Aşqabad sazişləri: Azərbaycan əməkdaşlıqda yeni üfüqlər açır

Noyabrın 21-22-də Azərbaycan Prezidentinin Türkmənistanın paytaxtı Aşqabada səfəri ekspertlərin böyük marağına səbəb oldu. Bir neçə il əvvəl iki ölkə arasında əlaqələrdə müəyyən problemlər yaranmışdı. İndi onların hamısının aradan qaldırıldığının bütün dünya şahidi oldu. Və bu nəticəyə gəlinməsində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müstəsna rolu var. Azərbaycan rəhbəri öz təmkinli, rasional və uzaqgörən siyasəti ilə qardaş Türkmənistanla münasibətlərin ixtilafa keçməsinin qarşısını aldı. Artıq iki qardaş ölkə strateji əlaqələrin daha da dərinləşməsi və genişlənməsi proqramları üzərində işləyirlər. Türkmənistan paytaxtında imzalanan sazişlər də bunun əyani təsdiqlərindən biri oldu. Prezident İlham Əliyevin səfərinin geosiyasi və iqtisadi aspektləri və onların kommunikasiya-nəqliyyat sferaları ilə əlaqələrinin təhlili üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Yeni dönəm: Bakı-Aşqabad xəttində dinamika yüksəlir

Azərbaycan-Türkmənistan münasibətlərində bir müddət çətinliklərin olduğu sirr deyil. Xəzər dənizinin statusunun müəyyən olunmaması enerji yataqları ətrafında müəyyən problemlər yaratmışdı. Daha doğrusu, Türkmənistan tərəfi Azərbaycanın haqlı mövqeyini qəbul etmək istəmirdi. Alovun üstünə neft atan qonşuların da olduğunu unutmuruq. Ancaq Ulu öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyevin müdrik və təmkinli siyasəti hər şeyi tədricən öz yoluna qoydu. Xəzərin statusu ilə bağlı imzalanan sənədlər də bu istiqamətdə öz müsbət təsirini göstərməkdədir.

Bunlarla yanaşı, iki qardaş ölkə arasında münasibətlərin daha səmərəli müstəviyə keçməsində ciddi geosiyasi rol oynamış bir məqamı vurğulamaq yerinə düşərdi. Biz, Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə üçtərəfli əməkdaşlıq formatının reallaşmasını nəzərdə tuturuq. Bu əsasda Azərbaycan-Türkiyə-Türkmənistan əməkdaşlıq formatı həyata keçirilir. Üç qardaş dövlət başçılarının müzakirələri bütün sahələrdə irəliləyişə xüsusi təkan verdi. Demək lazımdır ki, İlham Əliyevin təşəbbüskarı olduğu əməkdaşlıq formatları sırasında Türkmənistanın da daxil olduğu format səmərəsini göstərdi. Artıq dünya mediası və ekspertlər Azərbaycanla Türkmənistan arasındakı strateji tərəfdaşlığın konkret məzmun almasından bəhs edirlər. Bu, Azərbaycan Prezidentinin 21-22 noyabr tarixlərində Aşqabada baş tutmuş səfərindən sonra qətiləşdi. İlham Əliyev növbəti tarixi səfərini çox uğurla reallaşdırdı.

Öncə vurğulayaq ki, bu səfər Türkmənistan tərəfinin təşəbbüsü ilə gerçəkləşib. Türkmənistan tərəfdən gələn təklifi İlham Əliyev hörmətlə qarşılayıb. Səfərin ümumi gedişi, aparılan müzakirələr və imzalanan sazişlər göstərir ki, Azərbaycanın dövlət başçısı çox doğru qərar qəbul edib. Çox yüksək səviyyədə qarşılanan İlham Əliyev səmərəli təklifləri və fikirləri ilə Türkmənistan-Azərbaycan münasibətlərini yeni səviyyəyə yüksəltmək niyyətində tam səmimi olduğunu nümayiş etdirib.

