XX əsrin əvvəlində gəlmiş bəla

“Azərbaycanda keçmişdə bu qədər araq, spirtli içkilər içən olmayıbdır. Necə olubdur ki, xalqımız bu qədər spirtli içkilər içməyə başlayıbdır?” (Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev cənablarının “Bakı-Xəzər Bitkisel Yağ” fabrikinin açılışındakı nitqindən)

XX əsrin əvvəllərində Bakı Rusiya imperiyası şəhərləri içərisində neft və digər sənaye məhsulları istehsalı, ixracı üzrə aparıcı yerlərdən birini tuturdu. Neftçıxarma, neft emalı sənayesi, mexaniki zavodlara xidmət göstərən yeni-yeniistehsal sahələri meydana gəlirdi. İstehsalatda çalışan fəhlə və mühəndis-texniki işçilərin su, un və digər ərzaq məmulatına olan tələbatının ödənilməsi də iqtisadi baxımdan səmərəli olduğundan burada kiçik xidmət sahələri meydana gəlirdi.

Rus, alman, erməni kapitalı neft əsrinin əvvəllərində Bakı quberniyasında cəmləşirdi. Volqaboyundan, Şimali Qafqazdan, İrandan ucuz işçi qüvvəsi Bakıya axışırdı.

Məhz bu dövrdə də əcnəbi sənayeçilər bir tikə çörək pulu qazanmaq üçün Bakıya pənah gətirən çox millətli fəhlə sinfinə öz “xidmət”lərini təklif etməyə başladılar.

1894-cü ildə rus N. Terentyevin Bakıda erməni küçəsində (indiki Qorki küç.) ilk spirttəmizləmə və araq zavodu işə başladı.

Bir az sonra Saracov və Soqominovlar “Bakı rektifikasiyası” Yoldaşlığı yaradaraq ermənilərin “İstoçnik” və yəhudilərin (İretskilər) Maştağada açdıqları araq zavodlarını özlərində birləşdirdilər.

Beləliklə, əgər 1900-cü ildə Bakıda 127.000 rublluq spirtli içki məhsulları istehsal edilirdisə, 1908-ci ildə bu rəqəm 237.180 rubla çatırdı. Sahə inkişaf edirdi...

Bayılda alman Ştekkerin “Bakı pivəbişirmə və buzdüzəltmə zavodu”, Zığda isə Samara “Fon Vakano və Ko” zavodunun Yoldaşlığı istehsala başlamışdılar. Əsrin birinci on illiyində bu zavodlar Zaqafqaziyada ən iri

kapitalist müəssisələrindən sayılırdı. Təkcə, “Fon Vakano və Ko”-ın əsas kapitalı 3,5 milyon rubldan çox idi (!)

Bu şirkətin Bakı, Yelizavetpol (Gəncə), Lənkəran, Salyan, Xaçmaz, İranın Ənzəli və Təbriz şəhərlərində də satış anbarları var idi. Şərab və pivə satışından gəlir sürətlə artırdı.

Burada spirtli içkilərin şıdırğı satışı Həştərxandan gəlmə yəhudi Veynorovskiləri də 1912-ci ildə Bakıda yeni pivə zavodu tikməyə şirnikləşdirdi.

Yelizavetpolda, Kürdəmirdə, Şamaxıda və bir neçə başqa şəhərlərdə şərab zavodları işə başlamışdı. Neftçıxarma, neft emalı və mexaniki istehsal sahələrində min bir əziyyətlə qazandıqları qəpik-quruşu fəhlə kazarmaları yaxınlığında yerləşdirilmiş meyxanalarda yorğun fəhlələr bu günün dərd-sərini dağıtmaq niyyəti ilə araq, pivə və şəraba xərcləyirdilər. Bir az imkanlılar özlərini restoran və kazinolara verirdilər. Meyxanaların müştəriləri çoxmillətli idilər. Onların yeməkləri də bir idi, içməkləri də, elə dərdləri də.

Meyxana, kazino, araq və pivə zavodlarına sərmayə qoyub işlədənlər isə rus, erməni və yəhudi kapitalistləri idilər. Azərbaycanlılar o vaxt bu işə günah olduğu üçün sərmayə qoymazdılar.

Sonrakı dövrün isə biz hər birimiz kirayənişinləriyik. Hər birimizyaşadıq o günləri. Şampansız, şərabsız dövlət qəbulu və ziyafəti ola bilərdimi? Şəhər və kəndlərimizdə şərabsız toyları barmaqla sayardıq.

Ocaq, pir, seyid məhəllələrində keçirilən şərabsız məclisləri sonradan müzakirə edər, hətta yas mərasimlərinə də bənzədərdilər. Bu bir reallıqdır. Elə bu günümüzdə də mövcud həqiqətdir.

O vaxtlar o qədər də geniş yayılmamışdı şərab. Cəmi 3-5 növ şərab olardı mağazalarda. Yenidənqurma açarı şərabı qadağan etməsi ilə elə bil onun növlərinin artırılmasına sərəncam verildi. İndi tək Bakı şəhərində cəmi 3 zavod və 15 kiçik müəssisə şərab istehsal edir, qeyri-rəsmi qurumların isə hesabını aparan yoxdur. Hələ evlərdəki “kustar” araq

bağlayan sexləri demirik. Bəs hər gün xaricdən axan gözəl və yaraşıqlı şüşələrə qablanmış şərablar?

Nə isə, millət beləcə öyrəşdi şəraba. Bəlanın yaşı yüzü ötür, əsrin əvvəlində gətirdilər bu bəlanı.

Şərab istehsalını, əlbəttə, dayandırmaq səhv olardı. Yüksək keyfiyyəti ilə tanınmış şərab məhsullarını istehsal edərək xarici bazara çıxmaq olar, ölkəyə valyuta da gətirmək mümkündür.

Yalnız tarixi-milli ənənələrimizlə dünyaya açılmamız daha gözəl olardı. Elmimizlə, sənətimizlə, vüqarımızla, qeyrətimizlə,savadlı gənclərimizlə, ən nəhayət, neftimizlə, pambığımızla, filizimizlə olardı dünyaya açılmamız...