Əli bəy Hüseynzadə gənclərin gözündə...

Hər bir ölkənin dili, tarixi inkişaf baxımından müxtəlif meyarlı ədəbi və tarixi şəxsiyyətlərin qoyub getdiyi izlər danılmazdır. Mənim dilim türk dilləri ailəsinin əsas özəyini təşkil edən Azərbaycan dilidir. Dili bilməklə kifayətlənmək doğru deyil, ən vacibi odur ki, bu dili öz daxili dünyanda deyil, eləcə də bütün dünya dilləri arasında tanıdıb, layiqincə təbliğ edəsən. Bu baxımdan öz məqsədyönlü addımları ilə seçilən şəxsiyyətlərdən biri Əli bəy Hüseyn oğlu Hüseynzadə olmuşdur.

Ə. Hüseynzadə Rusiya imperiyasının paytaxtındakı ictimai-siyasi hadisələrlə əlaqədar olaraq, Türkiyəyə gənc yaşında olarkən gəlmiş, burada – İstanbul universitetində hərbi həkimlik ixtisasına yiyələnmişdir. 1905-ci il inqilabından sonra yaranmış yeni şəraitlə əlaqədar olaraq Azərbaycanda geniş biliyə, mükəmməl savada malik jurnalistlərə böyük ehtiyac vardı. Xalqını daim düşünən, onun halına daima yanan Ə. Hüseynzadə bu ehtiyac qarşısında cavabsız, köməksiz dayana bilməzdi və bilmədi də. Elə həmin il Ə. Hüseynzadə Bakıya gəlib öz iş yoldaşı Əhməd bəy Ağayevlə birlikdə xeyriyyəçi H. Z. Tağıyevin vəsaiti ilə çıxan “Həyat” qəzetini redaktə edərkən yazdığı məqalələrində Avropanın böyük imperialist dövlətlərinin, o cümlədən də Rusiyanın şərq ölkələrinə münasibətdə yeritdikləri qəsbkarlıq siyasəti kəskin tənqid edilir və başqa xalqlar, onların dinləri, ədəbiyyatları haqqında yaxşı fikirlər söylənirdi. Bu cəhətdən Ə. Hüseynzadənin redaktorluğu ilə nəşr edilən “Füyuzat” jurnalının fəaliyyəti ayrıca qeyd edilməlidir. Tanıdığımız Tolstoy, Höte kimi görkəmli simalar haqqında ətraflı məlumatı Azərbaycan oxucuları ilk dəfə bu jurnalda çap olunan məqalə və tərcümədən almışdılar. Əli bəy Hüseynzadənin öz əsərlərində təbliğ və şərh etdiyi “türkçülük, müsəlmanlıq və avropaçılıq” şüarı mahiyyət etibarilə bu gün ictimai həyatımızda özünə yer tapmış azərbaycanlılıq, müsəlmanlıq və müasirlik nəzəriyyəsinin təlimi idi.

1926-cı ildə Bakıda keçirilmiş Türkoloji qurultayın nümayəndəsi olan Ə. Hüseynzadə burada mətbuat üçün verdiyi müsahibələrində, yazıçılar qarşısındakı çıxışında öz elmi-ictimai fəaliyyətini açıqlayaraq təvazökarlıqla demişdi ki, “ ... mən nə ədib, nə də şair idim. Lakin ədəbiyyatımızın geridə qaldığını görürdüm. Görürdüm ki, biz daim fərqi özümüz üçün nümunə hesab edir, ona rəğbət bəsləyirik. Lakin mən Qərbə rəğbətin də zərurətini göstərdim. Qərbin əsərlərinin təbliği yolunda bir az çalışdım. Ağac əyri idi, onu əksinə əyib təkmilləşdirmək lazım idi ki, düzəlsin... Ağac düzəldi...”

Ə. Hüseynzadənin başçılıq etdiyi “Füyuzat” jurnalı və eyniadlı ədəbi cərəyan əsrimizin əvvəllərində Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin inkişafında ciddi xidmətlər göstərmişdir. Füyuzatçılar da xalqı qəflət yuxusundan oyatmaq, onda öz tarixinə, çağdaş durumuna gözüaçıq münasibət oyatmaq, mədəniyyəti və elmi yaymaq sahəsində geniş fəaliyyət göstərmişlər. Azərbaycan

ictimai fikri tarixində romantizm cərəyanının bərqərar olub inkişaf etməsində Əli bəy Hüseynzadənin mətbuatdakı ardıcıl çıxışlarının mühüm rolu olmuşdur. Onun məşhur əsərləri sırasında “Tolstoyçuluq nədir ?” tədqiqatını, “Əbdi-qılaf və məhfəzə qulu” hekayəsini qeyd etmək olar.

Ədəbiyyatın xalq həyatı ilə sıx əlaqə şəraitində inkişaf etməsi prinsipinin şərhini verən Ə. Hüseynzadə belə demişdir: “ Ədəbiyyat belədir: xalqı enmədikcə yüksəlməz. Əvvəlcə xalqa, ümumiyyətlə, bütün kütləyə qədər enmək, sonra onlarla bərabər yüksəlməyə çalışmaq lazımdır.” Əli bəy Hüseynzadə də belə etdi, öz ədəbi fəaliyyəti, yaradıcılığı və zəngin çıxışları ilə xalqın qəlbinə yer tapdı. Ədəbiyyatın hər bir səhifəsində silinməz bir iz salıb getdi. Belə insanlar unudulmur, xalqın qəlbinə silinməz bir izlə yaşayır, yaşayacaq da... Məhz belə şəxsiyyətlər gənclər üçün qəhrəmandır. Çünki, gördüyü fəaliyyəti ilə gənclərə bir örnəkdir!!!

Diqqətinizə görə sağ olun!

Fərid Muradov

Gənc yazar