Üzümçülük və şərabçılıq sahələrinə beynəlxalq standartlar və inteqrir tədbirlərin tətbiqi

Ölkə iqtisadiyyatının yüksəlişi, əhalinin maddi rifahının yaxşılaşması təkcə üzümçülük və şərabçılıq sahəsinə qoyulan investisiyaların həcmi ilə deyil, həm də məhsulun istehlak keyfiyyətinin yaxşılaşması, təhlükəlilik riskinin minimum səviyyəyə endirilməsi və rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsi ilə ölçülür.

İqtisadi yüksəliş və tərəqqiyə kompleks şəkildə nail olmaq üçün bu sahə üzrə beynəlxalq və Avropa standartlarının, eləcə də inkişaf etmiş ölkələrin qabaqcıl texnologiya, təcrübə, norma və qaydalarının öyrənilərək ölkə ərazisinə tətbiq edilməsi zəruridir.

Standart məhsulun keyfiyyətini, təhlükəsizliyini,ekoloji təmizliyini, rəqabət qabiliyyətliliyini müəyyənləşdirir, elm-texnika və təcrübənin vəhdətinə əsaslanaraq digər sahələrdə olduğu kimi, üzümçülük və şərabçılıq sənayesində də yalnız bugünü deyil, eyni zamanda gələcək inkişaf perspektivlərini, mütərəqqi qayda və normaları, tələbləri müəyyən edir və iqtisadi tərəqqini sürətləndirir. Bunu nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planının 2.1.2-ci yarımbəndində üzümçülük və şərabçılıq sahəsində standartların beynəlxalq tələblərə o, cümlədən Ümumdünya Ticarət Təşkilatının tələblərinə uyğunlaşdırılmasının sürətləndirilməsi, eləcə də “2018-2025-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında şərabçılığın inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planının1.3-cü yarımbəndində şərabçılığa dair milli normativ texniki sənədlərin beynəlxalq standartların tələblərinə uyğunlaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Ölkəmizdə mövcud olan hüquqi baza həmın Dövlət Proqramlarında göstərilən müvafiq bəndlərin icrası üçün zəmin yaradır. “Beynəlxalq (regional) və dövlətlərarası standartların, normaların, qaydaların və tövsiyələrin Azərbaycan Respublikası ərazisində tanınması və tətbiq edilməsi Qaydalarının təsdiq edilməsi” barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 noyabr 1998-ci il tarixli 26 nömrəli Fərmanına əsasən, ölkə iqtisadiyyatının və istehlakçıların mənafeyinə, məhsulun keyfiyyətinə olan tələblərə uyğun gələn beynəlxalq standartların tətbiqi, o cümlədən “Kodeks Alimentarius” standartlarının milliləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Üzümçülükdə iqtisadi, ekoloji, təhlükəsizlik, kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə təsir edən əsas faktorlardan biri ziyanvericilərə qarşı inteqrir mübarzə tədbirləridir. Qeyd edək ki, kənd təsərrüfatı bitkiləri içərisində iqtisadi baxımdan ən çox gəlir gətirən sahə üzüm və üzüm məhsulları olsa da, eyni zamanda ən çox ziyanvericilərə sirayətlənən və böyük zəhmət tələb edən sahə də üzümçülükdür. Bu baxımdan üzüm-tənək kolları daim diqqət və qulluq sevən bitki hesab olunur.

Əgər üzüm-tənək kollarının ziyanvericilərinə qarşı vaxtlı-vaxtında, düzgün və ardıcıllıqla mübarizə tədbirləri aparılmazsa, bu zaman məhsulun 20-30, bəzi illərdə isə 60-70 faizi itirilə bilir. Üzümçülükdə müsbət göstəricilərə nail olmaq üçün aqrotexniki, aqrokimyəvi, fiziki-mexaniki, bioloji, biotexniki, karantin, seleksiya və zəruri hallarda kimyəvi mübarizə tədbirlərinin tətbiqi ən başlıca şərtlərdən olmalıdır.

