bu­ko­nun bü­tün or­taq­la­rı öl­dü­lər, sağ qal­mış Tra­bu­ko isə qa­lan bü­tün öm­rü bo­yu bəx­ti­qa­ra qı­zı­lı sat­ma­ğa nə­ti­cə ver­mə­yən cəhd­lər et­miş­dir. Onun ölü­mün­dən son­ra isə giz­lə­dil­miş xə­zi­nə­nin ye­ri na­mə­lum qal­mış ol­du. Hə­min xə­zi­nə­nin də ax­ta­rı­şı üz­rə bü­tün cəhd­lər bu gü­nə qə­dər nə­ti­cə ver­mə­miş­dir.

5. Tamp­li­yer­lə­rin xə­zi­nə­si

Son il­lər­də Tamp­li­yer­lər Or­de­ni və onun xə­zi­nə­si Hol­li­vud film­lə­ri­nin, ma­cə­ra ro­man­la­rı­nın və hət­ta komp­yü­ter oyun­la­rı­nın po­pul­yar möv­zu­la­rın­dan bi­ri­nə çev­ril­miş­dir. Tamp­li­yer­lə­rin xə­zi­nə­si bü­tün dün­ya ta­ri­xin­də ən məş­hur və mü­əm­ma­lı xə­zi­nə­lər­dən bi­ri­si­dir....
Tamp­li­yer­lər (mə­bəd­gah­lar) Or­de­ni­nin əsa­sı Bi­rin­ci Sə­lib (Xaç) yü­rü­şün­dən son­ra “Mü­qəd­dəs tor­paq”da (Ye­ru­sə­lim­də) qo­yul­muş­dur. Rəs­mi ola­raq “ Mə­sih və Sü­ley­man (So­lo­mon) mə­bə­di Or­de­ni” ad­lan­dı­rıl­mış­dır. Ye­ru­sə­lim kra­lı I Bal­du­in “Mü­qəd­dəs tor­paq”da zəv­var­la­rı tə­mən­na­sız ola­raq mü­ha­fi­zə et­mək is­tə­yi­ni bil­di­rən və baş­çı­la­rı Hu­qo de Peyn olan doq­quz cən­ga­və­rə sı­ğı­na­caq ver­miş­di. Kral on­la­rı öz sa­ra­yı­nın əv­vəl­lər Çar So­lo­mo­nun mə­bə­di olan qa­na­dın­da yer ver­miş­di. Bu ha­di­sə uzaq 1118-ci il­də baş ver­mış­dir.
Vaxt öt­dük­cə Or­den çox qüd­rət­li bir cə­miy­yət ha­lı­na gəl­miş, özü­nə çox bö­yük say­da tə­rəf­dar­lar top­la­mış, onun rəh­bər­lə­ri Fran­sa­nın si­ya­si, hər­bi və iq­ti­sa­di hə­ya­tın­da gör­kəm­li yer tut­ma­ğa na­il ol­muş­du­lar. Tamp­li­yer­lər bir çox hər­bi əmə­liy­yat­lar­da, o cüm­lə­dən sə­lib (xaç) yü­rüş­lə­rin­də, fə­al iş­ti­rak et­miş və bü­tün bun­la­rın sa­yə­sin­də çox bö­yük sər­vət top­la­mış­dı­lar. On­lar hət­ta qul­dur­luq et­mək­dən, yol kəs­mək­dən be­lə çə­kin­mir­di­lər.
Or­den göz qa­ba­ğın­da, xü­su­sən də ma­liy­yə fəa­liy­yə­ti he­sa­bı­na var­la­nır­dı. Or­de­nin rəh­bər­lə­ri Av­ro­pa­nın nə­həng kre­di­tor­la­rı idi­lər – bir çox Av­ro­pa mo­narx­la­rı pul üçün on­la­ra mü­ra­ci­ət edir­di­lər ki, bu da öz növ­bə­sin­də Or­de­nin bö­yük si­ya­si tə­si­ri­ni tə­min edir­di. Ta­rix­çi Lo­zins­ki­nin mə­lu­ma­tı­na gö­rə, Or­de­nin baş xə­zi­nə­da­rı həm də Fran­sa­nın baş xəzi­nə­da­rı idi.
