Kimlərin evi (mənzili) üzərinə həbs qoyula bilməz?

Son za­man­lar məh­kə­mə təc­rü­bə­sin­də əm­lak­dan is­ti­fa­də hü­qu­qu­nun məh­dud­laş­dı­rıl­ma­sı­na da­ir mə­sə­lə­lər üz­rə mü­əy­yən prob­lem­lər möv­cud­dur. Be­lə ki, bə­zən məh­kə­mə­lər tə­rə­fin­dən ic­ra mə­mu­ru tə­rə­fin­dən ve­ril­miş təq­di­mat əsa­sın­da borc­lu­nun bir ne­çə əm­la­kın­dan is­ti­fa­də hü­qu­qu­nun məh­dud­laş­dı­rıl­ma­sı hə­ya­ta ke­çi­ri­lir ki, bu da həm borc­lu­nun, həm də di­gər şəxs­lə­rin is­ti­fa­də hü­qu­qu­nu məh­dud­laş­dır­mış olur. Mi­sal üçün, məh­kə­mə­nin ver­di­yi ic­ra sə­nə­di­nə əsa­sən, borc­lu B. tə­ləb­kar A.-ya 500 ma­nat pul ver­mə­li­dir. La­kin borc­lu ic­ra sə­nə­di­ni ic­ra et­mək­dən kö­nül­lü bo­yun qa­çı­rır. Bu­nu gö­rə ic­ra mə­mu­ru mü­va­fiq or­qa­na borc­lu­nun adı­na olan da­şı­nar əş­ya­nın olub-ol­ma­ma­sı­na da­ir sor­ğu edir. Nə­ti­cə­də, mü­əy­yən olu­nur ki, borc­lu­nun adı­na iki ədəd mənzil möv­cud­dur. Bu mənzillərdən bi­ri borc­lu­nun is­ti­fa­də­sin­də, digəri isə baş­qa şəxsin is­ti­fa­də­sin­də olur. Bun­dan son­ra ic­ra mə­mu­ru hə­min mənzillərin üzərinə həbs qoyulmasına dair müvafiq məhkəməyə təq­di­mat ve­rir.

Məh­kə­mə isə öz növ­bə­sin­də təq­di­ma­tı tə­min edə­rək borc­lu­ya məx­sus mənzillərin üzərinə həbs qoyulması ba­rə­də qə­rar­dad qə­bul edir. Gö­rün­dü­yü ki­mi, məh­kə­mə ic­ra sə­nə­di üz­rə olan tə­ləb­dən bir ne­çə də­fə çox olan də­yər­də əm­lak­la­rın is­ti­fa­də­si­ni məh­dud­laş­dı­rır. Ey­ni za­man­da bu məh­dud­laş­dır­ma nə­in­ki borc­lu­nun, hət­ta di­gər şəxs­lə­rin də is­ti­fa­də hü­qu­qu­nu məh­dud­laş­dı­rır.

Hal­bu­ki ic­ra «İc­ra haq­qın­da» Qa­nu­nun 45.7-ci mad­də­si­nin tə­lə­bi­nə gö­rə, tə­ləb, borc­lu­nun əm­la­kı­na, o cüm­lə­dən nağd, ya­xud bank­lar­da və ya di­gər kre­dit təş­ki­lat­la­rın­da he­sab­lar­da və əma­nət­lər­də, ha­be­lə sax­lanc­da olan pul və­sa­it­lə­ri­nə və baş­qa sər­vət­lə­ri­nə, ic­ra ödə­ni­şi­nin ödə­nil­mə­si və ic­ra hə­rə­kət­lə­ri­nin hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si üçün çə­ki­lən xərc­lər də nə­zə­rə alın­maq­la, ic­ra sə­nə­di­nin ic­ra­sı üçün la­zım olan miq­dar­da və həcm­də yö­nəl­di­lir.

Ümumiyyətlə, ev (mənzil) üzə­ri­nə həb­sin qo­yul­ma­sı üç ic­ra­at üz­rə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir:

1) məh­kə­mə­yə­dək ic­ra­at;

2) məh­kə­mə ic­ra­a­tı;

3) ic­ra ic­ra­a­tı.

Məh­kə­mə­yə­dək ic­ra­at za­ma­nı ev (mənzil) üzə­ri­nə həb­sin qo­yul­ma­sı ilə bağ­lı mə­sə­lə­lər Ci­na­yət Pro­ses­su­al Mə­cəl­lə­nin (CPM) 32-ci fəs­li ilə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir. Bu za­man ev (mənzil)  üzə­ri­nə həbs qo­yul­ma­sı həm məh­kə­mə qə­ra­rı ilə, həm də müs­tən­ti­qin əsas­lan­dı­rıl­mış qə­ra­rı ilə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir və hər iki hal­da qə­rar müs­tən­tiq tə­rə­fin­dən ic­ra edi­lir.

