Müstəqil Azərbaycan Respublikasında turizmin inkişafı

Müs­tə­qil­li­yi­ni bər­pa et­miş Azər­bay­ca­nın qar­şı­sın­da öl­kə­nin iq­ti­sa­di əsas­la­rı­nın ya­ra­dıl­ma­sı və­zi­fə­si du­rur­du. SSRİ if­la­sa uğ­ra­yar­kən bu bö­yük im­pe­ri­ya­nın va­hid iq­ti­sa­di mə­ka­nı par­ça­lan­dı. Hər bir ye­ni ya­ran­mış döv­lə­tin pa­yı­na ümu­mi iq­ti­sa­di po­ten­sia­lın mü­vaf­diq his­sə­si düş­sə də, bü­tün sa­hə­lər­də hökm sü­rən hərc-mərc­lik, tə­sər­rü­fat da­ğı­nıq­lı­ğı, böh­ran hə­ya­tı if­lic və­ziy­yə­ti­nə sal­mış­dı. Bu za­man, bir tə­rəf­dən müs­tə­qil­li­yə qo­vuş­maq­la əla­qə­dar müs­tə­qil öl­kə­nin iq­ti­sa­diy­ya­tı­nı for­ma­laş­dır­maq, da­ğın­tı­lar için­də ta­lan edil­miş tə­sər­rü­fa­tı aya­ğa qal­dır­maq la­zım idi. Di­gər tə­rəf­dən isə so­sia­list ic­ti­mai-iq­ti­sa­di sis­te­min­dən im­ti­na edil­di­yin­dən ya­ran­maq­da olan öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­nı ye­ni mü­na­si­bət­lər sis­te­mi əsa­sın­da qur­maq tə­ləb olu­nur­du. Müs­tə­qil­lik tək­cə onun bə­yan edil­mə­si de­yil­di. Onun ən va­cib şər­ti bu müs­tə­qil­li­yin bü­tün sa­hə­lər­də tə­mi­na­tı­na na­il olun­ma­sı idi.
Əl­ve­riş­li tə­biə­ti, bö­yük tə­bii eh­ti­yat­la­rı və əmək re­surs­la­rı­, zən­gin mə­də­niy­yə­ti olan Azər­bay­can iq­ti­sa­diy­ya­tı bö­yük po­ten­sia­la malik idi. La­kin ya­ran­mış böh­ran və­ziy­yə­tin­də onun düz­gün is­ti­fa­də­si, is­ti­qa­mət­lən­di­ril­mə­si, ida­rə edil­mə­si xü­su­si ya­naş­ma tə­ləb edir­di. Azər­bay­ca­nın iq­ti­sa­di po­ten­sia­lın­da kar­bo­hid­ro­gen eh­ti­yat­la­rı əsas yer tu­tur­du. La­kin bu eh­ti­yat­lar əbə­di de­yil­dir və mü­əy­yən müd­dət­dən son­ra tü­kən­mə­si la­büd­dür. Bu­na gö­rə də yal­nız bu po­ten­sia­la gü­və­nə­rək iq­ti­sa­diy­ya­tın bir­tə­rəf­li in­ki­şa­fı­na rə­vac ver­mək, öl­kə­nin bu eh­ti­yat­lar­dan ası­lı­lı­ğı ilə ba­rış­maq gə­lə­cək­də prob­lem­lər üçün zə­min ya­ra­dır. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sın­da iq­ti­sa­diy­ya­tın pers­pek­tiv­li sa­hə­lə­rin­dən bi­ri də tu­rizm idi.
Azər­bay­can­da tu­rizm hə­lə So­vet­lər döv­rün­də mü­əy­yən qə­dər in­ki­şaf et­miş­di. Bu­ra­da SSRİ tu­rizm ida­rə­çi­li­yi sis­te­mi­nə da­xil olan mü­əy­yən qu­rum­lar da ya­ran­mış və
in­ki­şaf et­miş­di­lər. Res­pub­li­ka­da sa­na­to­ri­ya ku­rort mü­əs­si­sə­lə­ri, is­ti­ra­hət zo­na­la­rı fəa­liy­yət gös­tər­miş­dir. Hə­min dövr­də Azər­bay­can SSR-də tu­rizm sə­na­ye­si­nin tə­mə­li­nin ya­ran­ma­sı işin­də Hey­dər Əli­ye­vin hə­lə müs­tə­qil­li­yə qə­dər­ki fəa­liy­yə­ti döv­rün­də gör­dü­yü iş­lə­ri qeyd et­mək la­zım­dır. XX əs­rin 70-80-ci il­lə­rin­də sa­na­to­ri­ya-ku­rort mü­əs­si­sə­lə­ri­nin şə­bə­kə­si xey­li ge­niş­lən­di­ril­miş­di. 1984-cü il­də Azər­bay­can­da Xə­zər­sa­hi­li zo­na­da ümu­mit­ti­faq əhə­miy­yət­li ku­ror­tun ya­ra­dıl­ma­sı haq­qın­da qə­ra­rın ve­vil­mə­sin­də o za­man SSRİ Na­zir­lər So­ve­ti­ səd­ri­nin bi­rin­ci müa­vi­ni pos­tu­nu tu­tan Hey­dər Əli­ye­vin səy­lə­ri mü­hüm rol oy­na­mış­dır.
La­kin 1980-ci il­lə­rin axır­la­rın­da SSRİ mə­ka­nın­da baş ve­rən dra­ma­tik ha­di­sə­lər və zid­diy­yət­li pro­ses­lə­rin baş­la­ma­sı ilə tək­cə Azər­bay­can­da de­yil, bü­tün it­ti­faq əra­zi­sin­də tu­rizm sə­na­ye­si­nə də ağır zər­bə vu­ru­lur. SSRİ-nin par­ça­lan­ma­sı və müs­tə­qil döv­lət­lə­rin ya­ran­ma­sı döv­rün­də isə tu­rizm sə­na­ye­si son də­rə­cə ağır və­ziy­yə­tə dü­şür. Müs­tə­qil Azər­bay­can­da tu­riz­min in­ki­şa­fı So­vet döv­rün­dən qal­ma cü­zi tə­məl üzə­rin­dən start gö­tür­mə­li idi.
Müs­tə­qil­li­yin ilk il­lə­rin­də tu­riz­min köh­nə dövr­dən qal­ma po­ten­sia­lın­dan is­ti­fa­də et­mək­dən söh­bət ge­də bil­məz­di. So­si­al –iq­ti­sa­di sı­xın­tı­lar için­də bo­ğu­lan, hər­bi tə­ca­vü­zə mə­ruz qal­mış bir ol­kə­də tu­rizm­dən da­nış­maq, öl­kə­yə tu­rist cəlb et­mək, bir söz­lə, tu­rizm sə­na­ye­si­nin az-çox fəa­liy­yə­ti­ni tə­min et­mək üçün şə­ra­it yox idi. Bu mə­na­da Azər­bay­ca­nın ma­lik ol­du­ğu so­vet döv­rün­dən qal­ma cü­zi inf­rast­ruk­tur, bir də onun ya­ra­dıl­ma­sı və in­ki­ş­af et­di­ril­mə­si üçün də­yər­li ola bi­lə­cək tə­bii və mə­də­ni eh­ti­yat­lar idi.
