Testdən qəsdən danışmırıq

Son vaxtlarda mətbuat səhifələrində ali və orta ixtisas məktəblərinə qəbulun test üsulu ilə aparılması məsələlərin vacib olub-olmaması haqqında yenə də söz açılırır, bilənlər də, bilməyənlər də təhsilin daha yüksək inkişafı üçün cəmiyyətə yol göstərmək istəyirlər.

Əlbəttə, təhsilə qayğı göstərmək, təhsilin təəssübkeşi olmaq bəyəniləndir. Bu iş həmişə alqışlanmalıdır.

 Bu il ali və orta ixtisas məktəblərinə qəbulun test üsulu ilə keçirilməsini həyata keçirən qurumun - TQDK-nın yaradılmasının 25 ili tamam olur. 23 ildir ki, mən bu qurumun işində ən fəal iştirak edənlərdən biriyəm. Odur ki, bu məsələlərdən danışmağa həm hüquqi, həm də mənəvi haqqım çatır.

 1994-1995-ci illərdə TQDK-da fənn komissiyaları yaradılanda mən və mənimlə bir təhsil ocağında -291 nömrəli Araz Ekologiya Liseyində işləyən bir neçə müəllim fənn komissiyalarına rəhbər seçildik. Elxan Əmirbəyov-fizika, Vəli Əliyev-kimya, Tariyel Heybətov-biologiya, mən - Nazim Nəsrəddinov Azərbaycan dili və ədəbiyyatı komissiyalarına rəhbərlik etməyə başladıq.

  Uzun illərin təcrübəsi göstərir ki, o vaxtlar test üsulu ilə tələbə qəbulu ölkədə aparılan ən uğurlu yaradıcı işlərdən biri idi. Gücünə, biliyinə inananlar məhz test üsulunun köməyi ilə tələbə adını qazanırlar. Burada qəbulla ilgili heç bir problem yaranmır. Test üsulu ilə tələbə adını qazananların cərgəsində, məncə, hələ akademiklər yoxdur. Amma elmlər doktorları çoxdur. Mən bu gün də test üsulunu yüksək qiymətləndirir və bu üsulun hələ bir neçə il öz fəaliyyətini davam etdirəcəyinə inanıram.

 Mən ona da inanıram ki, qəbul imtahanlarının tədricən başqa üsul ilə aparılacağı gün uzaqda deyil. Mən belə hesab edirəm ki, imtahan iştirakçısının bir cümləsindən onu tanımaq olur. Başqa sözlə, qəbul  imtahanlarını tədricən orta məktəblərin özlərinə həvalə etmək lazımdır. Burada tərəfkeşliyin qarşısını almaq üçün, söz yox ki, müvafiq qaydalar tətbiq edilməlidir.

Birinci, orta məktəb müəllimlərinin əmək haqqı Milli Məclis deputatlarının əmək haqqından az olmamalıdır.

İkinci, müəllimlərin ustalığına qayğı gösrərilməli, onların inkişafı üçün lazımi şərait yaradılmalıdır.

Üçüncü, dərs vəsaitləri yenidən işlənməli, oradakı tədris materialları həm elmi, həm də təcrübi xarakter daşımalıdır. Alternativ dərslik adı ilə müxtəlif vəsaitlərin hazırlanaraq şagirdlərin mütaliəsinə yönəldilməsinin qarşısı alınmalıdır.

 Bu istiqamətdə başqa fikirlər də ola bilər. Deyilən hər cözə həssaslıqla yanaşmaq lazımdır. Təmayüllü siniflərin və təmayüllü məktəblərin sayı artırılmalıdır. Bəzən təmayül valideynin təklifi ilə seçilir. Sonradan məlum olur ki, şagirdin təmayül seçimi düzgün aparılmayıb. Çətinlik elə onda başlayır. Bu gün orta məktəb dərslikləri həddindən artıq yorucu və cansıxıcıdır. Bəlkə də bu reallığı çoxları nədənsə qəbul etməyəcəkdir. Bu da təbiidir. Axına qarşı irəliləməyi hər adam bacarmır.

 Dərsliklərin çətinliyini göstərmək üçün öz ixtisasıma aid  nümunələrdən söz açmaq istəyirəm. Azərbaycan dili və ədəbiyyatı dərsliklərində  hələ elmdə öz həllini tapmayan məsələlərin qabardırılması  yolverilməzdir.

 Bu gün heç kim öz nitqində orfoepik qaydalara əməl etmir.bAmma abituriyentlərin biliyini ən çox bu qaydalara görə müəyyənləşdirmək istəyirik. Sözlərdə vurğunun yerini müəyyənləşdirmək də şifahi ədəbi dilimiz üçün çətinlik və dolaşıqlıq törədən mövzulardandır. Feilin şəkilləri,köməkçi nitq hissələri,sintaktik əlaqələr,dünya dillərinin geneoloji təsnifatı, ədəbi dil normaları, lüğətlərin növləri, üslublar və s. mövzuların dərsliklərdəki təqdimatı çox nöqsanlı və mübahisəlidir.

 Ədəbiyyatımızın öyrənilməsində də müəyyən problemlər meydana çıxır.b Ədəbiyyat tariximizin dövrlərə ayrılması,bmilli mətbuatımızın təqdimatı,bədəbi janrların və növlərin tanıdılması məsələləri də hələlik dərsliklərdə elmi-metodoloji  həllini tapmayıb.

 Ədəbiyyat fənninin  dərsliklərdəki təqdimatında ən çətin məqamlardan biri də əruz vəzninin öyrənilməsinə yönəldilən tələblərdir.Bu gün Azərbaycanda əruz vəznini anlayan, başa düşən və anlartmağı bacaran, bəlkə də 5-10 müəllim var.Belə ki, əruz vəzni  ədəbiyyat nəzəriyyəmizin hələ də öyrənə bilmədiyi sahədır.

 Gəlin uşaqlardan özümüz bilmədiyimiz nəsnələri soruşmayaq.

 Test - şagirdin fəhmini başa düşmək üçün daha lazımlıdır. Biz 5-10 testlə şagirdlərin biliyini sınaya bilərik. Bu günün şagirdinə qəsdən  testlə çətinlik yaratmaq düzgün deyil. Testlərdən geniş şəkildə istifadə - mütaliə mədəniyyətimizi ləngidir. Ümumu mədəniyyətin  ayrılmaz hissəsi olan nitq mədəniyyətini formalaşdırmaq üçün  biz mütaliə mədəniyyətimizi  müntəzəm olaraq artırmalıyıq.

  Ali məktəblərə tədricən orta ümumtəhsil məktəblərinin buraxılış və ya son siniflərinin  imtahan nəticələri ilə daxil olmağın üstünlükləri hamının diqqətini özünə cəlb etməlidir. Bugünkü imtahanlar və onlara sərf olunan vaxt itlisi də izi ciddi düşündürməlidir.