Məh­kə­mə ic­ra­a­tı za­ma­nı ev (mənzil)  üzə­ri­nə həb­sin qo­yul­ma­sı ilə bağ­lı mə­sə­lə­lər həm CPM-in 32-ci, həm də Mül­ki Pro­ses­su­al Mə­cəl­lə­nin (MPM) 13-cü fəs­li­nin mü­va­fiq nor­ma­la­rı ilə tən­zim­lə­nir. Bu za­man ev (mənzil) üzə­ri­nə həbs qo­yul­ma­sı­na da­ir qə­rar yal­nız məh­kə­mə ic­ra­a­tı­nı hə­ya­ta ke­çi­rən məh­kə­mə tə­rə­fin­dən qə­bul edi­lir və bu qə­ra­rın ic­ra­sı ic­ra mə­mu­ru tə­rə­fin­dən hə­ya­ta ke­çi­ri­lir.

İc­ra ic­ra­a­tı za­ma­nı ev (mənzil) üzə­ri­nə həb­sin qo­yul­ma­sı ilə bağ­lı mə­sə­lə­lər isə həm MPM, həm də «İc­ra haq­qın­da» Qa­nu­nu­n mü­va­fiq nor­ma­la­rı ilə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir. Bu za­man ev (mənzil) üzə­ri­nə həbs qo­yul­ma­sı həm məh­kə­mə­nin qə­ra­rı, həm də ic­ra mə­mu­ru­nun pro­to­ko­lu ilə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir və hə­min qə­ra­rın (pro­to­ko­lun) ic­ra­sı ic­ra mə­mu­ru tə­rə­fin­dən hə­ya­ta ke­çi­ri­lir.

Bəzən məhkəmələr tərəfindən borcluya məxsus ev (mənzil) üzərinə həbs qoyulması prosesində qanunvericilik tərəfindən nəzərdə tutulmuş məhrumiyyətlər nəzərə alınmır.

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Na­zir­lər Ka­bi­ne­ti­nin 5 iyun 2002-ci il ta­rix­li, 89 say­lı Qə­ra­rı ilə təs­diq edil­miş «Fi­zi­ki şəxs ba­rə­sin­də ic­ra sə­nə­di ic­ra olu­nar­kən tə­lə­bin yö­nəl­dil­mə­si­nə yol ve­ril­mə­yən əm­lak növ­lə­ri­nin də­qiq Si­ya­hı­sı»na əsa­sən, fi­zi­ki şəxs ba­rə­sin­də ic­ra sə­nə­di ic­ra olu­nar­kən borc­lu və onun ai­lə­si­nin sa­ni­ta­ri­ya nor­ma­la­rı çər­çi­və­sin­də bir­gə ya­şa­ma­la­rı­nı tə­min edə­cək mən­zil, ev və ya onun ay­rı-ay­rı his­sə­lə­ri, həm­çi­nin on­la­rın al­tın­da olan hə­yət­ya­nı tor­pa­ğa (bir ai­lə üçün bir ev və ya mən­zil­dən çox ol­ma­maq şər­ti­lə) tə­lə­bin yö­nəl­dil­mə­si­nə yol ve­ril­mir.

Beləliklə, borcun məbləğindən və törətdiyi cinayətin məzmunundan asılı olmayaraq fiziki şəxsin (borclu, təqsirləndirilən şəxsin) və onun ai­lə­si­nin sa­ni­ta­ri­ya nor­ma­la­rı çər­çi­və­sin­də bir­gə ya­şa­ma­la­rı­nı tə­min edə­cək mən­zil, ev və ya onun ay­rı-ay­rı his­sə­lə­ri üzərinə həbs qoyula bilməz.

Əgər fiziki şəxs (borclu, təqsirləndirilən şəxs) və onun ai­lə­si­nin bir və ya bir neçə evi (mən­zili) olarsa, o zaman onların istifadəsində olmayan, əgər bütün evlərdən (mənzillərdən) istifadə olunursa, o zaman əsas istifadə olunan ev (mənzil) istisna olunmaqla digərləri üzərinə həbs qoyula bilər.

Qeyd etmək zəruridir ki, ev tik­mək və ya al­maq üçün kre­dit təş­ki­la­tı tə­rə­fin­dən ve­ril­miş kre­di­tin tu­tul­ma­sı, ha­be­lə gi­rov və ipo­te­ka ilə yük­lü edil­miş ev (mənzil) üzərinə həbs qoyulması məhdudiyyətsiz, yəni normada nəzərdə tutulanlara şamil olunmadan həyata keçirilir.