Onun təd­ri­cən dir­çəl­dil­mə­si və in­ki­şaf et­di­ril­mə­si yal­nız öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın dir­çəl­dil­mə­si, öl­kə­də əmin-aman­lı­ğın tə­min edil­mə­si, əha­li­nin mad­di ri­fa­hı­nın yük­səl­dil­mə­si, mü­ha­ri­bə­ və təx­ri­bat­la­rın qar­şı­sı­nın alın­ma­sı şə­rai­tin­də müm­kün idi. Tu­rizm sa­hə­si­nin gənc Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı üçün va­cib ol­ma­sı tək­cə onun özü­nün bu sa­hə­də ma­lik ol­du­ğu po­ten­sia­lın­dan irə­li gəl­mir. Müa­sir dövr­də tu­rizm dün­ya öl­kə­lə­ri­nin bö­yük ək­sə­riy­yə­tin­də apa­rı­cı sa­hə­lər­dən bi­ri­ni təş­kil edir.
Dün­ya iq­ti­sa­diy­ya­tın­da tu­rizm nis­bə­tən ca­van sa­hə­dir. O, qə­dim ta­ri­xə ma­lik ol­sa da, öl­kə­lə­rin iq­ti­sa­diy­ya­tın­da yal­nız son yü­zil­lik ər­zin­də da­ha bö­yük ak­tu­al­lıq kəsb et­miş, da­ha çox gə­lir gə­ti­rən sa­hə­lər­dən bi­ri­nə çev­ril­miş­dir. Xü­su­si­lə İkin­ci Dün­ya Mü­ha­ri­bə­sin­dən son­ra in­ki­şaf et­miş öl­kə­lə­rin ək­sə­riy­yə­tin­də bir iq­ti­sa­diy­yat sa­hə­si ki­mi ona bö­yük ma­raq gös­tə­ri­lir. Tu­riz­min be­lə ak­tu­al­laş­ma­sı­nın sə­bə­bi bir tə­rəf­dən in­san­la­rın sə­ya­hət­lə­rə, ma­raq­lı is­ti­ra­hə­tə mey­li­nin art­ma­sı idi­sə, di­gər tə­rəf­dən elm və tex­no­lo­gi­ya­la­rın in­ki­şa­fı sa­yə­sin­də nəq­liy­ya­tın və kom­mu­ni­ka­si­ya­nın güc­lən­mə­si, müx­tə­lif sə­bəb­lər­dən ge­diş-gə­li­ş im­kan­la­rı­nın ge­niş­lən­mə­si idi. Qlo­bal­laş­ma şə­rai­tin­də dün­ya bü­töv­ləş­dik­cə in­san­la­rın əla­qə­yə gir­mək, bir­gə mü­za­ki­rə­lər ke­çir­mək, dün­ya­nın ma­raq­lı yer­lə­rin­də ol­maq, ye­ni-ye­ni əra­zi­lər və ora­da ya­şa­yan in­san­lar­la, on­la­rın mə­də­niy­yə­ti ilə ta­nış ol­maq eh­ti­ya­cı da güc­lə­nir.
Tu­rizmin iq­ti­sa­diy­ya­tın gə­lir­li və ma­raq­lı is­ti­qa­mət­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­ril­mə­si ilə onun bey­nəl­xalq aləm­də təş­ki­lat­lan­ma­sı pro­se­si də baş­la­yır. Onun gün­bə­gün da­ha çox re­gi­on­la­rı və döv­lət­lə­ri əha­tə et­mə­si bu pro­se­si şərt­lən­di­rir­di. Qeyd olun­du­ğu ki­mi, ar­tıq XX əs­tin II ya­rı­sın­da tu­rizm dün­ya öl­kə­lə­ri­nin iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın ən mü­hüm sa­hə­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­ri­lir. 1947-ci il­də “Rəs­mi Tu­rist Təş­ki­lat­la­rı­nın Bey­nəl­xalq Bir­li­yi” ya­ra­nır. 1975-ci il­də bu təş­ki­lat Ümum­dün­ya Tu­rizm Təş­ki­la­tı (ÜTT) ki­mi fəa­liy­yə­ti­ni da­vam et­di­rir. Azər­bay­can 2001- ci il sent­yabr ayın­da Ümum­dün­ya Tu­rizm Təş­ki­la­tı­na üzv qə­bul edil­miş­dir. (1)
Müa­sir dövr­də bey­nəl­xalq tu­rizm ba­za­rı struk­tur ba­xı­mın­dan sü­rət­lə in­ki­şaf edir. Bey­nəl­xalq tu­rizm dün­ya­da ÜDM-in 9.5%-ni təş­kil edir. Bu sa­hə­də dün­ya üz­rə rəs­mi ola­raq 266 mil­yon nə­fər ça­lı­şır. Son 10 il­də tu­riz­min ümu­mi ÜDM-də pa­yı hər il üz­rə 4% art­mış­dır. 2012 – ci il­də dün­ya­da tu­rist­lə­rin sa­yı 1 mil­yard­lıq həd­di aşır. Hə­min il on­la­rın sa­yı 1 035 milyon nə­fə­rə ça­tır. 2013 – cü il­də dün­ya­da tu­rist­lə­rin sa­yı 5% ar­ta­raq növ­bə­ti re­kord həd­də – 1087 milyon nə­fə­rə çat­mış­dır.(2, s.5-6)
Be­lə bir şə­ra­it­də müs­tə­qil­li­yə qə­dəm qoy­muş Azər­bay­can bu pro­ses­lər­dən kə­nar­da qa­la bil­məz­di. Tu­riz­min həm dün­ya iq­ti­sa­diy­ya­tın­da ye­ri, həm də Azər­bay­ca­nın ma­lik ol­du­ğu po­ten­si­al onun qey­ri-neft sek­to­ru­na al­ter­na­tiv sa­hə ki­mi önəm ver­mə­si­ni zə­ru­ri edir­di. Bu­na gö­rə də bu sa­hə­nin in­ki­şa­fı üçün şə­ra­it ol­ma­dı­ğı ilk dövr­lər­də be­lə Azər­bay­can­da zə­ru­ri ad­dım­lar atıl­ma­ğa baş­la­mış­dı. 1991-ci il­də Na­zir­lər Ka­bi­ne­ti nəz­din­də Tu­rizm Şö­bəsi ya­ra­dıl­dı. O za­man iq­ti­sa­diy­ya­tın di­gər sa­hə­lə­ri ki­mi tu­riz­min in­ki­şa­fı üçün ilk ad­dım­lar atıl­sa da onun ye­ni­dən dir­çəl­dil­mə­si üçün za­man tə­ləb olu­nur­du.Onun mad­di-tex­ni­ki ba­za­sı­nın da­ğıl­ma­sı, öl­kə da­xi­lin­də möv­cud olan pə­ra­kən­də­lik, er­mə­ni­lə­rin Azər­bay­ca­na et­di­yi hər­bi tə­ca­vüz, təh­lü­kə­siz­lik prob­le­mi­nin kəs­kin­li­yi tu­riz­mə ağır zər­bə vu­rur­du.
