ABŞ-ın Yaxın Şərqdə apardığı neoliberal xarici siyasətin mahiyyəti

12:00 / 05.12.2016

Yaxın və Orta Şərqin gələcək taleyini özündə əks etdirən və təməli Yeni Mühafizəkarlar (neokonservatorlar) tərəfindən qoyulmuş strateji planlar sistemi “Böyük Orta Şərq” adı ilə həm siyasi, həm də publisistik ədəbiyyatlarda özünə populyarlıq qazanmışdır. Bu layihənin meydana çıxmasına, tarixi proseslərin obyektiv inkişafı şərait yaratsa da, onun reallaşmasına təşəbbüs göstərənlər məhz “Ağ ev”in imperialist dairələrinin maraqlarını təmin etmək məqsədi güdürlər[3.səh.31].
“Böyük Orta Şərq Layihəsi” 1960-cı illərdə Yeni Mühafizəkarlıq hərəkatının aktiv nümayəndələri olan – bir qrup jurnalist və politoloqlar tərəfindən sitemləşdirilməyə başlanıldı. Bunların arasında İrving Kristol, Norman Podhorest, Midge Dekter, Ben Uattenberg, Natan Glazer, Daniel Bell kimi amerikan siyasətini nəzəriyyələşdirən adlar vardır. Daha sonra bu qrupa Nyu York əyalətinin keçmiş senatoru Daniel Patrik Mohinghan, Rixard Perle, Eliot Abrhams, Cannet Adelmann, Gene Kirkpatrik, və Ualt Ugene Restov kimi tədqiqatçılar qatılmışlar[4.səh.7].
ABŞ-ın XXI yüzillikdə təhlükəsizlik strategiyasını özündə cəmləmiş həm “Yeni Amerikan Yüzilliyi Layihəsi” (“Project New American Centry”), həm də “Milli Təhlükəsizlik Strategiyası” (“National Security Strategy”) respublikaçıların siyasi baxışlarına uyğun şəkildə qələmə alınmışdır. Mətbuatda tez – tez “şahinlər” adlandırılan yeni mühafizəkarlar əsasən Respublikaçılar Partiyasının təmsilçiləridirlər. Yuxarıda adları çəkilmiş sənədlərdə göstərilir: Terrorizmin yaranıb, dünyaya ixrac edilməsinə münbit şərait yaradan bütün qeyri - demokratik rejimlərin qəti şəkildə məhv edilməsi; Təhsilsizliyin aradan qaldırılması; Dini fanatizmlə mübarizə aparılması; Terrorizmə qarşı amansız mübarizədə heç bir danışıqlara və razılaşmaya getməmək; Amerikan liberalizminə uyğun infrastrukturun, azad bazarın, modern həyat tərzinin yaradılması; Regionda maarifləndirmə işi aparan müxtəlif qrupların fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi; onların dəstəklənməsinə xüsusi diqqət ayrılması; Yeni tipli təhsilin inkişaf etdirilməsi[4.səh. 13].
9 may 2003-cü ildə C.Buş öz nitqində Yaxın və Orta Şərqdə sərbəst ticarət bölgəsinin qurulmasını həyati əhəmiyyətli vəzifə kimi təqdim etmişdir. Burada onu xüsusiylə qeyd etmək yerinə düşər ki, Yaxın və Orta Şərqdə qurulacaq təsisatların ən vacibi bütün Yaxın və Orta Şərqin ümumi bankı və sərbəst ticarət zonalarıdır. 6 noyabr 2003-cü ildə “Milli Demokratiya Mərkəzi”ndə çıxış edərkən prezident C.Buş “Orta Şərqi azad etmək Strategiyası” haqqında geniş nitq söylədi[3.səh.151]. ABŞ prezidentinin o zamankı Təhlükəsizlik üzrə müşaviri Kondoleza Rays (Condolezza Rise) 7 avqust 2003-cü ildə “Vaşinqton Post” (“The Washington Post”) qəzetində yayımlanan “Orta Şərqin dəyişdirilməsi” (“Transforming the Middle East”) başlıqlı yazısında C.Buşun söylədiklərini bir daha təsdiq edərək, yazırdı: “Yaxın və Orta Şərqdə ABŞ-ın planları, Mərakeşdən Çin sərhədlərinə qədər 22 ölkənin siyasi və iqtisadi coğrafiyasının dəyişdirilməsini nəzərdə tutur”[4.səh.13].
2001-ci il 11 sentyabrda Nyu – Yorkdakı ticarət mərkəzinə, Pentaqon binasına reallaşdırılmış hücumlar ABŞ-a qarşı kin və nifrət kimi dəyərləndirilmişdir. “Ağ Ev”dəkilər 11 sentyabr hadisələrindən maksimum yararlanaraq, Yaxın və Orta Şərqə müdaxilə etmək üçün bəhanə kimi istifadə etdilər. Bu layihə ABŞ üçün Yaxın və Orta Şərqə, o cümlədən Fars körfəzi ölkələrinə tam nəzarət etmək imkanı yaratmalı idi. Yaxın və Orta Şərqdə möhkəmləndikdən sonra ABŞ rəsmiləri Avrasiyaya müdaxilə etmək arzusundadırlar. Məhz bundan sonra tam dünya hökranlığına nail olaraq “Yeni Amerikan Yüzilliyi Layihəsi”ndə (“Project New American Centry”) öz əksini tapmış məqsəd və vəzifələr yerinə yetirmiş olacaq[5.səh.11].
ABŞ-ın İslam dünyası üçün nəzərdə tutduğu dəyişikliklər rəsmi Vaşinqtonun imperialist maraqlarına xidmət edir. Əvvəla Kondoleza Raysın da dediyi kimi 22 dövlətin sərhədlərini dəyişmək birtərəfli qaydada səslənmiş fikirdir. Bu da bir daha beynəlxalq hüququn birtətəfli şəkildə pozulması deməkdir. Çünki, hər hansı sərhədin dəyişilməsi xarici müdaxilə və ya təzyiq ilə deyil, daxili referendumlarla mümkündür ki, bu da zərurət olduğu təqdirdə labüddür.

