Hə­ya­tı­nı Azər­bay­ca­nın tə­bii sər­vət­lə­ri­nin aş­kar olun­ma­sı­na həsr edən alim

Lalə Məmmədova
Mineral Xammal Elmi Tədqiqat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi

Kə­ri­mov Əh­məd Fər­had oğ­lu 1934-cü il­də Cəb­ra­yıl ra­yo­nu­nun Quy­caq kən­din­də mü­əl­lim ailə­sin­də ana­dan olub. 1957-ci il­də Azər­bay­can Sə­na­ye İns­ti­tu­tu­nun geo­lo­ji-kəş­fiy­yat fa­kül­tə­si­ni “Fay­da­lı qa­zın­tı­la­rın geo­lo­gi­ya­sı və kəş­fiy­ya­tı” üz­rə “dağ-mü­hən­dis geo­lo­qu” ix­ti­sa­sı ilə bi­ti­rib.
Ə.Kə­ri­mov əmək fəa­liy­yə­ti­nin ilk il­lə­rin­də Ru­si­ya Fe­de­ra­si­ya­sı­nın Al­tay vi­la­yə­tin­də ci­və və po­li­me­tal ya­taq­la­rı­nın ax­ta­rı­şı və kəş­fiy­ya­tı ilə məş­ğul ol­muş­dur. Ak­taş və Ça­ğan-Uzun ci­və ya­taq­la­rı­nın kəş­fiy­ya­tın­da və on­la­rın eh­ti­yat­la­rı­nın he­sab­lan­ma­sın­da ya­xın­dan iş­ti­rak et­miş­dir. Ak­taş geo­lo­ji-kəş­fiy­yat dəs­tə­sin­də ça­lış­dı­ğı müd­dət­də ey­ni za­man­da Ak­taş ci­və ya­ta­ğı­nın is­tis­mar sa­hə­sin­də mə­dən geo­lo­qu və­zi­fə­si­ni də ye­ri­nə ye­tir­miş­dir.
1963-1970-ci il­lər­də Ağ­ya­taq ci­və ya­ta­ğı­nın kəş­fiy­ya­tı­na rəh­bər­lik et­miş, onun eh­ti­yat­la­rı­nı he­sab­la­mış və SSRİ Geo­lo­gi­ya Na­zir­li­yi­nin Mər­kə­zi Eh­ti­yat Ko­mis­si­ya­sın­da təs­diq et­dir­miş­dir.
Hə­min dövr­də Kəl­bə­cər ra­yo­nu əra­zi­sin­də Şor­bu­laq ci­və, Zül­fü­qar­lı oniks ya­taq­la­rı­nı aş­kar et­miş­dir.
1966-cı il­də Şor­bu­laq ci­və ya­ta­ğı­nın sə­na­ye eh­ti­yat­la­rı təs­diq edil­miş və onun ba­za­sın­da ey­ni ad­lı ci­və ema­lı me­tal­lur­gi­ya za­vo­du in­şa edil­miş­dir.
1970-1971-ci il­lər­də onun rəh­bər­li­yi ilə Nax­çı­van MR-in əra­zi­sin­də bü­tün möv­cud fi­liz ya­taq­la­rı və tə­za­hür­lə­ri təf­tiş edil­miş və Azər­bay­can Geo­lo­gi­ya İda­rə­si­nə mü­va­fiq tək­lif­lər ve­ril­miş, 1977-1978-ci il­lər­də isə Qı­zıl­bu­laq qı­zıl ya­ta­ğı­nın il­kin kəş­fiy­ya­tı­na rəh­bər­lik et­miş­dir.
1978-1981-ci il­lər­də xa­ri­ci öl­kə­lər­də İq­ti­sa­di Əla­qə­lər üz­rə SSRİ Döv­lət Ko­mi­tə­si tə­rə­fin­dən Tür­ki­yə Res­pub­li­ka­sın­da Bey­nəl­xalq İz­mir yar­mar­ka­sın­da geo­lo­gi­ya böl­mə­si­nin rəh­bə­ri qis­min­də qı­sa­müd­dət­li eza­miy­yət­də olub.
1979-1987-ci il­lər­də Azər­bay­can Geo­lo­gi­ya İda­rə­sin­də Geo­lo­ji Şö­bə­nin rəi­si və baş geo­loq vəzifələrində çalışdığı dövrdə bir sıra iri həcmli filiz və qeyri filiz yataqlarının ehtiyatları Dövlət Ehtiyatlar Komissiyasında qəbul olunmuşdur.
Əf­qa­nıs­tan­da dün­ya­da ən iri ya­taq­lar­dan bi­ri sa­yı­lan Ay­nak mis ya­ta­ğı­nın (7 mln.t mis) eh­ti­yat­la­rı­nın he­sab­lan­ma­sı­na rəh­bər­lik et­miş və he­sa­ba­tın həm­mü­əl­li­fi ol­muş­dur. He­sa­bat SSRİ Eh­ti­yat Ko­mis­si­ya­sın­da qə­bul edil­miş­dir.