XIV əs­rin Fran­sa­sı qa­la­lar öl­kə­si idi. Da­xi­li mü­ha­ri­bə­lər tor­paq sa­hib­lə­ri­nin öz­lə­ri­nin öz­lə­ri­ni qo­ru­ma­sı məc­bu­riy­yə­ti qar­şı­sın­da qoy­muş­du və bu­nun üçün qa­la­lar, qəsr­lər in­şa edir­di­lər. Tamp­li­yer­lə­rin də qəsr­lə­ri və qa­la­la­rı var­dı, on­lar­dan ən eti­bar­lı­sı Bö­yük ma­qistr Jak de Mol tə­rə­fin­dən məx­su­si ola­raq Or­den üçün in­şa edil­miş Tampl qa­la­sı idi. O döv­rə gö­rə müa­sir olan mü­rək­kəb qur­ğu­lar, çox qa­lın di­var­lar, su ilə dol­du­rul­muş də­rin xən­dək­lər üzə­rin­də ye­ral­tı kör­pü­lər sis­te­mi gu­ya onun sa­hib­lə­ri­nin mü­da­fiə­si­nə tam tə­mi­nat ve­rir­di. 1306- cı il­də küt­lə­nin iti nə­zər­lə­ri al­tın­da Bö­yük Ma­gistr Jak de Mo­lun Tamp­li­yer­lə­rin xə­zi­nə­si yük­lən­miş kor­te­ji məhz bu qa­la­ya da­xil ol­du. Qa­la mü­ha­ri­bə il­lə­ri ər­zin­də və qul­dur­luq-yol­kə­sən­lik­lə top­lan­mış hər şe­yin mər­kə­zi, eti­bar­lı an­ba­rı ol­ma­lı idi.
Qo­ca­man ta­ri­xin su­rət­lə­rin tez-tez də­yi­şil­di­yi səh­nə­sin­də də­fə­lər­lə ol­du­ğu ki­mi bu də­fə də for­ma­laş­maq­da olan zən­gin­li­yin və qüd­rə­tin düş­mən­lə­ri və pa­xıl­lı­ğı­nı çə­kən­lər boy gös­tər­di­lər. Tamp­li­yer­lər cə­miy­yə­ti­nin öz si­ya­si, hər­bi və ma­liy­yə gü­cü­nə gö­rə kral ha­ki­miy­yə­ti­nə nis­bə­tən da­ha nü­fuz­lu ol­ma­sı, bə­zi hal­lar­da onun­la rə­qa­bət apar­ma­sı kra­lın xo­şu­na gəl­mir­di.
Nə­ti­cə­də Tamp­li­yer­lər elə öz var-dö­vlə­ti­nin qur­ba­nı­na çev­ril­di­lər – XIV əs­rin əv­vəl­lə­rin­də öz­gə ma­lı­nın hə­ri­si olan, tamp­li­yer­lə­rin top­la­dıq­la­rı var-döv­lə­tə sa­hib­lən­mək ar­zu­su ilə alı­şıb-ya­nan Fran­sa kra­lı Göy­çək (Qə­şəng) Fi­lipp özü­nün Pa­pa üzə­rin­də­ki nü­fu­zun­dan is­ti­fa­də et­di və Or­de­nin əley­hi­nə məh­kə­mə işi qal­dır­dı. Rep­res­si­ya və nif­rət ma­şı­nı­nın tə­kər­lə­ri hə­rə­kə­tə gəl­di, ar­tıq onu sax­la­maq müm­kün de­yil­di.