 


ƏDƏBİYYAT

Azərbaycan dilində:
1. Həbibə Soltanova, Cabir Məmmədov. Yaxın Və Orta Şərq ölkələrinin İqtisadi və Sosial Coğrafiyası. Bakı -2008, 301 S.
Türk dilində
2. Beyza T. Büyük Ortadoğu Projesi. Sivas: Cümhuriyyet Üniversitesi basımı, 2006, 191 s.
3. Evcioğlu K. ABD-nin Büyük Ortadoğu Projesi. Baykənt: Alfa-Kaos-Omeqa-Tapınak, 2005, 478 s.
4. Orçun Ş. 1990-2000 yillari arasinda Turkiyenin Ortadogu politikası ve ABD-nin rolu. İstanbul: Marmara Üniversitesi basımı, 2006, 125 s.
5. Sümer G. Amerikan Dış Politikasının Kökenleri ve Amerikan Dış Politik Kültürü. Ankara: Maltepe Üniversitesi basımı, 2008, 149 s.
Rus dilində:
6. Примаков Евгений. Конфиденциально. Ближний Восток на сцене и за кулисами. Москва-2008, 448 стр
İnternet resursları:
BOP Projesi
7. https://www.youtube.com/watch?v=ZUW-Tdz3Aq0

Açar sözlər: Yeni mühafizəkarlar, Yaxın Şərq, konfessional fərqlilik, Ağ ev, İslam dünyası,

Ключевые слова: новые консерваторы, Ближний Восток, конфессиональные различия, Белый дом, Исламский мир,

Key words: neoconservatives, Near East, confessional differences, White House, the Islamic world,
Суть неолиберальной внешней политики США на Ближнем Востоке
Эмин Керимов
докторант БГУ

РЕЗЮМЕ

Средний Восток изначально является колыбелью современной культуры. В конце XX и начале XXI века в США, а затем и в других странах Запада весь огромный регион от Марокко до Пакистана включительно стал рассматриваться как единое целое уже не только в культурном, но и в политическом плане. В этой статье был проведен обзор стратегических планов США, в Среднем Восточном регионе, являющихся самой кризисной областью внешней политики, и данных планов самыми ведущими государствами Запада и Востока. В этой статье пытались исследовать анализ и результаты дипломатических и недипломатических шагов, которые будут сделаны в будущем всего Среднего Востока в проекте «Великий Средний Восток», основанном на новых консерваторах «Белого Дома».

The essence of the neo-liberal foreign policy in the Middle East
Emin Karimov BSU doctoral

SUMMARY

The Middle East is known as the “cradle of civilizations and cultures”. At the end of XX and beginning of XXI century in the United States and then in other Western countries, the entire huge region stretching from Morocco to Pakistan inclusively began to be considered as a whole not only culturally, but also politically. Strategic plans in the region of the Near East, which is the most critical field of USA foreign policy and approach of leading countries of East and West to this plan are given in this article. Analyze and results of diplomatic and non-diplomatic steps to be made in the Great Middle East project based on new conservatives of White House in the future of whole Middle East are tried to be investigated.

