Kreditlə alınmış avtomaşının banka qaytarılması sizi borcdan azad edə bilər

Son zamanlar dünyada yaranmış iqtisadi böhran, təbii ki, insanların maddi vəziyyətlərinin çətinləşməsinə öz təsirini göstərməkdədir. Bu təsir bir sıra sahələrdə olduğu kimi bank-vətəndaş münasibətlərində də öz sözünü deməkdədir. Araşdırmalar göstərir ki, son illər ərzində bank-vətəndaş münasibətlərində olduqca sürətli bir mübahisə artımının şahidi oluruq. Burda mübahisənin mövcudluğunun başlıca səbəbi vətəndaşın maddi imkanlarının zəifləməsi və bunun nəticəsində banka olan borcunu ödəyə bilmək qabiliyyətində olmamasından ibarətdir. Bu cür mübahisələr zamanı çox zaman vətəndaşlar tərəfindən götürülmüş kreditlə alınmış avtomaşınlar xüsusi diqqət cəlb edir ki, bu avtomaşınların mübahisədən sonra taleyinin necə olması, onların yaranmış borcla bağlı hansısa bir hüquqi əhəmiyyətə malik olub-olmaması barədə çoxları xəbərsizidr. Bu mövzulara aydınlıq gətirmək üçün Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvi, vəkil Paşa Səfərova müraciət etdik.

Vəkil Paşa Səfərov bildirdi ki, adətən bankla vətəndaş arasında müvafiq olaraq kredit müqaviləsi bağlanır və bunun əsasında vətəndaşa müəyyən məbləğdə kredit verilir. Vətəndaş kredit götürdüyü pulla çox zaman avtomaşın alır və həmin avtomaşını götürdüyü kredit təminatı kimi girova (ipotekaya) qoyur və bu barədə tərəflər arasında müvafiq olaraq girov (ipoteka) müqaviləsi bağlanılır. Sonradan vətəndaş krediti ödəməkdə çətinlik çəkdiyi zaman əksər hallarda kreditin təminatı kimi girova (ipotekaya) qoyulmuş avtomaşını banka qaytarır, yaxud bank həmin avtomaşını vətəndaşdan alır (əksər hallarda bu alınma məcburi qaydada həyata keçirilir).

Adətən belə olan hallarda, kreditin təminatı kimi girov (ipoteka) qoyulmuş avtomaşın bank tərəfindən götürüldükdən (qəbul edildikdən) sonra bank vətəndaşa qarşı borcun, ona hesablanmış faizin (bəzən dəbbə pulunun da) tutulması, tutmanın girov (ipoteka) qoyulmuş avtomaşına yönəldilməsi ilə bağlı iddia ərizəsi ilə müvafiq məhkəməyə müraciət edir.

Halbuki, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı tərəfindən 18 noyabr 2008-ci il tarixdə təsdiq edilmiş “Banklarda kreditlərin verilməsi qaydalarına” əsasən, bankdaxili qaydalarda ən azı aşağıdakı tənzimləmə tədbirləri əks olunmalıdır:

borcalan tərəfindən əlavə maliyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsinə, əlavə təminatın verilməsinin təmin olunmasına yönəldilmiş tədbirlər;

borcalanın maliyyə imkanlarını və ödəmə qabiliyyətini gücləndirmək yollarının tapılması istiqamətində borcalanla birgə tədbirlərin görülməsi (məsləhətçi xidmətlərinin cəlb edilməsi, əməliyyat xərclərinin azaldılması və/və ya gəlirlərin artırılması, aktivlərin satılması proqramının hazırlanması, müəssisənin yenidən təşkili, borcun restrukturizasiyası proqramının hazırlanması, kreditin şərtlərinin dəyişdirilməsi və s.);

kredit üzrə borcalanın öhdəliklərinin başqa fiziki və ya hüquqi şəxsə ötürülməsi; borcun qaytarılması üçün qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada kredit təminatına tələbin yönəldilməsi.

Göründüyü kimi vətəndaş borc öhdəliyini gecikdirdiyi halda, bank onun ödəmə qabiliyyətinin gücləndirilməsi istiqamətində onunla birgə tədbirlər görməli, bu mümkün olmadığı halda borcun qaytarılması üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada kreditin təminatına tələb yönəldilməlidir. Lakin bank tərəfindən bu hərəkətlərin hansısa birinin edilməməsi və birbaşa məhkəməyə müraciət hüququndan istifadə edilməsi yaranmış mübahisənin həllində düzgün addım hesab oluna bilməz.

Məhkəmə isə çox hallarda bankın iddia tələbini təmin edərək, vətəndaşdan borcun, ona hesablanmış faizin (bəzən dəbbə pulunun da) tutulması, tutmanın girov (ipoteka) qoyulmuş avtomaşına yönəldilməsi ilə bağlı müvafiq qərar qəbul edir.

Həmin qərarın icrası zamanı, demək olar ki, əksər hallarda borcun girov (ipoteka) qoyulmuş avtomaşına yönəldilməsindən sonra, avtomaşının satışından əldə olunan vəsait borcu tam şəkildə ödəmir və belə olan halda borcun yerdə qalan hissəsi “İcra haqqında” Qanunun müvafiq normalarına uyğun olaraq vətəndaşdan tələb olunur.

Vəkil daha sonra bildirdi ki, “əgər borclu olan şəxs borcunun bir hissəsini müvafiq qaydada ödəyibsə və sonradan müəyyən səbəblərə görə (məsələn, maddi vəziyyətinin pisləşməsi və s.) borcu ödəyə bilməmişsə və bankdan götürdüyü kreditlə müvafiq olaraq aldığı və kreditin təminatı kimi girov (ipoteka) qoyulmuş avtomaşını banka qaytarmaq niyyətində olduğunu bildirmişsə və bank buna etiraz etməmiş və verilmiş avtomaşını qəbul etmişsə (bu barədə təhvil-təslim aktı tərtib olunmalı, əgər bu akt yoxdursa o zaman vətəndaş bu hadisənin mövcudluğunu sübuta yetirməlidir), bu artıq borclunun kredit müqaviləsi üzrə öhdəliklərinə xitam verilmiş hesab olunması üçün əsasdır (belə ki, tərəflərin etdikləri hərəkət artıq vətəndaşın qalan borcunun avtomaşınla əvəzşlədirilməsi anlamına gəlir, yəni vətəndaş bank qarşısında girov qoyulmuş (ipoteka ilə yüklü edilmiş) avtomobili banka təhvil verilməklə, bank qarşısıda olan öhdəliyini lazımınca icra etmişdir). Buna baxmayaraq bank tərəfindən borcun tutulması ilə bağlı məhkəməyə müraciət edilməsi zamanı işə baxan məhkəmə vətəndaşın banka qarşı irəli sürüləcək tələbi ilə Mülki Məcəllənin müvafiq olaraq, 445.5, 458-ci maddələrinə əsaslandırılmış şəkildə istinad etməklə bankın borcla bağlı vətəndaşa qarşı irəli sürülmüş iddia tələbini rədd etməklə yanaşı müvafiq kredit və girov (ipoteka) müqavilələri üzrə borclunun öhdəliklərinə xitam verilmiş hesab olunması barədə qətnamə qəbul edə bilər. Təcrübəyə nəzər yetirsək görərik ki, artıq belə mübahisələrlə bağlı bir neçə mülki iş üzrə sözügedən məhkəmə qətnamələri mövcuddur və həmin qərarlar yuxarı nstansiya məhkəmələri tərəfindən dəyişdirilmədən saxlanılmışdır”.