Bö­yük Or­de­nin ba­şın­da du­ran­la­rın üzə­rin­də uzun sü­rən məh­kə­mə işi­nə start ve­ril­di. Say­sız-he­sab­sız çu­ğul­luq, ya­lan­çı şa­hid­lik, eti­raf­lar, elə­cə də heç ol­ma­yan əməl­lə­rin eti­ra­fı, ha­di­sə­lə­rin do­laş­dı­rıl­ma­sı ilə zən­gin olan bu səs-küy­lü məh­kə­mə işi tam yed­di il çək­di! Məh­kə­mə Bö­yük Ma­gist­rin od­da yan­dı­rıl­maq­la eda­mı ilə ba­şa çat­dı. İn­san eda­mı­nın bir əy­lən­cə ol­du­ğu hə­min dövr­də mey­da­na çox­say­lı xalq küt­lə­si top­lan­mış­dı və alov­lar için­də ça­ba­la­yan Ma­gistr kra­la nif­rin­lər yağ­dı­ra­raq (18 mart 1314-cü il) onun az müd­dət­dən son­ra “gə­bə­rə­cə­yi­ni” bil­dir­miş­di, mə­lum ol­du­ğu ki­mi onun bu qar­ğı­şı az keç­mə­miş ger­çək­ləş­miş­dir ( I Fi­lipp cə­mi 8 ay­dan son­ra - 29 no­yabr 1314-cü il­də Pon-sen-Mak­sans me­şə­sin­də ov edər­kən öl­müş­dür). Ümu­miy­yət­lə, Or­de­nin 54 fə­al iş­ti­rak­çı­sı alov­lar için­də məhv edil­mi­ş, hə­lə ne­çə­lə­ri­nin iş­gən­cə ka­me­ra­la­rın­da məhv edil­di­yi bir sirr ola­raq qa­lır.
Bəs, tamp­li­yer­lə­rin xə­zi­nə­si ne­cə oldu? Kral I Fi­lip­pin bö­yük eh­ti­ras­la ar­zu­la­dı­ğı qı­zıl­lar, gü­müş­lər və mir­va­ri­lər ha­ra­da qal­­dı­­? Axı, rep­res­si­ya­lar nə­ti­cə­sin­də ələ ke­çi­ri­lən­lər tə­səv­vür olu­nan­lar­la mü­qa­yi­sə­də çox cü­zi idi!
Bir rə­va­yə­tə gö­rə kral I Fi­lipp tə­rə­fin­dən qu­rul­muş məh­kə­mə­dən baş­la­rı­nı sağ-sa­la­mat qur­ta­ra bi­lən tamp­li­yer­lər il­lər bo­yu top­la­dıq­la­rı var-döv­lə­tin bir his­sə­si­ni gə­mi­lə­rə yük­lə­yə­rək na­mə­lum is­ti­qa­mə­tə yo­la sal­mış­lar. De­yi­lən­lə­rə inan­saq, son­ra­dan tamp­li­yer­lə­rin qı­zıl­la­rı Ye­ni Şot­lan­di­ya­ya (No­va Sco­tia) – müa­sir Ka­na­da­nın əra­zi­si­nə ge­dib çıx­mış­dır. Be­lə gü­man olu­nur ki, onun bir his­sə­si Ka­na­da­nın Ouk ada­sı­na (Oak Is­land) apa­rıl­mış, mə­bəd cən­ga­vər­lə­ri­nin son­ra­kı nə­sil­lə­ri tə­rə­fin­dən çox­lu du­zaq­la­rı olan ye­ral­tı yol­da giz­lə­dil­miş­dir. La­kin, bü­tün bun­lar fər­ziy­yə­lər­dir. Giz­lə­dil­miş var-dö­vət bu vax­ta qə­dər qal­maq­da­dır­mı, yox­sa ötən əsr­lər ər­zin­də onu bir-ne­çə də­fə bö­lüş­dür­müş­lər – bu­nu heç kim bil­mir.
Bu hə­qi­qə­tən­mi be­lə­dir, mə­lum de­yil, la­kin mə­sə­lə on­da­dır ki, tamp­li­yer­lə­rin xə­zi­nə­si­ni nə kral Fi­lip­pin vax­tın­da, nə də on­la­rın eda­mın­dan və Or­de­nin ləğ­vin­dən ne­çə il­lər və əsr­lər keç­dik­dən son­ra tap­ma­mış­lar. Onu in­di də ax­ta­rır­lar, ona gö­rə ki, za­man-za­man dün­ya­nın müx­tə­lif yer­lə­rin­dən XIV əsr­də Tampl qa­la­sı­nın di­var­la­rı ara­sın­dan yo­xa çıx­mış xə­zi­nə­nin sir­ri­nə işıq sa­la bi­lə­cək ye­ni-ye­ni sə­nəd­lər üzə çı­xır. Kral göz­dən düş­müş Or­de­nin qa­la­la­rı­nı və qəsr­lə­ri­ni, həm­çi­nin tor­paq­la­rı­nı ələ ke­çir­di, la­kin bü­tün bun­lar ən əsa­sı­nın – ələ keç­mə­yən xə­zi­nə­ni əvəz edə bil­məz­di.