Tu­rizm sa­hə­si­nin in­ki­şa­fın­da əsas­lı dir­çə­liş 1990-cı il­lə­rin axı­rı – ye­ni əs­rin əv­vəl­lə­rin­də mü­şa­hi­də edil­mə­yə baş­la­dı. 1999-cu il­də “Tu­rizm haq­qın­da” qa­nun qə­bul edi­lir. Bu ha­di­sə tu­rizm sa­hə­si­nə bö­yük irə­li­lə­yi­şin baş­la­ma­sı­nın gös­tə­ri­ci­si ol­du. Qeyd olun­du­ğu ki­mi, Azər­bay­ca­nın 2001-ci il­də Ümum­dün­ya Tu­rizm Təş­ki­la­tı­na qo­şul­ma­sı onun bey­nəl­xalq miq­yas­da cid­di fəa­liy­yə­ti üçün şə­ra­it ya­ra­dır.
Ye­ni əs­rin əv­vəl­lə­rin­də Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın hə­ya­tın­da ye­ni bir mər­hə­lə baş­la­yır. Əgər bun­dan əv­vəl­ki döv­rü öl­kə­nin ic­ti­mai hə­ya­tı­nın bü­tün sa­hə­lə­rin­də müs­tə­qil döv­lət­çi­li­yin bər­qə­rar ol­ma­sı, gə­lə­cək in­ki­şa­fın star­tı­nın ve­ril­mə­si döv­rü ki­mi xa­rak­te­ri­zə et­mək olur­sa, bun­dan son­ra­kı dövr hə­min iş­lə­rin öz bəh­rə­si­ni ver­mə­si döv­rü ki­mi sə­ciy­yə­vi­dir. Əv­vəl­ki il­lər ər­zin­də Ulu Ön­dər Hey­dər Əli­ye­vin rəh­bər­li­yi al­tın­da ya­ra­dıl­mış fun­da­ment Azər­bay­ca­nın ye­ni mər­hə­lə­də öz po­ten­sia­lı­nı tam şə­kil­də gös­tər­mə­si və hə­ya­tın bü­tün sa­hə­lə­rin­də əhə­miy­yət­li nə­ti­cə­lər əl­də edə­rək özü­nü re­gio­nal li­der döv­lət ki­mi təs­diq et­mə­si­ni tə­min et­di.
Azər­bay­ca­nın iq­ti­sa­di in­ki­şa­fın­da neft ami­linin əvəz­siz ye­ri var­dır. Müs­tə­qil­lik döv­rün­də Hey­dər Əli­ye­vin rəh­bər­li­yi al­tın­da iş­lə­nib ha­zır­lan­mış və re­al­laş­dı­rıl­ma­ğa baş­la­mış neft stra­te­gi­ya­sı bu döv­lə­tin iq­ti­sa­di əsas­la­rı­nın for­ma­laş­ma­sın­da fun­da­men­tal rol oy­na­yır. La­kin elə hə­min dövr­də də neft stra­te­gi­ya­sı­nı işə sal­maq­la ya­na­şı Hey­dər Əli­ye­vin iq­ti­sa­di in­ki­şaf kon­sep­si­ya­sın­da qey­ri-neft sek­to­ru­nun dir­çəl­dil­mə­si və öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tın­da onun öz ye­ri­ni tut­ma­sı va­cib mə­qam­lar­dan bi­ri ki­mi diq­qə­ti cəlb edir. Qey­ri-neft sek­to­ru­nun ən pers­pek­tiv­li və cəz­be­di­ci sa­hə­lə­ri içə­ri­sin­də tu­riz­min pa­yı ki­fa­yət qə­dər bö­yük­dür. Bu sa­hə­nin in­ki­şa­fı üçün Azər­bay­ca­nın ma­lik ol­du­ğu po­ten­si­al döv­lə­tin ona mü­na­si­bət­də hə­ya­ta ke­çir­di­yi proq­ram­la­rın düz­gün­lü­yü­nü bir da­ha təs­diq edir.
Tu­rizm iq­ti­sa­diy­ya­tın di­gər sa­hə­lə­rin­dən bir sı­ra xü­su­siy­yət­lə­ri­nə gö­rə fərq­lə­nir­. O, ic­ti­mai-iq­ti­sa­di hə­ya­tın de­mək olar ki, bü­tün sa­hə­lə­ri ilə sıx bağ­lıdır. Onun nor­mal in­ki­şa­fı isə cə­miy­yə­tin mü­əy­yən sə­viy­yə­də mi­ni­mum ri­fa­hı­nın tə­min edil­mə­si­ni tə­ləb edir­. Bu­na gö­rə cə­miy­yət­də olan müs­bət və mən­fi amil­lər tu­rizm sa­hə­sində öz mü­va­fiq tə­si­ri­ni gös­tə­rir­.
2000-ci il­lə­rin or­ta­la­rın­da iq­ti­sa­di in­ki­şaf­da əl­də olun­muş nai­liy­yət­lər, trans­mil­li la­yi­hə­lə­rin işə düş­mə­si so­si­al-iq­ti­sa­di hə­ya­tın bü­tün sa­hə­lə­rin­də ge­niş fəa­liy­yət üçün şə­ra­it ya­rat­dı. Öl­kə­də apa­rı­cı neft sek­to­ru­na al­ter­na­tiv ola bi­lə­cək sa­hə­lər­dən bi­ri ki­mi tu­riz­mə də xü­su­si diq­qət ye­ti­ri­lir, onun güç­lü mad­di-tex­ni­ki ba­za­sı­nın ya­ra­dıl­ma­sı, ida­rəe­dil­mə­si sis­te­mi­nin tək­mil­ləş­di­ril­mə­si, in­for­ma­si­ya ba­za­sı­nın ya­ra­dıl­ma­sı, bu sa­hə­də xid­mə­tin mü­va­fiq sə­viy­yə­yə qal­dı­rıl­ma­sı, onun üçün pe­şə­kar kadr­la­rın ha­zır­lan­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də iş­lə­rə tə­kan ve­ril­di.
2001-ci il­də Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Gənc­lər və İd­man na­zir­li­yi­nin fəa­liy­yə­ti­nə tu­tizm xü­su­si bir is­ti­qa­mət ki­mi əla­və edil­di. Bu na­zir­lik Cənc­lər, İd­man və Tu­rizm Ha­zir­li­yi ad­lan­ma­ğa baş­la­dı. 2006-cı il­dən eti­ba­rən isə tu­rizm sa­hə­si­nin ida­rə edil­mə­si funksi­ya­sı ye­ni­dən ya­ra­dıl­mış Mə­də­niy­yət və tu­rizm na­zir­li­yi­nin sə­la­hiy­yə­ti­nə da­xil edil­di. Elə hə­min vaxt­lar­dan baş­la­ya­raq tu­rizm sa­hə­sin­də iş­lər əhə­miy­yət­li də­rə­cə­də ge­niş­lən­di­ril­di. Bir-bi­ri­nin ar­dın­ca “Tu­riz­min in­ki­şa­fı üz­rə döv­lət proq­ram­la­rı­nın” qə­bu­lu və hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si döv­lə­tin bu sa­hə­yə ayır­dı­ğı diq­qə­ti nü­ma­yiş et­di­rir­di. İlk be­lə proq­ram 2002-2005-ci il­lər­də tu­riz­min in­ki­şa­fı­nı nə­zər­də tu­tan döv­lət proq­ra­mı ol­du. Döv­lə­tin bu sa­hə­yə xü­su­si diq­qət ayır­ma­sı sa­yə­sin­də bu­ra­da bö­yük irə­li­lə­yiş mü­şa­hi­də olun­ma­qa baş­la­yır.