Qeyd edək ki, ziyanvericilər, əsasən, xarici mühit amillərindən asılı olaraq, üzümlüklərə çox və az miqdarda ziyan vura bilir. Belə ki, dünyada mövcud olan 11 iqlim növünün 9-nun ölkəmizdə olmasıi lə əlaqədar meydana gələn iqlim müxtəlifliyi ziyanvericilərin bioloji xüsusiyyətindən asılı olaraq onların inkişafına da müxtəlif cür təsir edir. Məsələn, mildiu xəstəliyinin (Plazmopora Vitikola paraziti) inkişafı üçün Dağlıq Şırvan zonasının iqlimi optimal sayıldığı kimi, oidium xəstəliyinin (Unsinula nekator) inkişafı üçün də Abşeron rayonunun şəraiti optimal sayılır. Ona görə də Dağlıq Şirvan zonasında mildiu xəstəliyinə qarşı 5-6 (epifitotiya şəklində olduqda daha çox), oidium xəstəliyi ilə isə 1 və ya 2 dəfə mübarizə aparılır. Abşeron rayonu şəraitində isə əksinə, mildiu xəstəliyinə qarşı 1, ən çoxu 2 dəfə mübarizə aparılırsa, oidium xəstəliyinə qarşı 4-5 dəfə mübarizə aparmaq lazım gəlir. Eləcə də buna üzümün qorxulu zərərvericisi olan salxım yarpaqbükəni və tor gənəciyini misal göstərmək olar.

Ölkəmizdəki üzümçülük təsərrüfatlarının dörd ölkənin əhatəsində olmsı istər iqtisadi cəhətdən təhlükəli ziyanvericilər, istərsə də məhdud dairədə yayılmış karantini obyektlərinin ölkəmizə keçib yayılma ehtimalını çoxaldır. Xüsuslə erməni işğalçıları tərəfindən zəbt edilmiş ərazilərdə ziyanvericilərin artıb çoxalmasına və işğal olunmamış ərazilərə keçib yayılmasına səbəb olur.

Tənəyin ziyanvericilərini minimum səviyyəyə endirmək üçün xəstəliklərin profilaktikası, zərərvericilərin isə ziyan vurma anının tutulması zəruri sayılmalıdır. Qeyd edildiyi kimi, ziyanvericilərin inkişafı xarici mühit amilləri ilə sıx bağlı olduğu üçün hər bir aqronom, aqronomentimoloq, aqronom-fitopotoloq Dövlət Statistika Komitəsinin dərc etdiyi bülletenə abunə olmalı, həmçinin Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin zonalar üzrə hava məlumatını izləməli və gündəlik qeydiyyat aparmalıdır. Yalnız belə olduqda onlar xəstəliklərin gizli inkişafını, zərərvericilərin isə yumurtadan çıxıb ziyanvurma anını tuta bilərlər.

Əks halda, salxım yarpaqbükənin tırtılının 1-ci nəsli çiçək qrupunu məhv edəcək, 2-ci və 3-cü nəslin tırtılları isə qora və yetişməkdə olan gilələrin içərisinə girəcək ki, bundan sonra neçə dəfə zəhərləyici maddə vurulsa da, gizli şəraitdə olduğu üçün heç bir səmərə verməyəcək. Bu isə nəticədə izafi xərclərin çoxalmasına, bitkilərdə pestisid qalığının artmasına, atmosferdə qarşısı alınmaz pestisid dövranının baş verməsinə və digər nöqsanların yaranmasına səbəb olacaq.

Artıq üzüm yığımı yekunlaşmaq üzrədir. Payızda yarpaq töküləndən yazda tumurcuqlar şişənə qədər olan dövr tənəyin nisbi sükunət dövrü hüsab olunur. Həmin dövrdə ziyanvericilərin qışlayan törədicilərinə qarşı bir mübarizə tədbirinin aparılması vegetasiya dövründə aparılan mübarizə tədbirlərinin sayını 2-3 dəfə azaltmış olur. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, payızda yarpaq tökülən dövrdə aparılan mübarizə tədbirləri ilk yazda tumurcuqlar şişənə qədər aparılan mübarizə tədbirlərindən daha səmərəli sayılır. Payızda yarpaq töküldükdən sonra zərərvericilərə qarşı qeyd olunan preparatların birindən – Etaxazole 35ml/100l suya, Amitraz 150ml/100l suya, Hexythiazoxt 50ml/100l suya, Chlorprifos-Ethyl 100ml/100l suya, Methidathion 100ml/100l suya qarışdırmaqla xəstəlik törədicilərinə qarşı isə mis kuporosundan (Cu2SO4) çiləmə apararaq tənək kollarını, tökülmüş yarpaqlar və torpaq səthini çimizdirmək, bundan sonra cərgə aralarını şumlamaq, bitki aralarını belləmək lazımdır. Belə olan halda torpaq altına düşən ziyanvericinin törədiciləri həm preparatın, həm də torpaq mikroorqanizmlərinin təsirindən çürüyüb minerallaşırlar.