Ki­fa­yət qə­dər hə­qi­qə­tə ox­şar və iti­ril­miş xə­zi­nə­nin ax­ta­rı­şı­nı is­ti­qa­mət­lən­di­rə bi­lə­cək bir ne­çə hi­po­tez möv­cud­dur, la­kin iki əsr ər­zin­də Or­de­nin cən­ga­vər­lə­ri tə­rə­fin­dən top­lan­mış çox bö­yük xə­zi­nə­nin ta­pı­la­ca­ğı çox müb­həm­dir.
1745-ci il­də ar­xiv­lər­də Bö­yük Ma­gistr Jak de Mol tə­rə­fin­dən onun va­ri­si Hi­yom de Bo­je­nin adı­na tər­tib edil­miş ma­raq­lı bir sə­nəd aş­kar olun­du. Sə­nəd­də de­yi­lir­di, “Sə­nin əmi­nin, Bö­yük Ma­gistr de Bo­je­nin qəb­rin­də onun cə­na­zə­si yox­dur. Qə­bir­də Or­de­nin giz­li ar­xi­vi bas­dı­rıl­mış­dır. Ar­xiv­lə bir­lik­də tə­bər­rük­lər: ye­ru­sə­lim çar­la­rı­nın tac­la­rı və Mə­si­hin Ye­ru­sə­lim­də­ki qəb­ri­ni bə­zə­yən-mü­səl­man­la­rın əli­nə keç­mə­yən dörd ədəd qı­zıl­dan ha­zır­lan­mış ye­van­ge­list fi­qur­la­rı sax­la­nı­lır. Qa­lan qiy­mət­li şey­lər krip­tin gi­ri­şi ilə üz­bə­üz­də olan iki sü­tu­nun içə­ri­sin­də­dir. Sü­tun­la­rın baş­lıq­la­rı öz ox­la­rı ət­ra­fın­da fır­la­nır və xəl­vət­xa­na­nın ağ­zı açı­lır”. Ar­xiv­lər­də ax­ta­rı­şa baş­la­nıl­mış və bu əh­va­la­tın da­va­mı aş­kar olun­muş­dur: Gənc qraf Hi­şar de Mo­le özü­nün məş­hur qo­hu­mu­nun cə­na­zə­si­nin Tampl qa­la­sın­dan çı­xa­rıl­ma­sı­na ica­zə ve­ril­mə­si xa­hi­şi ilə kral Fi­lip­pə mü­ra­ci­ət et­miş­dir. O ica­zə­ni al­mış və cə­na­zə­ni on­la­rın nəs­li­nə məx­sus Bo­je qa­la­sın­da­kı ailə­vi mə­zar­lıq­da dəfn et­miş­dir. Gü­man olu­nur ki, o bu za­man ora­da bas­dı­rıl­mış Tamp­li­yer­lər xə­zi­nə­si­ni də qa­la­dan çı­xa­ra və Bo­je qa­la­sın­da bir yer­də giz­lə­də bi­lər­di.