Öl­kə­də tu­rizm sfe­ra­sı­na diq­qə­tin ar­tı­rıl­ma­sı ar­tıq 2000-ci il­lə­rin əvəl­lə­rin­dən bu sa­hə­nin gös­tə­ri­ci­lə­rin­də özü­nü bü­ru­zə ve­rir. Öl­kə­yə gə­lən və xa­ri­ci öl­kə­lə­rə ge­dən tu­rist axı­nı gün­bə­gün güc­lə­nir. Tu­rizm in­dust­ri­ya­sı­nın eh­ti­yac­la­rı­nın təd­ri­cən ödə­nil­mə­si onun in­ki­şa­fı­nın ye­ni həd­lə­ri­ni açır.
Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­na həm tu­rist ki­mi, həm də müx­tə­lif məq­səd­lər­lə sə­fər edən xa­ri­ci və­tən­daş­la­rın sa­yı il­dən-ilə ar­tır. Bü­tov­lük­də on­la­rın qar­şı­lan­ma­sı, yer­ləş­di­ril­mə­si və di­gər xid­mət­lər­lə əha­tə edil­mə­si tu­rizm sek­to­ru­na aid olan struk­tur­la­rın üzə­ri­nə dü­şür. Bu­na gö­rə də ölkəyə gələnlər ara­sın­da qə­ti fərq qoy­maq o qə­dər də düz­gün de­yil­dir.
Döv­lə­tin tu­rizm sa­hə­sin­də iş­lə­ri bir ne­çə is­ti­qa­mət­də apa­rı­lır­dı. On­la­rın sı­ra­sı­na tu­rizm qa­nun­ve­ri­ci­li­yi­nin güc­lən­di­ril­mə­si, tu­rizm inf­rast­ruk­tu­ru­nun ya­ra­dıl­ma­sı, tu­rizm kadr­la­rı­nın ha­zır­lan­ma­sı, tu­rizm sfe­ra­sı­nın ida­rə e­dil­mə­sin­də iş­lə­rin tək­mil­ləş­di­ril­mə­si, tu­rizm sa­hə­sin­də biz­nes struk­tur­la­rı­na dəs­tək ve­ril­mə­si və s. da­xil idi.
Öl­kə­nin tu­rizm sə­na­ye­si­ni pe­şə­kar kadr­lar­la tə­min et­mək üçün döv­lət təh­sil mü­əs­si­sə­lə­rin­də bu ix­ti­sas yö­nüm­lü is­ti­qa­mə­ti ge­niş­lən­di­rir. 2006-cı il­də isə pre­zi­den­tin fər­ma­nı ilə Azər­bay­can Tu­rizm İns­ti­tu­tu tə­sis edi­lir. Ya­ran­dı­ğı gün­dən tu­rizm ins­ti­tu­tu sa­hə­nin kadr prob­le­mi­ni həll et­mək üçün ge­niş fəa­liy­yət proq­ra­mı­nı hə­ya­ta ke­çi­rir. Ye­ni stan­dart­lar­la təd­ris pro­se­si­nə baş­la­yan ATİ elə ilk gün­dən Av­ro­pa­nın qa­baq­cıl uni­ver­si­tet­lə­ri ilə sıx əmək­daş­lıq edir, bir­gə proq­ram­lar əsa­sın­da təd­ri­si hə­ya­ta ke­çi­rir. Avst­ri­ya­nın, Al­ma­ni­ya­nın, Fran­sa­nın, İs­pa­ni­ya­nın, Yu­na­nıs­ta­nın uni­ver­si­tet­lə­ri ilə tə­lə­bə mü­ba­di­lə­si çər­çi­və­sin­də müa­sir tə­ləb­lə­rə ca­vab ve­rən ha­zır­lıq pro­se­si­ni qur­ma­ğa ça­lı­şır. 2014-cü il­dən ATİ Azər­bay­can Tu­rizm və Me­nec­ment Uni­ver­si­te­ti ki­mi fəa­liy­yə­ti­ni da­vam et­di­rir və onu da­ha da ge­niş­lən­di­rir. 2006-cı il­də fəa­liy­yə­tə baş­la­yan bu ali təh­sil mü­əs­si­sə­sin­də 10 il ər­zin­də yüz­lər­lə mü­tə­xəs­sis ye­tiş­di­ril­miş­dir. On­lar ha­zır­da gün­bə­gün ge­niş­lən­mək­də olan tu­rizm sfe­ra­sı­nın müx­tə­lif is­ti­qa­mət­lə­rin­də fəa­liy­yət gös­tə­rir­lər. (3)
Elə hə­min dövr­dən eti­ba­rən tu­riz­min sta­tis­tik gös­tə­ri­ci­lə­rin­də cid­di irə­li­lə­yiş mü­şa­hi­də olun­ma­ğa baş­la­yır. İnf­rast­ruk­tu­run güc­lən­mə­sin­də nai­liy­yət­lər əl­də edi­lir. Azər­bay­ca­na gə­lən tu­rist­lə­rin sa­yı da il­bə­il ar­tır. 2008-ci il­də öl­kə­yə gə­lən tu­rist­lərin sa­yı 1 mil­yon nə­fə­ri ke­çir. xa­ri­ci 2011-ci il­də bu­ra­ya gə­lən xa­ri­ci və­tən­daş­la­rın bö­yük his­sə­si­ni tu­rizm məq­sə­di ilə gə­lən­lər təş­kil edir. Ar­tıq 2013-cü il­də öl­kə­mi­zə gə­lən xa­ri­ci və­tən­daş­la­rın sa­yı 2508,9 min nə­fər ol­muş­dur. Öl­kə­mi­zə gə­lən xa­ri­ci və­tən­daş­lar ara­sın­da apa­rıl­mış sor­ğu­nun nə­ti­cə­lə­ri­nə əsa­sən əc­nə­bi və­tən­daş­la­rın 2129,5 min nə­fə­ri (84,9 fai­zi) öl­kə­mi­zə tu­rizm məq­sə­di­lə sə­fər et­miş­dir. (4)
2014-cü il­də tu­rizm məq­sə­di­lə öl­kə­mi­zə gə­lən xa­ri­ci və­tən­daş­la­rın sa­yı 2013-cü il­lə mü­qa­yi­sə­də 1,4 % ar­ta­raq 2159,7 min nə­fər ol­muş­dur.(5)
Azər­bay­ca­na tu­rist axı­nı­nın güc­lən­mə­si, onun dün­ya tu­rizm sis­te­mi­nə in­teq­ra­si­ya­sın­da bü­tün baş­qa amil­lər­lə ya­na­şı öl­kə­də sa­bit­li­yin tə­min edil­mə­si, to­le­rant­lıq mü­hi­ti­nin dəs­tək­lən­mə­si və təl­qin edil­mə­si is­ti­qa­mə­tin­də Azər­bay­can ha­ki­miy­yə­ti­nin ye­rit­di­yi si­ya­sə­tin əhə­miy­yə­ti­ni qeyd et­mək va­cib­dir.