Hər iki dövlət başçısı Azərbaycanla Türkmənistanı ortaq tarix, mədəniyyət, etnik kök, adət-ənənələr birləşdirdiyini vurğulayıblar. Bu məqam iki dövlət arasında əməkdaşlığın inkişafı üçün ciddi təməlin olduğunu göstərir. Eyni zamanda, Azərbaycanla Türkmənistan geosiyasi sahədə, iqtisadi, ticari, nəqliyyat və təhlükəsizlik məsələlərində, xarici siyasətin prinsipial istiqamətlərində oxşar mövqedədirlər. Türkmənistan Prezidenti bu bağlılıqda deyib: "Xarici siyasət məsələlərinə gəldikdə, bizim prinsiplərimiz şübhəsiz ki, oxşardır və ya üst-üstə düşür. Yəni, biz həm regionda, həm də bütün dünyada sabitliyin və təhlükəsizliyin qorunub saxlanmasına tərəfdarıq. Sizə təşəkkür edirik ki, beynəlxalq aləmdə Türkmənistanın bitərəf statusundan irəli gələn bütün təşəbbüsləri dəstəkləyirsiniz (bax: Prezident İlham Əliyevin və Prezident Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun geniş tərkibdə görüşü olub / AZƏRTAC, 22 noyabr 2018).

Azərbaycan Prezidenti də iki ölkə arasındakı əməkdaşlığın istiqamətləri barədə konkret və dolğun fikir ifadə edib. İlham Əliyev vurğulayıb: "Ölkələrimiz arasında ikitərəfli əməkdaşlığın istiqamətləri çoxdur. Əminəm ki, indiyədək olduğu kimi, gələcəkdə də beynəlxalq təşkilatlarda bir-birimizi dəstəkləyəcəyik. Bu gün biz artıq təkbətək görüşdə əməkdaşlığın xeyli mühüm məsələlərini müzakirə etmişik və nümayəndə heyətləri çərçivəsində də müzakirələri davam etdirəcəyik. Biz gələcək əməkdaşlığın əsas istiqamətlərini, prioritetlərini qeyd etdik" (bax: əvvəlki mənbəyə).

Strateji tərəfdaşlıqda növbəti uğur: "Yeni İpək Yolu" və "Lazur dəhlizi"

Aşqabadda imzalanan sənədlər dövlət başçılarının ifadə etdiyi fikirlərin tamamilə real əsasa malik olduğunu bir daha təsdiqlədi. Həmin sənədlər demək olar ki, bütün sahələri əhatə edir. Buraya iqtisadiyyat, ticarət, nəqliyyat, kommunikasiya texnologiyaları, elm, təhsil, energetika və digər sferalar daxildir. Onlar həm indiki mərhələdə qarşılıqlı əlaqələri inkişaf etdirməyi, həm də perspektivdə Azərbaycanla Türkmənistan arasında iqtisadi-ticari və nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığı gücləndirməyi nəzərdə tutur. Belə çıxır ki, Prezident İlham Əliyev səfəri zamanı iki qardaş ölkə arasında əməkdaşlığın strateji aspektini də ciddi şəkildə müzakirə edib.

Ekspertlər səfərlə bağlı apardıqları analizlərdə maraqlı məqamları vurğulayırlar. Onlar qeyd edirlər ki, Türkmənistan-Azərbaycan münasibətləri məzmunca yeni səviyyəyə yüksəlir. Burada daha çox kommunikasiya aspekti üstünlük təşkil edəcək (bax: məs., Лазуритовый коридор связал Ашхабад и Баку: Энергетические проекты уступили место транспортным / "Независимая газета", 22 noyabr 2018). Bu sırada ekspertlər "Lazur dəhlizi" layihəsi çərçivəsində Azərbaycanla Türkmənistan arasında nəqliyyat əməkdaşlığının perspektivinin yüksək olduğunu vurğulayırlar. Xatırladaq ki, "Lyapis-lazur dəhlizi" adlanan layihə Əfqanıstan, Türkmənistan, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında 2017-ci il noyabrın 18-də Aşqabadda Əfqanıstanla iqtisadi əməkdaşlığa həsr edilmiş konfransda imzalanıb. "Lazur dəhlizi" ifadəsi tarixən Əfqanıstandan başqa ərazilərə daşınan əlvan metalın (gümüş nitratın) adı ilə bağlıdır. Layihə iştirakçıları tarixi əlaqələri bərpa etməyi nəzərdə tutaraq bu adı qoyublar. Burada avtomobil və dəmiryollarını nəzərdə tutan infrastrukturdan istifadə olunmalıdır.