La­kin, hə­min əs­rin 70-ci il­lə­rin­də Pa­ris­də kök­lü ye­ni­dən­qur­ma iş­lə­ri­nin ge­di­şin­də ta­ma­mi­lə da­ğı­dıl­mış Bo­je qa­la­sın­da xə­zi­nə­dən əsər-əla­mə­tin ol­ma­ma­sı ye­ni­dən Or­de­nin xə­zi­nə­si­nin ax­ta­rı­şı­na rə­vac ver­miş ol­du. Di­gər bir ar­xiv sə­nə­di­nə gö­rə Bo­je ailə­si­nin kral Qə­şəng Fi­lip­pin əl uzat­ma­dı­ğı yer­də da­ha bir ailə­vi qəs­ri də ol­muş­dur və Tamp­li­yer­lər xə­zi­nə­si­nin hə­min qəsr­də giz­lə­di­lə bil­mə­si eh­ti­mal edi­lir­di. Hə­min qəsr bi­zim gün­lə­rə qə­dər qal­mış­dı və ora­da apa­rı­lan ax­ta­rış­lar da (hət­ta xü­su­si ci­haz­lar­la) heç bir nə­ti­cə ver­mə­miş­dir. Bu xə­zi­nə­nin ax­ta­rı­şın­da nə­in­ki fi­zi­ki xü­su­siy­yət an­la­yış­la­rı, hət­ta əf­sa­nə­lə­rə gö­rə Or­de­nin üzv­lə­ri­nin ma­raq­lan­dı­ğı mis­tik tə­lim­lər işə sa­lın­mış, sir­rin üzə­rin­də­ki pər­də­ni gö­tür­mək üçün ast­ro­loq­lar və cə­du­gər­lər də­vət olun­muş­dur. La­kin, bü­tün bun­lar yed­di yüz il əv­vəl baş ver­miş ha­di­sə­lə­rin özə­ri­nə işıq sal­ma­ğa kö­mək et­mə­miş­dir.
Di­gər bir hi­po­te­zə gö­rə Or­de­nin xə­zi­nə­si küt­lə­vi həbs­lər ərə­fə­sin­də Tampl qa­la­sın­dan çı­xa­rıl­mış və La-Ro­şel li­ma­nın­dan gə­mi­lər­lə (18 qa­le­ra) Ru­si­ya­ya apa­rıl­mış­dır. Bu hi­po­te­zin nə qə­dər hə­qi­qə­tə uy­ğun ol­du­ğu­nu mü­əy­yən et­mək üçün Ru­si­ya ar­xiv­lə­ri­ni araş­dı­ran ta­rix­çi­lər ora­dan bir sə­nəd tap­dı­lar. Sə­nəd­də gös­tə­ri­lir ki, 1307-ci il­də knyaz Yu­riy Da­ni­lo­viç Nov­qo­rod­da olar­kən ar­xi­ye­pis­ko­pun iş­ti­ra­kı və top­laş­mış iz­di­ha­mın göz­lə­ri qar­şı­sın­da ora gə­lən 18 yel­kən­li-avar­lı gə­mi­ni qar­şı­la­mış­dir. Doğ­ru­dur, sə­nəd­də gə­mi­lə­rin ha­ra­dan gəl­di­yi gös­tə­ril­mir. Elə hə­min sə­nəd­də de­yi­lir ki, gə­mi­lər­lə çox bö­yük var-döv­lət - “lap çox də­yə­ri olan qı­zıl, gü­müş və giy­mət­li daş­lar” gə­ti­ril­miş­di və önün­də tə­zim edə­rək onu Yu­ri­yə ver­di­lər.
Bu hi­po­te­zin tə­rəf­dar­la­rı Mosk­va və Mosk­va knya­zı­ğı­nın 1307-ci il­dən 1340-cı ilə qə­dər olan dövr­də sü­rət­lə bö­yü­mə­si­ni bu var-döv­lət­lə izah edir­lər. Ta­rix­çi­lə­rin söz­lə­ri­nə gö­rə, Mosk­va tamp­li­yer­lə­rin da­yaq mən­tə­qə­si ol­muş­dur, 1305-1314-cü il­lər­də qul­luq­çu gö­rü­nüş­lü adam­la­rın (ola bil­sin ki, Fran­sa­da kral ha­ki­miy­yə­ti­nin ke­çir­di­yi rep­res­si­ya­lar­dan qa­çan Tamp­li­yer­lər Or­de­ni­nin üzv­lə­ri­nin) küt­lə­vi şə­kil­də Mosk­va­ya gəl­mə­lə­ri­ni elə bu­nun­la izah edir­lər. Tamp­li­yer­lə­rin Pu­si­ya pay­tax­tın­da ol­ma­la­rı­nın iz­lə­ri­ni elə in­di də gör­mək müm­kün­dür. Mə­sə­lən, Mü­qəd­dəs-Da­ni­lo­va mo­nast­rı­nın di­var­la­rın­da­kı or­na­ment­lər­də Tamp­li­yer­lə­rin ger­bin­də­ki he­ral­dik təs­vir­lə­rin və Si­mo­nov mo­nast­rın­da­kı qə­bir daş­la­rın­da hə­min gerb­də­ki xaç­la­rın ol­ma­sı!