Azər­bay­can­dan xa­ri­ci öl­kə­lə­rə tu­rist­lə­rin get­mə­si işi­nin təş­ki­li də onun mü­hüm is­ti­qa­mət­lə­rin­dən bi­ri­dir. Bu is­ti­qa­mət­də də tu­rist­lə­rin sa­yın­da ar­tım mü­şa­hi­də edil­mək­də­dir.
Otel­lə­rin sa­yı­nın və key­fiy­yə­ti­nin yük­səl­dil­mə­si, nəq­liy­yat sa­hə­sin­də ye­ni­lik­lər, is­ti­ra­hət zo­na­la­rı­nın ya­ra­dıl­ma­sı, in­for­ma­si­ya – rek­lam iş­lə­ri­nin güc­lən­di­ril­mə­si, il­bə­il öz müs­bət nə­ti­cə­lə­ri­ni gös­tə­rir. 2004-cü il­də otel­lə­rin sa­yı 238-dən 2013-cü il­də 530-a ça­tır. Re­gi­on­lar­da olan aero­port­la­rın ye­ni­dən qu­rul­ma­sı, tu­rizm üçün əhə­miy­yət­li re­gi­on­lar­da aero­port­la­rın in­şa­sı nəq­liy­yat prob­le­mi­ni həll et­mə­yə im­kan ve­rir.

2004 – 2013-cü il­lər üçün meh­man­xa­na­lar haq­qın­da mə­lu­mat (6)

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Meh­man­xa­na, meh­man­xa­na tip­li mü­əs­si­sə­lə­rin sa­yı (va­hid) 238 262 285 320 370 452 499 508 514 530
Nöm­rə­lə­rin (otaq­la­rın) sa­yı (va­hid) 9827 10661 11403 11829 12789 13964 14158 14815 15898 16559

Son 10 il­də öl­kə­də yük­sək ka­te­qo­ri­ya­lı otel­lə­rin sa­yı 2 də­fə ar­tı­rıl­mış­dır. Ye­ni otel­lə­rin içə­ri­sin­də çox məh­şur dün­ya brend­lə­ri də var­dır. On­lar­dan Fo­ur Sea­sons Ho­tel Ba­ku, Hyatt Re­gency, JW Mar­ri­ott Abs­he­ron Ba­ku Ho­tel, Ju­mei­rah Bil­gah Be­ach Ho­tel, Grand Ho­tel Euro­pe, Hil­ton Ba­ku, Kem­pins­ki Ho­tel Ba­dam­da­rı və s. gös­tər­mək olar. Ar­tıq re­gi­on­lar­da xey­li “5 ul­duz­lu” otel­lər is­ti­fa­də­yə ve­ril­miş­dir.
2010-cu il­də “Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sın­da 2010-2014-cü il­lər­də tu­riz­min in­ki­şa­fı­na da­ir”  Döv­lət Proq­ra­mı  qə­bul olun­du. Bu proq­ram­da re­gi­on­lar­da tu­riz­min in­ki­şaf et­di­ril­mə­si, ora­da tu­rizm in-f­rast­ruk­tu­ru­nun güc­lən­di­ril­mə­si, xid­mə­tin key­fiy­yə­ti­nin yük­səl­dil­mə­si, mə­sə­lə­lə­ri­nə xü­su­si diq­qət ay­rı­lır.
Döv­lət Proq­ra­mı­nın  qə­bul edil­mə­si  tu­riz­min in­ki­şa­fı­na güc­lü tə­kan ver­di.  Bu vax­ta ki­mi proq­ra­mın ic­ra­sı çər­çi­və­sin­də re­gi­on­lar­da tu­riz­min müx­tə­lif növ­lə­ri­ni in­ki­şaf et­dir­mək, tu­rizm xid­mə­ti ob­yekt­lə­ri­nə yer­li tu­rizm şir­kət­lə­ri­nin sə­fər­lə­ri­ni  mü­tə­ma­di şə­kil­də təş­kil et­mək, ey­ni za­man­da  da­xi­li tu­rizm ba­za­rı­nın fə­al­lı­ğı­nı ar­tır­maq məq­sə­di­lə mü­va­fiq la­yi­hə­lər hə­ya­ta ke­çi­ril­miş­dir. Yer­lər­də tu­rizm in­for­ma­si­ya mər­kəz­lə­ri şə­bə­kə­si ge­niş­lən­di­ri­lir.(7)
2010 - 2014-cü il­lər­də tu­riz­min in­ki­şa­fı­na da­ir Döv­lət Proq­ra­mı”nın ic­ra­sı çər­çi­və­sin­də “Azər­bay­can­da pal­çıq vul­kan­la­rı” tu­rizm nö­vü üz­rə tur­la­rın təş­ki­li məq­sə­di­lə 2012-ci ilin 04 may ta­ri­xin­də Qa­ra­dağ ra­yo­nu əra­zi­lə­rin­də Lök­ba­tan, Daş­gil və Qo­tur­dağ­da “Pal­çıq vul­ka­nı” eko­tu­rizm marş­ru­tu üz­rə in­fo­tur ke­çi­ril­miş­dir. Şə­ki ra­yo­nu əra­zi­sin­də­ki atüs­tü tu­rizm marş­ru­tu üz­rə Ümum­mil­li Li­der Hey­dər Əli­ye­vin xa­ti­rə­si­nə həsr olun­muş mil­li atüs­tü tu­rist yü­rü­şü ke­çi­ril­miş­dir. Ba­kı­da ke­çi­ri­lən “Euro­vi­si­on” mah­nı mü­sa­bi­qə­si ilə bağ­lı şə­hə­ri­mi­zə gə­lən qo­naq­la­rın müx­tə­lif çe­şid­li eks­kur­si­ya proq­ram­la­rı­nın tə­min edil­mə­si ilə bağ­lı Ba­kı şə­hə­ri üz­rə 3 şə­hər tu­ru proq­ra­mı və re­gi­on üz­rə 1 eks­kur­si­ya proq­ra­mı ha­zır­la­na­raq hə­ya­ta ke­çi­ril­miş­dir. (8, s.78)
Azər­bay­ca­na tu­rist­lə­rin gəl­mə­sin­də sə­nəd­ləş­mə­ni sa­də­ləş­dir­mək üçün ye­ni bir cid­di ad­dım atı­lır. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Pre­zi­den­ti 20 no­yabr 2012-ci il­də «Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­na gə­lən əc­nə­bi­lər və və­tən­daş­lı­ğı ol­ma­yan şəxs­lə­rə vi­za rəs­mi­ləş­di­ril­mə­si sa­hə­sin­də tə­xi­rə­sa­lın­maz tədbir­lər haq­qın­da» 2577 nöm­rə­li Sə­rən­cam im­za­la­yır. Onun ic­ra­sı­nın tə­min edil­mə­si məq­sə­di­lə 15 mart ta­ri­xin­dən elekt­ron vi­za sis­te­mi­nin tət­bi­qi­nə baş­la­nıl­mış­dir.(9, s. 60)
Re­gi­on­la­rın in­ki­şa­fı üz­rə döv­lət proq­ram­la­rı­nın qə­bu­lu və re­al­laş­dı­rıl­ma­sın­da tu­riz­min pa­yı çox bö­yük idi. Bu is­ti­qa­mət­də hə­ya­ta ke­çi­ri­lən so­nun­cu döv­lət proq­ra­mı “Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı re­gi­on­la­rı­nın 2014-2018-ci il­lər­də so­si­al-iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı Döv­lət Proq­ra­mı” re­gi­on­lar­da iq­ti­sa­diy­ya­tın mü­him sa­hə­lə­ri­nin in­ki­şa­fın­da, mak­ro­iq­ti­sa­di sta­bil­li­yin tə­min edil­mə­sin­də, sa­hib­kar­lıq fəa­liy­yət­lə­ri­nin ge­niş­lən­di­ril­mə­sin­də, ye­ni mü­səs­si­sə­lə­rin ya­ra­dıl­ma­sı və iş yer­lə­ri­nin açıl­ma­sın­da xey­li nai­liy­yət­lər əl­də edi­lir. Re­gi­on­lar­da əha­li­nin ri­fa­hı­nın yax­şı­laş­dı­rıl­ma­sı, yox­sul­luq sə­viy­yə­si­nin mi­ni­mu­ma en­di­dirl­mə­sin­də tu­riz­m sə­na­ye­si­nin öz ye­ri və ro­lu var­dır.
