General Hacı Zeynalabdin Tağıyevin tələbə qızlara novruz bayramı təbriki

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivinin məsləhətçisi Rəqibə Məmmədovanın“İŞIQ” qəzetinin imperatriça Aleksandra Fyodorovnaya təqdim edilməsi" adı ilə çap olunan  məqaləsində  türk dunyasının ilk qadınlar qəzetlərindən biri olan "İşığ"ın  maraqlı incələmələri diqqəti cəlb edirMəqalə “İşıq” qəzetinin 103 illiyinə həsr edilmiş, 2014-cü ildə İşıq adı ilə nəşr olunan jurnalda dərc olunmuşdur.( “İşıq” qadın jurnalı, № 1 (77), 2014,.

  Məqalədə  Xədicə zanım Əlibəyovanın adı   XX əsrin maarifçi, fəal ziyalı Azərbaycan qadınlarından - Şəfiqə xanım Əfəndizadə, Sona xanım Tağıyeva, Rəhilə xanım Hacıbababəyova, Mədinə xanım Qiyasbəyli, Fatma xanım və Liza xanım Muxtarova, Səltənət xanım və Nigar xanım Qayibovalar, Əminə xanım Batrişinailə bir yerdə çəkilir. Müəllif  İşığın redaktoru Xədicə xanım Əlibəyovayanın  maarifçilik sahəsindəki  istiamətdəki əzəmətli işlərindən rəğbətlə  söz açır.  

Xədicə xanım və Mustafa bəy “qadın qəzetəsi” çıxarmaq qərarına gəlirlər.

Əslində türk dilində qəzet çıxarmaq ideyası Qasprinskilərə aiddir.Lakin onlar bu ideyanı reallaşdıra bilməmişlər

Əlibəyovlar isə  bu sahədə daha qətiyyətli olmuşlar.

 Mustafa bəy və Xədicə xanım Azərbaycanda ilk qadın mətbuat orqanının əsasını qoyaraq, Bakıda 1911-ci il yanvarın 22-də “İşıq” qəzetini təsis edirlər. Qəzetin redaktoru Xədicə xanım Əlibəyova, naşiri Mustafa bəy Əlibəyov olan, 8-12 səhifə həcmində çıxan bu qəzetdə, həm Azərbaycan, həm də rus dilində məqalələr dərc edilirdi.Rusdilli məqalələrin sayı çoxluq təşkil etmirdi.

Nəşri 1912-ci il aprelin 21-nə qədər davam edən ”İşıq” özünü “xanımlar üçün qəzetə” adlandırırdı. “Kaspi” qəzeti 22 yanvar 1911-ci il tarixli sayında “İşıq”ın çap olunması haqqında yazırdı: “Dünən Bakıda Xədicə xanım Əlibəyovanın redaktorluğu ilə həftədə bir dəfə çıxan “İşıq” qəzetəsinin ilk nömrəsi tatar (Azərbaycan-N.N.)dilində çapdan çıxmışdır. Qəzet müsəlman qadın və uşaqların tərbiyəsinə xidmət edən bir orqandır”.

“İşıq” qəzetinin çıxması Qafqazda böyük marağa səbəb olur. “Kavkazskaya kopeyka” qəzeti bu haqda yazırdı: “22 yanvar 1911-ci ildə yeni müsəlman qadın qəzetinin – “İşıq”ın ilk nömrəsi çıxdı. Qəzet qadın məsələlərinə həsr olunur(“Kavkazskaya kopeyka”, №18, s. 3

 Rusiya Dövlət Kitabxanasında (RDK)  saxlanılan "İşığ"ın bir toplusundan aydın olur ki, bu qəzetin iki komplekti  (nömrələrin cildlənmiş toplusu)1911-ci ildəRusiyanın birinci xanımına hədiyyə verilmişdir.

"İşıq" toplusunun  hədiyyə verilmiş cildindəki  bu sözlər  diqqti cəlb edir.  

“Ея Императорскому Величеству Государынъ Императирицъ Александръ Феодоровнъ – «Ишыгь» за 1911 годъ. «Светь»”.

Bu hədiyyə   “İşıq”ın bağlanması təhlükəsi ilə ilgilidir.

"İşıq"da maraqlı yazılar çoxdur.Bu gün onlardan biri haqqında söz açırıq..

Bu,"İşıq"ın naşiri  Mustafa bəy Əlibəyovun  məqaləsidir.