Ta­ma­mi­lə müm­kün­dür ki, Tamp­li­yer­lə­rin xə­zi­nə­si ta­pıl­sın, la­kin nə vaxt və ha­ra­da – bax, bu mə­lum de­yil. Bu rə­va­yət­lə­rə uyan adam­lar isə öz ax­ta­rış­la­rın­dan əl çək­mir­lər və ina­nır­lar ki, nə vaxt­sa hə­min xə­zi­nə ta­pı­la­caq, öz miq­ya­sı və möh­tə­şəm­li­yi ilə müa­sir dün­ya­nı hey­rət­lən­di­rə­cək­dir!

 6. Şult­sun xə­zi­nə­si

Əs­lən Hol­lan­di­ya­dan olan Şults Ame­ri­ka Bir­ləş­miş Ştat­la­rı­nın ən məş­hur qanqs­ter­lə­rin­dən bi­ri ol­muş­dur. O, Ame­ri­ka Bir­ləş­miş Ştat­la­rın­da al­ko­qol­lu iç­ki­lə­rin qa­da­ğan olun­du­ğu dövr­də (“Su­xoy za­kon”) “şüb­hə­li iş­lə­rin”, yə­ni Ştat­la­rın müx­tə­lif şə­hər­lə­rin­də qa­da­ğan olun­muş al­ko­qol­lu iç­ki­lə­rin sa­tı­şı he­sa­bı­na çox bö­yük miq­dar­da var-döv­lə­tə (5-10 mil­yon dol­lar ara­sın­da, in­di­ki qiy­mət­lər­lə 50-100 mil­yon ABŞ dol­la­rı) sa­hib ol­muş­dur. Po­li­sin və is­tin­taq or­qan­la­rı­nın on­dan şüb­hə­lən­di­yi­ni hiss edən Şults öz va­ri­da­tı­nı də­mir san­dıq­la­ra yı­ğa­raq Nyu-Yor­kun ya­xın­lı­ğın­da olan Kets­kill dağ­la­rın­da qa­lın me­şə­lər­lə əha­tə olun­muş Fo­ni­su (Phoe­ni­cia) kən­di­nin ya­xın­lı­ğın­da giz­lət­miş­dir. Bə­zi mən­bə­lər isə onun xə­zi­nə­si­nin İzo­pus Krik (Eso­pus Gre­ek) ça­yı­nın ya­xın­lı­ğın­da giz­lə­dil­di­yi­ni id­dia edir­lər.
Az vaxt­dan son­ra 1935-ci il­də o gül­lə­lə­nə­rək qət­lə ye­ti­ril­miş və var-döv­lə­ti­nin də­qiq ye­ri haq­qın­da mə­lu­ma­tı da özü ilə qə­bi­rə apar­mış­dır. Onun ölü­mün­dən son­ra­kı sək­sən il ər­zin­də hə­min yer­lə­ri də­fə­lər­lə su bas­sa da ye­rə bas­dı­rıl­mış xə­zi­nə­nin üs­tü açıl­ma­mış­dır. Hə­vəs­kar qı­zı­lax­ta­ran­la­rın müx­tə­lif me­ta­lax­ta­ran ci­haz­la­rın kö­mə­yi ilə apar­dı­ğı ax­ta­rış­lar da bu gü­nə qə­dər bir nə­ti­cə ver­mə­miş­dir. İn­di­yə qə­dər Kets­kill­də gə­zin­ti zama­nı hər han­sı tə­sa­dü­fi ta­pın­tı­nın ol­ma­sı fak­tı da qey­də alın­ma­mış­dır. Be­lə­lik­lə, Şult­sun xə­zi­nə­si də izi it­miş və in­di də ta­pıl­ma­yan çox bö­yük xə­zi­nə­lər­dən­dir.

 YER VƏ İNSAN

№/05/NOYABR-DEKABR/2015