Azər­bay­can­da tu­riz­mə xü­su­si diq­qət ye­ti­ril­mə­si­ni 2011-ci ilin “Tu­rizm ili” elan edil­mə­si özün­də tə­cəs­süm et­di­rir. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı il­bə­il xa­ri­ci döv­lət­lər­lə tu­rizm sa­hə­sin­də əmək­daş­lı­ğı­nı ge­niş­lən­di­rir. Bu sa­hədə bey­nəl­xalq əmək­daş­lı­ğı ar­tır­maq üçün Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Tu­rizm və Mə­də­niy­yət Na­zir­li­yi Ümum­dün­ya Tu­rizm Təş­ki­la­tı, Av­ro­pa Şu­ra­sı, İs­lam Konf­ran­sı Təş­ki­la­tı, Müs­tə­qil Döv­lətlər Bir­li­yi Tu­rizm şu­ra­sı, GU­AM, Qa­ra Də­niz İq­ti­sa­di Əmək­daş­lıq Təş­ki­la­tı və.s. ki­mi bey­nəl­xaq təş­ki­lat­lar­la əla­qə­lə­ri­ni güc­lən­di­rir. (10)
2002-ci il­dən eti­ba­rən hər il Azər­bay­can­da “AITF” Bey­nəl­xalq tu­rizm sər­gi­si ke­çi­ri­lir. Hə­min sər­gi­lər­də müx­tə­lif öl­kə­lər­dən iş­ti­rak edən tu­rizm şir­kət­lə­ri­nin sa­yı­nın art­ma­sı Azər­bay­can tu­riz­mi­nin ar­tan in­ki­şaf di­na­mi­ka­sı­nı və ge­niş­lə­nən əla­qə miq­ya­sı­nı nü­ma­yiş et­di­rir. Bu sər­gi­də həm yer­li, həm də xa­ri­ci tu­rizm şir­kət­lə­ri­nin nü­ma­yən­lə­ri iş­ti­rak edir. 2002-ci il­də 5 öl­kə­dən 26 şirkət var idisə, ar­tıq 2007-ci il­də 18 öl­kə­dən 60 tu­rizm şi­rə­ti iş­ti­rak et­miş­dir. On­dan son­ra­kı il­lər­də hə­min sər­gi­lə­rin miq­ya­sı və əha­tə et­di­yi öl­kə­lə­rin və şir­kət­lə­ri­nin sa­yı ar­tır. Qeyd et­mək va­cib­dir ki, ke­çi­ri­lən sər­gi­lər öl­kə tu­riz­mi­nin dün­ya­da rek­lam edil­mə­si­nə xid­mət edir. Tu­rizm ba­za­rı­nın ge­niş­lən­mə­sin­də və Azər­bay­can tu­rizm şir­kət­lə­ri­nin bu ba­za­ra cəlb olun­ma­sın­da on­la­rın müs­təs­na əhə­miy­yə­ti var­dır.
Xa­ric­də ke­çi­ri­lən sər­gi­lər­də Azər­bay­can mü­tə­ma­di ola­raq iş­ti­rak edir. On­lar­dan Nyu-York, Lon­don, Mosk­va, Ber­lin, Pe­kin, Mad­rid, Mi­lan, İs­tan­bul, To­kio və.s. şə­hər­lə­rdə ke­çi­ri­lən bey­nəl­xalq sər­gi­lə­ri gös­tər­mək olar. Öl­kə tu­riz­mi­nin xa­ri­ci öl­kə­lər­də ta­nı­dıl­ma­sı üçün in­ter­net­də, məş­hur te­le­vi­zi­ya ka­nal­la­rın­da rek­lam kam­pa­ni­ya­la­rın­da Azər­bay­can tu­riz­mi rek­lam edi­lir.“Euro­news”, “CNN”. “Dis­co­very Chan­nel”, “Na­tio­nal Ge­og­rap­hic”, “Tra­vel Chan­nel” ki­mi ka­nal­lar­da öl­kə­nin ta­nı­dım çarx­la­rı ya­yım­la­nır.
Azər­bay­can­da tu­riz­min in­ki­şa­fı­na tə­kan ve­rən amil­lər­dən bi­ri də öl­kə­də müx­tə­lif bey­nəl­xalq təd­bir­lə­rin, fo­rum­la­rın, mü­sa­bi­qə­lə­rin, id­man ya­rış­la­rı­nın ke­çi­ril­mə­si, on­la­rın sa­yə­sin­də Azər­bay­ca­nın mə­də­niy­yə­ti­nin, mə­nə­vi ru­hu­nun, qo­naq­pər­vər­li­yi­nin ta­nı­dıl­ma­sı­dır. Azər­bay­ca­nın tu­rizm cə­hətdən cəl­be­di­ci­li­yi­ni nü­ma­yiş et­dir­mək, öl­kə­yə küt­lə­vi tu­rist axı­nı­na tə­kan ver­mək ba­xı­mın­dan 2010-cu il­də ke­çi­ril­miş “Av­ro­vi­zi­on” mah­nı mü­sa­bi­qə­si­ni, 2015-ci il Ba­kı­da Av­ro­pa id­man oyun­la­rı­nın əhə­miy­yə­ti­ni qeyd et­mək olar. (11, s. 78)
Azər­bay­can döv­lə­ti tu­riz­min in­ki­şa­fı­na yö­nəl­miş da­xi­li və xa­ri­ci in­ves­ti­si­ya­nın ar­tı­rıl­ma­sı­na bö­yük əhə­miy­yət ve­rir. Qey­ri-neft sek­to­ru­nun güc­lən­di­ril­mə­si kur­sun­da onun ən pers­pek­tiv­li sa­hə­si olan tu­rizm sfe­ra­sı diq­qət mər­kə­zin­də­dir. Azər­bay­can tu­riz­mi­nin pers­pek­tiv in­ki­şa­fı 2013-2020-ci il­lə­ri əha­tə edə­cək tu­rizm pla­nın­da öz ək­si­ni tap­mış­dır. Tu­rizm inf­rast­ruk­tu­ru­nun in­ki­şaf et­di­ril­mə­si, tu­riz­m xid­mət­lə­ri­nin ge­niş­lən­di­ril­mə­si, ye­ni meh­man­xa­na, tu­rizm komp­leks­lə­ri­nin ti­kil­mə­si, ta­ri­xi abi­də­lə­rin bər­pa­sı nə­ti­cə­sin­də 2016-cı ilə qə­dər tu­rizm sa­hə­sin­də 21.9% ar­tı­mı nə­zər­də tu­tul­muş­dur. Re­gi­on­lar­da tu­riz­min in­ki­şa­fı­na xü­su­si diq­qət ay­rı­lır. Bu məq­səd­lə tu­rizm sis­te­mi­nin in­ki­şaf stra­te­gi­ya­sı aşa­ğı­da­kı is­ti­qa­mət­lər əsa­sın­da qu­ru­lur və ida­rə olu­nur: Azər­bay­can­da qey­ri-neft sek­to­ru­na ay­rı­lan ya­tı­rım­la­rın ar­tı­rıl­ma­sı­na əv­vəl­ki il­lər­də də xü­su­su diq­qət ye­ti­ri­lir­di. Aşa­ğı­da­kı cəd­vəl­də bu gös­tə­ri­ci əya­ni şə­kil­də gö­s­tə­ril­miş­dir.