 

Emİn Kərİmov,
BDU-nun doktorantı

 

"Geostrategiya" jurnalı № 04 (34) İYUL-AVQUST 2016


Etiket:

Strategiya.az

Xəbərlər
20.07.2022

Xarici valyutaların manata qarşı bugünkü məzənnəsi

20.07.2022

Ceyhun Bayramov ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynadığını bildirib

20.07.2022

İmtahanın nəticələri ilə əlaqədar müraciətlərə baxılması üçün Apellyasiya Şurasına ərizə qəbuluna başlanılıb

20.07.2022

Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə görüşüb

20.07.2022

Avropa İttifaqı münaqişədən sonrakı dövrdə mühüm rol oynayır - Ceyhun Bayramov

20.07.2022

"Qarabağ" İsveçrə çempionuna qalib gəldi

20.07.2022

Tehranda Rusiya və Türkiyə prezidentlərinin görüşü olub

16.07.2022

Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Baş naziri ilə bölgədə sülh prosesini müzakirə edib

16.07.2022

Mikayıl Cabbarov: Sənaye zonalarında istehsal 53 faiz, ixrac isə 2 dəfə artıb

16.07.2022

Ağalı kəndinə köçürülən ailələrin tibbi müayinələrinə başlanılıb

16.07.2022

Prezident İlham Əliyev: Bizim Xəzər dənizi kimi çox nəhəng bir enerji mənbəyimiz var

16.07.2022

Qubada içərisində 125 min manat olan seyf oğurlanıb

14.07.2022

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının 140 illiyi qeyd edilləcək - SƏRƏNCAM

14.07.2022

Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrindən biri - 14 iyul 1969-cu il

14.07.2022

Şuşada Vaqif Poeziya Günləri başlayıb

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi: 204 məktəbdə elektron jurnal və gündəlik sistemi tətbiq edilib

14.07.2022

Təhsil Nazirliyi məlumat yaydı

14.07.2022

FHN: Zəngilan rayonunda ağaclıq ərazidə baş verən yanğının tam söndürülməsi istiqamətində tədbirlər görülür

14.07.2022

Azərbaycan neftinin qiyməti 114 dolları ötüb

14.07.2022

Azərbaycan Ordusunun əsgəri həlak olub

14.07.2022

Baş Prokurorluq rəis müavininin intiharı ilə bağlı məlumat yaydı

13.07.2022

Respublika üzrə pensiyaların iyulun 15-də tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub

13.07.2022

Qızıl təpə abidəsində arxeoloji tədqiqatlar davam edir

13.07.2022

Azərbaycan neftinin bir bareli 113,91 dollara satılır

13.07.2022

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin tam istismara verilməsindən 16 il ötür

12.07.2022

Partlayış zamanı “Baktelecom”un rabitə infrastrukturuna ziyan dəyməyib

12.07.2022

Dünyada "Premium Euro-95" benzinin bahalaşması gözlənilir - Azərbaycana necə təsir edəcək?

12.07.2022

Azərbaycan nefti ucuzlaşıb

12.07.2022

Böyük Britaniyanın yeni baş nazirinin adı sentyabrın əvvəlində açıqlanacaq

12.07.2022

Tovuz döyüşlərindən iki il ötür

12.07.2022

Bakının mərkəzində partlayış baş verib

12.07.2022

Cüdoçularımız Xorvatiyada Qran-Pri turnirində iştirak edəcəklər

12.07.2022

Ərdoğan yaxın zamanda Venesuelaya səfər edəcək - Maduro

11.07.2022

Türkiyə və Ukrayna prezidentləri arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Xaçmazdakı meşə yanğınının söndürülməsinə iki helikopter və amfibiya tipli təyyarə cəlb olunub 

11.07.2022

Ərdoğan və Paşinyan arasında telefon danışığı olub

11.07.2022

Saatlı stansiyası yaxınlığında qəzaya uğrayan qatar Gürcüstana məxsusdur - ADY

11.07.2022

FHN Xaçmazdakı meşə yanğınları ilə bağlı məlumat yayıb

11.07.2022

Vahid əlaqələndirmə mərkəzlərində 41 min şəxsə xidmətlər göstərilib

11.07.2022

Kino Agentliyi Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan qurumların siyahısına əlavə edilib

09.07.2022

Gələn ilin sonunda Şuşa ilk sakinlərini qəbul edəcək - Aydın Kərimov

09.07.2022

Azərbaycan Ordusunun hərbçisi həlak olub

09.07.2022

DİN: Ötən gün ölkə ərazisində qeydə alınan cinayətlərdən 52-nin açılması təmin olunub

09.07.2022

Xocavənd rayonu ərazisində yeni hərbi hissənin açılışı olub

09.07.2022

Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Qurban bayramı münasibətilə xalqımızı təbrik edib

09.07.2022

Abeyə atəş açan şəxs əməlinin səbəbini açıqlayıb

09.07.2022

Zakir Həsənov Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyətini təbrik edib

09.07.2022

XİN Azərbaycanın diplomatik xidmət orqanlarının əməkdaşlarını peşə bayramı münasibətilə təbrik edib

09.07.2022

Bu gün Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd edilir

08.07.2022

Bərdədə avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı 3,1 milyon manat ayrıldı - SƏRƏNCAM