Ə.Kə­ri­mov oğ­lu əmək fəa­liy­yə­ti döv­rün­də Azər­bay­can­da bü­tün möv­cud olan qı­zıl ya­taq­la­rı­nın kəş­fiy­yat iş­lə­ri­nə və eh­ti­yat­la­rın he­sab­lan­ma­sı­na rəh­bər­lik et­miş və Qı­zıl­bu­laq, Vej­nə­li qı­zıl ya­taq­la­rı­nın il­kin kəş­fiy­ya­tı üz­rə he­sa­bat­la­rın­da həmm­mü­əl­lifi olmuşdur.
O, 1993-cü il­dən “Azər­qı­zıl” Döv­lət Şir­kə­ti­nin El­mi-Təd­qi­qat La­yi­hə Əl­van, Na­dir və Nə­cib me­tal­lar İns­ti­tu­tun­da, son­ra Eko­lo­gi­ya və Tə­bii Sər­vət­lər Na­zir­li­yi­nin Mi­ne­ral Xam­mal El­mi-Təd­qi­qat İns­ti­tu­tun­da ça­lış­dı­ğı müd­dət­də Qı­zıl­bu­laq və Qo­şa ya­taq­la­rı­nın eh­ti­yat­la­rı ye­ni­dən he­sab­lan­mışdır.
Bu müd­dət ər­zin­də onun ya­xın­dan iş­ti­ra­kı ilə İns­ti­tu­tun fəa­liy­yə­tin­də ax­ta­rış-kəş­fiy­yat iş­lə­ri­nin el­mi ba­za­sı­nın tək­mil­ləş­di­ril­mə­si və möh­kəm­lən­dir­mə­si ba­xı­mın­dan cid­di el­mi - təd­qi­qat iş­lə­ri hə­ya­ta ke­çi­ril­di.
1. Eh­ti­yat­la­rı sə­na­ye ka­te­qo­ri­ya­la­rı ilə he­sab­lan­mış bir sı­ra ya­taq­la­rın fi­liz­lə­ri­nin la­bo­ra­tor-tex­no­lo­ji və mi­ne­ra­lo­ji təd­qi­qat­la­rı apa­rıl­dı.
2. Qı­zıl­bu­laq, Qo­şa və Dağ­kə­sə­mən qı­zıl ya­taq­la­rı­nın geo­lo­ji-ge­ne­tik və həc­mi mo­del­lə­ri tər­tib edil­di.
3. Qı­zıl­bu­laq və Qo­şa ya­taq­la­rı­nın eh­ti­yat­la­rı ye­ni­dən he­sab­lan­dı.
4. Azər­bay­ca­nın fi­liz ya­taq­la­rı­nın proq­noz eh­ti­yat­la­rı­nın ye­ni­dən də­yər­lən­di­ril­mə­si və pers­pek­tiv­li sa­hə­lər­də ta­mam­la­ma iş­lə­ri­nin apa­rıl­ma­sı üçün el­mi müd­dəa­la­rın for­ma­laş­dı­rıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də möv­zu­la­rın iş­lən­mə­si­nə baş­lan­dı.
5. Beş min­dən çox söz eh­ti­va edən rus­ca-azər­bay­can­ca-in­gi­lis­cə geologiya terminləri lü­ğəti tər­tib edil­di.
6. «Qaf­qa­zın 1:1000000 miq­ya­sın­da geo­lo­ji məz­mun­lu xə­ri­tə­lər at­la­sı­nın nəş­rə ha­zır­lan­ma­sı” möv­zu­sun­da bey­nəl­xalq proq­ram çər­çi­və­sin­də Azər­bay­ca­nın 6 mü­va­fiq xə­ri­tə­si tər­tib edil­di.
7. Azər­bay­ca­nın xət­ti və dai­rə­vi struk­tur­la­rı, on­la­rın in­ki­şaf me­xa­nizm­lə­ri və əmə­li tət­bi­qi.
8. “Azər­bay­ca­nın qı­zıl ya­taq­la­rı­nın at­la­sı­nın tər­tib edil­mə­si” onun ide­ya­sı­dır.
Məhz bu əsas­da da Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı sə­na­ye­si­nin geo­lo­gi­ya sa­hə­si­nin in­ki­şa­fı­nı müa­sir tə­ləb­lər sə­viy­yə­sin­də tə­min et­mək zə­ru­rə­tin­dən irə­li gə­lən tə­məl müd­dəa­la­rı çər­çi­və­sin­də bu yön­də nə­zər­də tu­tu­lan iş­lə­rin konk­ret is­ti­qa­mət­lə­ri mü­əy­yən edil­di.
Mil­li Geo­lo­ji Kəş­fiy­yat Xid­mə­tin­də baş geo­loq və­zi­fə­sində çalışdığı döv­r­də Azər­bay­can­da ilk də­fə pla­tin fi­liz­lə­ri­nin kök­lü tə­za­hü­rü və ra­di­o­ak­tiv fi­liz ya­taq­la­rı­nın ax­ta­rı­şı üçün ki­fa­yət qə­dər pers­pek­tiv­li sa­hə­lər aş­kar edil­miş­dir.