Öl­kə tu­riz­mi­nin in­ki­şaf po­ten­sia­lı­nın 50%-i re­gio­n­la­rın pa­yı­na dü­şür.(12)
2010 2011 2012 2013 1995-2013
Neft sek­to­ru­na qo­yu­lan xa­ri­ci in­ves­ti­si­ya­lar (mln. ABŞ dol­la­rı) 3624.9 4124.6 4584.8 5235.6 48700.2
Qey­ri – neft sek­to­ru­na qo­yu­lan xa­ri­ci in­ves­tis­ya­lar (mln. ABŞ dol­la­rı) 4622.9 4549.3 5729.2 5305.3 35078.9

Azər­bay­can hö­ku­mə­ti son dövr­lər­də öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­na da­ha çox xa­ri­ci in­ves­ti­si­ya cəlb edil­mə­si is­ti­qa­mə­tin­də mü­əy­yən ad­dım­lar at­mış­dır. Bu işi sü­rət­lən­dir­mək üçün müx­tə­lif va­si­tə­lər­dən is­ti­fa­də edi­lir. Gö­rün­dü­yü ki­mi, gös­tə­ri­lən 4 il­də xa­ri­ci in­ve­ti­si­ya­lar da­ha çox qey­ri – neft sek­to­ru­na yö­nəl­dil­miş­dir.
Ye­ri­di­lən ar­dı­cıl xətt sa­yə­sin­də Azər­bay­can iq­ti­sa­diy­ya­tın­da tu­riz­min tə­si­ri il­dən-ilə art­maq­da­dır. 2013-cü il­də ÜDM-ə 1,343.1 mil­yon ma­nat bir­ba­şa tu­rizm və sə­ya­hət­dən qa­za­nıl­mış­dır. Bu isə ÜDM-nin 2.4%-ni təş­kil edir. Bu gös­tə­ri­ci­nin 2024-cü ilə qə­dər 5.5%-ə qə­dər art­ma­sı göz­lə­ni­lir. 2013-cü il­də sırf tu­rizm sa­hə­sin­də ça­lı­şan əha­li­nin sa­yı 95.000 nə­fə­rə çat­mış­dır ki, bu da əmək­qa­bi­liy­yət­li əha­li­nin 2.2%-i de­mək­dir. (13)
Ötən il­lər ər­zin­də Azər­bay­can tu­rizm sə­na­ye­si in­ki­şaf et­dik­cə onun ge­niş­lən­mə im­kan­la­rı da ar­tır, möv­cud po­ten­sia­lı güc­lə­nir. Döv­lə­tin hə­ya­ta ke­çir­di­yi proq­ram­lar sa­yə­sin­də Azər­bay­ca­nın gə­lə­cək­də bö­yük və in­ki­şaf et­miş tu­rizm öl­kə­si­nə çev­ril­mə­si üçün güc­lü ba­za tə­şək­kül ta­pır. Gün­bə­gün tu­rizm üçün əhə­miy­yə­ti olan ob­yekt­lə­rin sa­yı ar­tır, tə­bi­ət, ta­ri­xi və mə­də­niy­yət abi­də­lə­ri­nin tu­rizm ob­yek­ti ki­mi is­ti­fa­də­si üçün şə­ra­it ge­niş­lə­nir.
Özü-öz­lü­yün­də öl­kə­nin tə­biə­ti­nin qo­run­ma­sı, ta­ri­xi və mə­də­ni abi­də­lə­rin mü­ha­fi­zə­si­nin güc­lən­di­ril­mə­si is­ti­qa­mə­tin­də gö­rü­lən iş­lər hə­min ob­yekt­lə­rin tu­rizm üçün is­ti­fa­rə­si üçün də əl­ve­riş­li şə­ra­it ya­ra­dır. Mə­sə­lən, hal-ha­zır­da öl­kə­də 14 döv­lət tə­bi­ət qo­ru­ğu (Qı­zı­la­ğac, Za­qa­ta­la, Tür­yan­çay, Pir­qu­lu, Şir­van, Bə­sit­çay, Qa­ra­ya­zı, İs­ma­yıl­lı, Qa­ra­göl, İli­su, Şah­buz, El­dar şa­mı, Pal­çıq vul­kan­la­rı qru­pu və Kor­çay), 8 mil­li park (Or­du­bad, Şir­van, Ağ göl, Hir­kan, Al­tıa­ğac, Ab­şe­ron, Şah­dağ və Göy-göl) və 22 qo­ruq (Qa­ra­ya­zı, Şə­ki, La­çın, İs­ma­yıl­lı, Qu­sar, Qı­zıl­ca, Qu­bad­lı, Zu­vand, Şəm­kir, Bər­də, Kor­çay, Bən­do­van, Gil ada­sı, Ki­çik Qı­zı­la­ğac, Da­şal­tı ,Qə­bə­lə, Araz­bo­yu, Qax, Or­du­bad, Hir­kan və Za­qa­ta­la) fəa­liy­yət gös­tə­rir. Mil­li park­lar öl­kə əra­zi­si­nin 3,1%-ni təş­kil edir.(14)
Azər­bay­can­da yer­li, res­pub­li­ka və dün­ya əhə­miy­yət­li qo­ru­nan ta­ri­xi və mə­də­niy­yət abi­də­lə­rin sa­yı 6000-ə ya­xın­dır. Bun­la­ra İçə­ri­şə­hər, Çı­raq­qa­la, Qo­bus­tan, Ke­şiş­dağ, Xı­na­lıq, Nar­da­ran Qa­la­sı, Şu­şa, Şə­ki, La­hıc, Za­qa­ta­la, Bas­qal, Gən­cə, Qa­za­xın «Avey», Qə­bə­lə, İli­su, Or­du­ba­dın «Gə­mi­qa­ya», Şə­ru­run «Ar­pa­çay», Or­du­bad, Cul­fa­nın «Gü­lüs­tan», Də­və­çi­nin «Çı­raq­qa­la», Də­və­çi­nin «Şab­ran şə­hə­ri», Ha­cı­qa­bu­lun «Pir Hü­seyn Xa­nə­ga­hı» və s., döv­lət mə­də­niy­yət, et­noq­ra­fi­ya qo­ruq­la­rı­nı mi­sal gə­tir­mək olar. (15)
Azər­bay­ca­nın zən­gin tu­rizm eh­ti­yat­la­rı bu­ra­da onun müx­tə­lif nov­lə­ri­ni in­ki­şaf et­dir­mə­yə im­kan ve­rir. Ha­zır­da mə­də­ni tu­rizm, id­man tu­riz­mi, eko­lo­ji turizm, kənd tu­riz­mi, et­noqrafik tu­rizm və s. is­ti­qa­mət­lə­rə diq­qət ay­rı­lır, on­la­rın ge­niş­lən­di­ril­mə­si və in­ki­şaf et­di­ril­mə­si üçün məq­səd­yön­lü iş apa­rı­lır.
