Evdən gələn doğmalıq

Aliyə Əsədova

Mühit ordan başlayır, evdə doğmalaşırsan

    Aşot dayının mənzili iş yeriylə-məktəblə üzbəüz binada yerləşirdi.  Orda qapıçı idi, elə həmin məktəbdə işləyən   Susanna  müəllimə ilə xüsusi salam-sağolu vardı. O da erməni idi, Azərbaycan bölməsində şagirdlərə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənnini tədris edirdi, sinif rəhbəri idi. Susanna xanımı məktəbdən kənarda danışarkən görürdüm, dilimizdə çox zəif danışırdı.  Azərbaycan dilində fikrini izah etməyə çətinlik çəkirdi . Amma onun əslən Şuşadan olan  həyat yoldaşının bacısı isə,  eyni fənni çox rahat şəkildə tədris edə bilirdi,  mülayim idi və ondan fərqli olaraq azərbaycanlılarla kobud davranmazdı.

    1990-cı illərin əvvəlləri idi, bir gün Aşot dayının eyvanının tüstüləndiyini gördük , içəridən közərtilər də sezilirdi. Ətrafdakı balacalar kimi mən də  maraqla baxdım, elə bilmişdim ki, ev yanır yiyəsinin  də bundan  xəbəri yoxdur.  Məlum olur ki , heç demə Aşot dayı  yola düşməzdən əvvəl gecə saatlarında evini yandırıb və orda yaşamır artıq,  başqa  yerə  köçüb.  İşlədiyi məktəbin direktoru Rimma xanım da bundan mütəəssir olub, onun ordan ayrılmağını istəmirdi.  Susanna müəllimə isə  Bakıdan heç yerə getmədi, adını ,  kimliyini, milliyyətini də dəyişmədi. İş yerindən də  tərpənmədi,  öz qaydasınca erməni-budaq cümlələrlə həmin məktəbdə  Azərbaycan dilinin tədrisinə davam etdi. Susanna müəllimənin həyat yoldaşının bacısı  əslən Şuşalı olan Qismət müəllimə  ermənilərlə azərbaycanlıların bir-birinə dəydiyi  vaxtlarda  dərs saatlarında   deyilənə görə , “atan kazaklardır “ ifadəsini tez-tez işlədərdi.  Bu qadın elə bil  saysız –hesabsız   azərbaycanlı qaçqın,  köçkün ordusundan xəbərsiz idi.  Heç vaxt erməniləri mənfi tərəf kimi görməzdi.   

     Aşot dayının evinin yanması 1990-cı illərdə  olmuşdu ,  indi isə 2021- ci ildir, ermənilər heç dəyişməyib, yenə də gedərkən,  özlərinin olmayan və  bahasına satdıqları, ya da  təhvil verdikləri evlərə od vurub gedirlər. Əvvəlki kimi  indi də eyni qayda ilə tərk edirlər. Yandırırlar, bunu özlərinə təsəlli bilirlər, unudurlar ki,  belə vəziyyətlərdə  özləri özlərini yandırırlar . Neçə illər ərzində  boş qalmış kəndlər,  şəhərlər boş adamların  sayəsində  viran oldu, dağıldı.  Ermənistandan, ölkəmizdəki  yeddi rayon və Qarabağdan  axın-axın insanlar,  azərbaycanlılar köç etdi,  məcburən evindən qaçdı, qovuldular  amma heç vaxt evlərini tərk edərkən  yandırmadılar.

   Ev qaladır, evdə bir doğmalıq var.  Hər evin sakini  heç yerdə görmədiyi münasibəti,  istiliyi , doğmalığı  evlərində görür. Tərbiyə,  mədəniyyət evdən başlayır.  Evin qoxusu dəyişməz, hara getsən belə, o qoxunu xatırlayırsan,  evinlə  doğmalaşırsan.  Buna görə də , azərbaycanlılar heç zaman evlərini yandırmadılar. Sürgünə göndəriləndə, qaçqın- köçkün olanda ,  əsir düşəndə  bir də çevrilib evlərinə baxıblar, evin yoluna boylanıblar.  Fikri , ürəyi evdə qalan adamlar hara getsələr qoyub getdiklərini xatırlayıblar. Halbuki,  evləri viran qalıb dağıdılmışdı, ya da mənimsənilmişdi.  Amma ümidsiz olmadılar . Əsirlikdə işgəncədən üzülüb gedəndə belə, evinin yerini, o evdən nəyisə və  kimisə xatırlayıblar. Azərbaycanlılar bu cür böyüyüb yetişdilər,  özləri qazanıb özləri tikdilər,  qurub-yaratdılar. Amma başqasının  olanları yandıran,  talayan,  daşıyıb  aparanlar təəssüf ki hərdən  başqa  yerlərdə hörmətli oldular .  

     Qapıçı Aşot  dayı  və  Susanna müəllimə  kimi olmayanların ədalət qapısı var. Neçə əsrdir ki, yandıra-yandıra  gəlib-gedənlərin əziyyətində qalmışıq  və yenə də özümüz özümüzdə bir yol, güc tapırıq. İndiki yanğınları hamı görə bildi  -dünyanın gözü qarşısında  alovlandı . Kimlərsə gəlib gedir, bu yanğınlara,  viran qalmış yerlərə baxır, müşahidə edir, hərə bir cür görür. Bəziləri də görməzlikdən gəlir –bu da bizi yandırır.  Evlər təkrar qurulacaq,  şəhərlər yenidən salınacaq , həyat yenidən başlayacaq,   amma bu  olanlar heç vaxt unudulmayacaq.  Ev qaladır, mədəniyyət evdən başlayır, evdə doğmalaşırsan, ev üçün darıxırsan,   evə tələsirsən. Dalaşanda, küsəndə belə,  harda olsan da yenə   evini xatırlayırsan.

      Xəbərləri izləyirəm, ekrandan yanan evlər görünür , ermənilər başqasının evlərini  yandırırlar , qəsb etdikləri , mənimsədikləri özgə evlərini bu cür tərk edirlər .

    Evdə doğmalıq var, mühit evdən doğulur.  Evin havası kimi qoxusu da dəyişməz, tərbiyə  evdən  başlayır .  Hara getsən həmin havada qalırsan,  o havanı daşıyırsan . Evdənkənar ya da ki evində  bir ömür yaşayırsan... xatırlayırsan...

Mühit evdən başlayır - evin havası dəyişməz.

Evdə doğmalaşırsan ... Ev üçün darıxırsan ...