Azər­bay­can Geo­lo­gi­ya­­nın Möv­cud Du­ru­mu və gə­lə­cək perspektivləri
2010-2020 - ci il­lər üzrə Azər­bay­can Res­pub­lu­ka­sı əra­zi­sin­də geo­lo­ji- kəş­fiy­yat iş­lə­ri­nin baş proq­ra­mı­nın iş­lən­mə­sin­də bö­yük əmə­yi ol­muş­dur.
Af­ri­ka­nın Geo­lo­gi­ya­sı - H.Ba­ğı­rov, Ə.Kə­ri­mov
Zən­gin mə­lu­mat­la­rı eh­ti­va edən, bu möv­zu­da sə­lis azər­bay­can di­lin­də ilk də­fə tər­tib edil­miş, müs­tə­qil Azər­bay­ca­nı­mı­zın ta­ri­xin­də ilk də­fə hə­ya­ta ke­çi­ril­miş Azər­bay­can-Af­ri­ka El­mi Eks­pe­di­si­ya­sı­nın qi­tə­də apar­dı­ğı geo­lo­ji təd­qi­qat­la­rın təh­lil və nə­ti­cə­lə­ri­nə əsas­la­nan bu ki­tab, uni­ver­si­tet və mək­təb mü­əl­lim­lə­ri, elm adam­la­rı, as­pi­rant­lar, tə­lə­bə­lər və şa­gird­lər, elə­cə də ge­niş oxu­cu audi­to­ri­ya­sı üçün nə­zər­də tu­tul­muş­dur.
Onun “Tür­kün yo­lu” ki­ta­bı hər bir Azər­bay­can­lı­nın stol üs­tü ki­ta­bı­na çev­ril­məyə layiqdir. Çün­ki, bu ki­tab va­si­tə­si­lə həm­və­tə­niə­ri­mi­zi öz mənəvi kim­li­yi­ni, hə­ya­tı­n mə­na­sı­nı və nə üçün ya­şa­dı­ğı­nı dərk edir ki, bu da Müs­tə­qil Azər­bay­ca­nı­mı­zın öz su­ve­ren­li­yi və əra­zi bü­töv­lü­yü uğ­run­da apar­dı­ğı haqq-əda­lət mü­ba­ri­zə­sin­də mü­hüm önəm da­şı­yır.
Əh­məd mü­əl­li­min fər­di key­fiy­yət­lə­ri­nə gəl­dik­də isə o ol­duq­ca tə­va­zö­kar, xe­yir­xah və ali­cə­nab bir şəx­siy­yət idi.
Onun bu hə­yat­da ən ali mis­si­ya­sı ət­ra­fın­da­kı­la­ra tə­mən­na­sız yax­şı­lıq et­mək, kim­sə­siz­lə­rə əl tut­maq, dost-yol­daş na­mi­nə heç nə­yi əsir­gə­mə­mək­dən ibarətdi.
Əh­məd mü­əl­lim son də­rə­cə özü­nə və baş­qa­la­rı­na qar­şı tə­ləb­kar, prin­si­pi­al, iş­gü­zar, diq­qət­cil, mə­nə­vi və etik me­yar­la­rı hər şey­dən uca tu­tan, qay­ğı­keş ailə baş­çı­sı, meh­ri­ban ata və ba­ba, sə­da­qət­li dost, mə­nən zən­gin, gö­zü­tox, tə­miz və ha­lal, nə­cib bir in­san idi.
Əmək­se­vər in­san məs­lək­daş­la­rı­nın, dost­la­rı­nın və qo­hum əq­rə­ba­nın hüsn - rəğ­bə­ti­ni, mə­həb­bə­ti­ni, bö­yük eh­ti­ra­mı­nı qa­zan­mış­dı.
O geo­lo­gi­ya-mineralogiya elmləri üz­rə fəl­sə­fə dok­to­ru, Bey­nəl­xalq Ekoe­ner­ji Aka­de­mi­ya­sı­nın üz­vü, pro­fes­sor idi. Onun müx­tə­lif jur­nal­lar­da çap olun­muş 100-dən çox el­mi əsə­ri var­dı. Görkəmli geoloq-alim, istedadlı istehsalat təşkilatçı Əhməd Fəryad oğlu Kərimov 2011-ci ildə ömrünün 78-ci baharında dünyasını dəyişmişdi.
Ə.Kərimov fay­da­lı qa­zın­tı ya­taq­la­rı­nın ax­ta­rı­şı və kəş­fiy­ya­tı sa­hə­sin­də de­mək olar ki, bü­tün və­zi­fə pil­lə­lə­ri­ni təd­ri­cən keç­miş ki­fa­yət qə­dər təc­rü­bə­li və sə­riş­tə­li mü­tə­xəs­sis ol­muş­dur.
Bu ali­min el­mi ir­si gə­lə­cək mü­tə­xəs­sis­lə­rin ye­tiş­mə­sin­də mü­hüm rol oy­na­ya­caq və bu elm sa­hə­sin­də ça­lı­şan gə­lə­cək gənc alim­lər üçün bir ör­nək­dir.

"YER VƏ İNSAN" jurnalı № / 04/ MAY- İYUN