Çox­say­lı di­ni ti­ki­li­lər, mə­bəd­lər, zi­ya­rət­gah­lar döv­lət qay­ğı­sı ilə əha­tə olu­nur. Mil­li mə­də­ni ir­sin öy­rə­nil­mə­si, təq­dim və təb­liğ edil­mə­si is­ti­qa­mə­tin­də iş­lər gö­rü­lür. Bu iş­lər öl­kə tu­riz­mi­nin müx­tə­lif is­ti­qa­mət­lə­ri­ni in­ki­şaf et­dir­mək üçün zən­gin ba­za ro­lu­nu oy­na­yır.
Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin 2012-ci il 29 de­kabr ta­rix­li Fər­ma­nı ilə təs­diq edil­miş­ “Azər­bay­can 2020: Gə­lə­cə­yə ba­xiş” in­ki­şaf kon­sep­si­ya­sin­da tu­riz­mə bö­yük önəm ve­ri­lir. Kon­sep­si­ya çər­çi­və­sin­də tu­rizm inf­rast­ruk­tu­ru­nun in­ki­şaf et­di­ril­mə­si, bey­nəl­xalq stan­dart­la­ra ca­vab ve­rən tu­rizm xid­mət sa­hə­lə­ri­nin dai­rə­si­nin ge­niş­lən­di­ril­mə­si, bu sa­hə­nin rə­qa­bət qa­bi­liy­yə­ti­nin yük­səl­dil­mə­si və ÜDM-də xü­su­si çə­ki­si­nin ar­tı­rıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də bö­yük təd­bir­lə­rin hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si nə­zər­də tu­tu­lur”.(16)
Gö­rün­dü­yü ki­mi, son dövr­lər­də Azər­bay­ca­n iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın in­ki­şa­fı­nın di­ver­si­fi­ka­si­ya­sı yö­nü­mün­də apa­rı­lan döv­lət si­ya­sə­ti tu­riz­mə diq­qə­ti da­ha da ar­tı­rır. Na­zir­lər Ka­bi­ne­ti­nin 2015-ci ilin so­si­al-iq­ti­sa­di in­ki­şa­fı­nın ye­kun­la­rı­na və qar­şı­da du­ran və­zi­fə­lə­rə həsr olu­nan ic­la­sın­da İl­ham Əli­yev öz nit­qin­də tu­riz­min in­ki­şa­fı­nı sü­rət­lən­dir­mə­yin va­cib­li­yi­ni bir da­ha vur­ğu­la­mış­dır. (17)
Qey­ri-neft sek­to­run­da özü­nə­məx­sus yük­sək yer tu­tan tu­rizmin ya­xın gə­lə­cək­də öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın apa­rı­cı sa­hə­lər­dən bi­ri ol­ma­sı göz­lə­ni­lən re­al­lıq­dır və döv­lə­tin bu sa­hə­də apar­dı­ğı si­ya­sət bu re­al­lı­ğın hə­ya­ta keç­mə­si­nə is­ti­qa­mət­lən­miş­dir. Son il­lər­də Azər­bay­ca­n tu­riz­mi­nin dün­ya­da təb­li­ğa­tın­da əhə­miy­yət­li irə­li­lə­yiş mü­şa­hi­də olun­maq­da­dır. (18, s. 82-88)
Dün­ya mət­bua­tın­da, elekt­ron in­for­ma­si­ya va­si­tə­lə­rin­də apa­rı­lan in­ten­siv iş, sər­gi­lər­də Azər­bay­ca­nın tu­rizm im­kan­la­rı­nın və cəz­be­di­ci cə­hət­lə­ri­nin yer­ləş­di­ril­mə­si, bu sa­hə­də əmək­daş­lıq əla­qə­lə­ri­nin güc­lən­di­ril­mə­si öl­kə­də tu­riz­min ge­niş­lən­mə­sin­də özü­nü gös­tə­rir. Be­lə bir in­ki­şaf Azər­bay­ca­nı dün­ya­nın apa­rı­cı tu­rizm öl­kə­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­ril­mə­si hə­də­fi­nə ya­xın­laş­dı­rır.

ƏDƏBİYYAT:

1. http://www2.unw­to.org/con­tent/his­tory-0
2. UNW­TO hight­lights 2014, s. 5-6. http://www.e-unw­to.org/doi/df/10.18111/9789284416226
3. http://tou­rism.edu.az/2015/in­dex.php/haqq-m-zda/ati-r-q-ml-rd
4. http://www.stat.gov.az/so­ur­ce/tou­rism/az/Gel­me-get­me_tu­rizm2013.pdf)
5. http://www.stat.gov.az/so­ur­ce/tou­rism/az/Gel­me-get­me_tu­rizm.pdf)
6. http://www.stat.gov.az/so­ur­ce/tou­rism/
7. “Xalq qə­ze­ti” 11 fev­ral 2014-cü il)
8. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi­nin il­lik HE­SA­BA­TI 2012, Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi Ba­kı 2013, səh 78)
9. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi­nin il­lik HE­SA­BA­TI 2013, Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi Ba­kı 2014, səh 60)
10. http://mct.gov.az/styles/doc/he­sa­bat_2014.pdf
11. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi­nin il­lik HE­SA­BA­TI 2012, Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi Ba­kı 2013, səh 78)
12. http://www.stat.gov.az/so­ur­ce/tou­rism/
13. Pro­duc­ti­on and Ser­vi­ces Ca­ta­lo­gue 2015 – ICAO, Da­ta­ba­ses)
14. http://mct.gov.az/abo­ut-tourism) ( http://eko­tu­rizm.az/ho­me.htm)
15. http://mct.gov.az/up­lo­ad/1446100065mto.pdf)
16. “Azər­bay­can 2020: Gə­lə­cə­yə ba­xiş” in­ki­şaf kon­sep­si­ya­sı. Ba­kı, 2012, səh 17)
17. http://pre­si­dent.az/ar­tic­les/17442)
18. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi­nin il­lik HE­SA­BA­TI 2014, Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Mə­də­niy­yət və Tu­rizm Na­zir­li­yi Ba­kı 2015, səh 82-88)

Geostrategiya" jurnalı № 01 (31)  YANVAR-FEVRAL 2015