Yaponiya və Hindistan Çinə qarşı?

Rəşad KƏRİMOV

 Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin Çin üzrə eksperti

 Bu birlik sonacan bir ola biləcəkmi?

 Yaponiyanın son zamanlar bir çox ölkələrlə münasibətləriniintensivləşdirməsinin, başqa sözlə desək, yaxınlaşma siyasətihəyata keçirməsinin bir sıra tarixi kökləri var. Bu kontekstdəYaponiya baş nazirinin Hindistana səfəri də tarixi məna kəsbedir. Belə ki II Dünya müharibəsində Hindistanın "SübhasKandra Boses" Milli Ordusu Yaponiya İmperator Ordusu ilədöyüşlərdə Britaniya qüvvələrinə qarşı birlikdə vuruşub.

 Bu ilin yanvar ayının 25-27-i tarixlərində Yaponiya baş naziriŞinco Abenin Hindistana səfəri iki ölkə arasında həm iqtisadi,həm də siyasi münasibətlərin daha da yaxınlaşmasınıntəzahürüdür. Səfər çərçivəsində Yaponiya baş naziri 64 il əvvəlhazırlanmış "konstitusiyanın" qüvvəyə minməsi ilə qurulan Respublika Günü münasibətilə təşkil olunmuş paradda iştirak edib.

 Qeyd edək ki, son illərdə Yaponiyanın hərbi texnikasını xarici bazarlara çıxarmaq və ölkədaxili müdafiə istehsalçıları üçün dünyadaən böyük silah bazarı açmaq niyyətində olduğu açıq-aydın görünür. Bildiyimiz kimi, son zamanlar Senkaku (Dyaoyü) adası iləbağlı səngiməyən münaqişələr Yaponiyanın Çinə qarşı rəqibləri ilə birləşməsinə gətirib çıxarıb. Baş nazirin  səfəri zamanı da qeydetdiyimiz məsələlər danışıqların əsas mövzusu olub. Belə ki, Yaponiyanın Hindistana amfibiya və xilasetmə təyyarələri, həmçininmülki istifadə üçün Şin Mayva US-2 təyyarələri satmaq təklifləri üzərində geniş müzakirələr aparılıb. Həmçinin Hind okeanıərazisində hərbi əməkdaşlığın genişləndirilməsi  və bu il üçün artıq üçüncü dəfə hər iki ölkənin quru qoşunlarının birgə hərbi təlimlərkeçməsi məsələsi də səfər çərçivəsində əsas müzakirə mövzusu olub. Burada bir məqamı xüsusi vurğulayaq ki, Yaponiyadanalınan təyyarələrin Çinin yaxın ərazilərində havaya qalxması, təbii olaraq, gələcəkdə Çinin kəskin etirazına  səbəb ola bilər. Onuda bildirək ki, Hindistan XİN-in Şimali Asiya regionu üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi Qautam Bambavalle danışıqlarda HindistanınYaponiyadan təyyarə almaq ehtimalının yüksək olduğunu qeyd edib. İki rəqib ölkənin bir araya gəlməsini Çinin son zamanlarqonşu ölkələrlə yaranmış bir sıra problemlərinin həlli yollarının müzakirəsi  kimi  də qiymətləndirmək olar.

 Silah və digər hərbi texnikanın satışında Yaponiyanın  məşhur şirkətlərinin - "Mistubişi" ağır sənaye LTD və "Kavasaki" ağır sənayeLTD-nin yaxından iştirak edəcəyi gözlənilir. Məhz bu səbəbdəndir ki, Yaponiya baş nazirini Hindistana səfəri zamanı "Mistubishi", "Sumitomo Chemical", "Toşiba" və "Hitaçi" şirkətlərinin rəhbərləri müşayiət ediblər.

 Məlumat üçün qeyd edək ki, Hindistan son üç ildə dünyanın ən çox silah alan ölkəsi olub. Yaponiyanın Asiya regionunun güclüdövlətlərindən olan Hindistanla münasibətlərin sıxlaşdırılması faktını son illərdə iqtisadi cəhətdən böyük gücə çevirən Çin ilə balansyaratmaq kimi də qiymətləndirmək olar. Tarixə nəzər salsaq görərik ki, Çin ilə Hindistan arasında Himalay dağları tərəfdənsərhədyanı ərazilər problemi mövcuddur. 1962-ci ildə yaşanmış qısamüddətli müharibədən sonra  hazırda burada sərhəd boyuncaÇin əsgərləri yerləşdirilib.  Tarixən yaşanmış bu cür hadisələr iki ölkə arasında ticari əlaqələrin inkişafına mənfi təsir göstərir.

 Qeyd edək ki, Yaponiya Hindistanla təkcə hərbi-müdafiə sahəsində deyil, digər sahələrdə də əməkdaşlıq etmək niyyətindədir.Səfər çərçivəsində Yaponiya ilə Hindistanın birgə atom elektrik stansiyası inşa etməsinə dair razılığın son məqamları da müzakirəedilib.

 İki ölkə arasında həm iqtisadi, həm də siyasi münasibətlərin yaxınlaşmasına xidmət edən bu layihələrdən biri nəqliyyat sektorunun(xüsusilə dəmiryolu xətlərinin) qurulması ilə bağlıdır. Məsələn, yaponlar Dehli və Mumbay, Çennay və Bangalore arasında sürətlidəmiryolu xətlərinin quraşdırılması, həmçinin Hindistanda metro xətlərinin çəkilişi və digər layihələrin həyata keçirilməsi üçün 210milyard yen kredit ayırmaq niyyətindədirlər. Yaponiya hökumətinin bu addımları bu ölkənin sözügedən regiona nə dərəcədə böyükönəm verildiyinin bariz nümunəsidir.

 Səfərin digər maraqlı məqamlarından biri, başqa sözlə desək, Yaponiya baş nazirinin ən böyük istəyi Çin Xalq Respublikasındafəaliyyət göstərən 14000 yapon iş adamı üçün yeni münbit sərmayə mühiti tapmaqdır. Bu halda təbii ki, ən münasib seçimHindistandır. ABŞ-ın Asiya-Sakit okean regionunun təhlükəsizliyinə dair verdiyi vədin qeyri-sabit olması səbəbindən YaponiyaÇinin mümkün təzyiqlərinə  mane ola biləcək yeni müttəfiq tapmaq məcburiyyətindədir.

Məlum olduğu kimi, Yaponiya-Çin münasibətlərində soyuqluq hələ də hiss edilməkdədir. Yaponiyanın NHK kanalının verdiyiməlumata görə, 2013-cü ildə Çinə səfər edən yaponların sayı keçən illə müqayisədə 18% azalaraq 2 milyon 870 min olub. Yənison 10 ildə ilk dəfə olaraq 3 milyondan aşağı rəqəm qeydə alınıb. Bu,  iki ölkə arasında turizmlə yanaşı, ticari əlaqələrin dəinkişafına mənfi təsir göstərib. Gələcəkdə bir çox məsələlərdə Hindistanın da Yaponiyaya dəstək verməsi  sual altında ola bilər.Çünki  qonşu Çinlə münasibətləri o qədər ürəkaçan olmasa da, Hindistanın regionda cərəyan edən hadisələrə münasibətdə özmənafeləri çərçivəsində hərəkət edəcəyi şübhə doğurmur.