Qəzetin  1911-ci ildəki  9-cu  nömrəsinin birinci və 2-ci səhifələrində   dərc olunan 

"General Hacı Zeynalabdin Tağıyev həzrətlərinin nitqi"

Sərlövhənin altındakı

"Hovruz bayramı münasibətilə" sözləri məqaləyə marağı daha da artırır:

"Rəbiüləvvəl ayının 20-sinə təsadüf olunan  eyd novruzun  (novruz bayramı-N.N.) birinci günü Hacı Zeynalabdin Tağıyev  həzrətlərinin Qız Məktəbi imarətində "Bakı Cəmiyyəti-Xeyriyyəsi" və "Nəşri -Maarif  Cəmiyyəti" xadimi-millət  Hacı Zeynalabdin Tağıyev və qaziyi- vilayəti-Baku   Ağa Mir Məhəmməd Kərim  Hacı Mir Cəfərzadə  həzəratın  təhti -nəzarətində mükəmməl bir rəsmi tiəərrin   tərtib olundu. Cəmiyyətin nəfinə isə iyirmi min manatdan ziyadə cəm olundu.

Rəsmi-məzkurda Baku qoradanaçalniki,qubernatoru ,şəhri-idarə rəisi  və İran qonsulu  və şəhərinəyani-əşraf və ürəfasından daha bir xeyli adam mövcud idi.
Rəsmi qəbulə təşrif gətirən zəvati- möhtərma ( möhtərəm adamlar-N.N.) məktəbin ğayət bəzədilmiş  salonunda( zalında) Hacı və qazı həzrətləri tərəfindən  kəmali-şövq və məhəbbətlə qəbul olunurdular. Qaziyi - vilayət Ağa Məhəmməd Kərim həzrətləri    məqamına münasib  bir nitq söyləyüb, imperator və imperatoriçə həzrətlərinin ömürlərinə  xeyirdua etdilər.Məclisə gələnlər cürbəcür şirniyat  vəhəluyat ilə müəzzin olunmuş sügrəyə dəvət olundu.

Lakin bu məclisdə insanı ən çox fərəhnak  xoşhal edən  orada  bir çöx darülfünun qurtarmış  mühəndis, təbib və yurist müsəlman cavnlarınmövcud olması idi ki,biz müsəlmanların ümdəxoşbəxt yeganə səbəbidir.

Hacı qonaqlar ilə bərabər  vidalaşıb gedərkən birdən -birə dala qayıdıb məclisdə qalan müsəlmanları böyük zala dəvət etdirib,orada özünün boyu bərabəri (əksini) göstərib və dedi ki,

--"Övladlarım!Bənim bu əksimə bir diqqət ilə baxın.Görün orada nə görürsünüz?

Cəmaət sükut ilə təsvirə tamaşa edərkənHəştad sinnində bir yaşlı Hacı həzrətləri buyurdular ki:

__"Övladlarım!Görürsünüzmü ki,Bənim sağ əlim dini-islamın rükni(dirəyi) və madəri-iftixarı Qurani-əzim kitabının üstündədir.Sol əlimdə tutduğum isə  qəzetədir.

Öv ldlarım!Bənimsizə axırıncı nəsihətim budur ki, u Quranı həmişə sağ,qəzetəyi isə sol əlinizdə tutub xalqa sidq və sədaqət ilə xidmət edəsiniz".

Hacı atanın bu ...hakimanə  kəlamı bana o qədər təsir elədi ki, indi o nəsihəti bir an qəlbimdən çıxarda bilməyirəm.

Oqucularım! böylə bir nəsihət  bu vəqtə qədər heç bir üləmanın ağzından  eşidlməyibdir.  

Zənnimcə bu gözəl nitqi tariximizə qızıl mürəkkəb ilə yazılıb,əsəri-nafe olaraq,həmişə mühafizə etməliyik.Cünki bir parə şəxslər Quranı dutanda  zəmanənin etdigi  ağlar halını balmərrə(tamamilə)unudurlar.Qəzetə tərəfdarı olanların  bəzisi isə nəinki bir Ouranı,hətta bütün islamiyyəti belə yaddan çıqarurlar.

Mustafabəy Əlibəyov".

__________________________________

M.Əlibəyovun yazısı bir sıra suallara yol aşır.

1.Bakı Qızlar Məktəbinin salonunu bəzəyən iki portretdən birinin-Hacı Zeynalabdin Taöıyevin portetinin müəllifi kimdir?

2. Yazıdakı fikrə görə H.Z.Tağıyevi təvəllüdü  1831-ci ilə uyğun gəlir.Bu,deyilişi gözəl,təsadüfi sıösdür,yoxsa faktdır?

3.H.Z.Tağıyevi haqında danışılan portretində də,İ.Brodskinin 1912-ci ildə çəkditi portetdə də H.Z.Taöıyevin sol lində əlçək var.Əlbəttə,bu,bərpaçı rəssamın səhvidir.Bərpaçı rəssamların səhvlərini bağışlayırlarmı?

4.Rusiyada  incəsənət xadimləri İ.Brodskinin  Azərbaycanl əlaqəsi haqqında tarixi sənədlərdən xəbərdardırlarmı?

       ( Yazının mabədi var.Gözləyin ).