Məsələ bununla məhdudlaşmır. Ekspertlər Aşqabadda imzalanan müqavilələrin iki ölkənin "Yeni İpək Yolu" layihəsi çərçivəsində əlaqələrinin daha da dərinləşəcəyi qənaətindədirlər. Bu da Çindən başlanan nəqliyyat dəhlizinin Azərbaycandan keçməklə Avropaya qədər uzanması anlamına gəlir. Bakının çevik və səmərəli siyasəti nəticəsində Azərbaycan üçün ciddi geosiyasi mənası olan bir problem də öz həllini tapdı. Ermənistanın "Yeni İpək Yolu" ilə bağlı iddiaları iflasa uğramış oldu.

Ermənistan rəhbərliyi Çindən başlanan yeni nəqliyyat dəhlizinin öz ərazisindən keçəcəyi ilə bağlı bəyanatlar verirdi. Bunun fonunda Azərbaycanın manevr imkanlarının tükəndiyi haqqında mənasız fikirlər ortaya atırdılar. Ancaq Azərbaycan rəhbərliyi İranla Cənub-Qərb və Əfqanıstan, Türkmənistan, Gürcüstan və Türkiyə ilə "Lazur dəhlizi" layihəsini imzalamaqla erməniləri növbəti məğlubiyyətə uğratdı. Bununla da "Yeni İpək Yolu" Mərkəzi Asiyadan və Rusiya istiqamətindən Azərbaycandan keçməklə reallaşa bilər. Aşqabadda imzalanan sazişlərin tarixi əhəmiyyətində bu məqam başlıca yer tutur.

Digər məsələ iki ölkənin Xəzər hövzəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirməklə bağlı razılığa gəlməsi ilə əlaqəlidir. Belə ki, ekspertlər vurğulayırlar ki, imzalanan sazişlərin 50 faizi məhz birbaşa Xəzərdə əməkdaşlıqla əlaqəlidir (bax: əvvəlki mənbəyə). Deməli, Bakı və Aşqabad illərdir əlaqələrə əngəl olan faktoru aradan qaldırmış olurlar. Bu kontekstdə mümkündür ki, həm TANAP-da, həm digər enerji layihələrində Türkmənistanın iştirakı məsələsi, o cümlədən Xəzərin dibindən keçən boru xətti ideyası reallaşsın.

Bütün bunlar təsdiqləyir ki, Azərbaycan Prezidentinin Türkmənistana səfəri milli dövlət quruculuğu prosesində vacib mərhələlərdən biri kimi qiymətləndirilə bilər. Beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində Azərbaycan-Türkmənistan münasibətlərinin inkişafı regional əməkdaşlıq və təhlükəsizlik üçün ciddi töhfələr verəcək. Azərbaycan faktiki olaraq Xəzər hövzəsində nəqliyyat və enerji qovşağına çevrilir. Beynəlxalq layihələrin reallaşmasında Bakının rolu daha da artır. Azərbaycan Xəzər hövzəsinin bütün dövlətləri ilə səmərəli əməkdaşlıq modelinə malikdir. İlham Əliyevin Aşqabada səfəri də bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan müstəqil dövlət olaraq geosiyasi rolunu uğurla həyata keçirir. Regionda reallaşdırılan bütün beynəlxalq layihələrdə Bakının imzası var. Azərbaycan Prezidentinin fəaliyyəti nəticəsində bu proses daha da inkişaf edəcək.

Newtimes.az