ZƏNGİN MƏDƏNİYYƏTİ OLAN XALQ

Avqustun 15-də hind xalqı müstəqilliyinin 69-cu ildönümünü qeyd etdi.

                                         Hindistanın himni Şərqin böyük                                                                                                 filosofu Rabindranat Taqorun əsəridir.

Qədim, zəngin mədəniyyəti olan istedadlı hind xalqı tarixin fır­tına və qasırğalarına həmişə mərdliklə sinə gərib, gözəl in­cəsənət və ədəbiyyat əsərləri yaratmışdır. Bu əsərlərdə xalqın dərin zəkası, əzəmət və qüdrəti, onun ən nəcib hiss və duyğuları, humanizm və xeyir­xah­lığı, sadə­lik və müdrikliyi ifadə olun­muşdur.

Hind mədəniyyəti hələ qədim zamanlardan xalqlara tanış idi. Hind xalqının azadlığı uğrunda böyük mübariz, demokrat və filosof Mahatma Qandinin əsasını qoyduğu “Qandizm” adlı fəlsəfi-siyasi cərəyanın başlıca idealı hind milli təfəkkürü və ənənələri ilə bağlı idi. M.Qandi de­yirdi:“Mədəniyyət - elə bir davranışdır ki, o, insana öz insani borcunun nə demək olduğunu aydınlaşdırır.İnsani borcunu ödəmək və əxlaq normalarına riayət etmək oxşar, həmcins anlayışlardır. Əxlaq normalarına sadiq qalmaq- öz hiss və ehtiraslarına hakim olmaq demək­dir. Yalnız belə bir davranış sahəsində biz özümüzü dərk edirik.Təsadüfi deyildir ki, “sivilizasiya” qudcarat dilində “gözəl davranış” deməkdir. Əgər bu məfhum doğrudursa, o zaman Hindistanın kimdənsə nəyisə öyrənməyinə heç bir ehtiyac yoxdur”.

Hind musiqisinin məşhur tədqi­qat­çılarından Silven Levi yazır ki, İrandan Çinə qədər, Si­birin buzlu yerlə­rindən Yava  adasınadək hind musiqisi hər yerdə tanın­mışdı. Hind musiqisindən bəhs edən alimlər, yazıçı və təzkirəçilər göstərmişlər ki, hindlilər musiqiyə çox meyl göstərən xalqdır. Musiqi hind əfsanələrində, milli epos­larında mühüm yer tutur. “Ramayana” və “Məhəb­həram” das­tanlarında ən qədim hind musiqisin­dən də bəhs edilir. "Sanqitaratnakada" adlı musiqi risaləsində göstərilir ki, musiqi insana ruh verir, ürəkləri həyə­canlandırır, şər qüvvələri uzaqlaşdırır. Hindistanda elə bir məclis olmaz kı, orada oxuyub - oynamasınlar.

Hind musiqisi Azərbaycan xalq musiqisinə çox yaxındır. Hindistanın böyük dövlət xadimi Cəvahirləl Nehru özünün “Hindistanın kəşfi” ad­lı elmi əsərində mü­səlman musiqiçi­lərinin sənətkarlığından danışır və gös­tərir ki, onlarla hindli musiqişü­naslar arasında yaxın yaradıcılıq, dostluq əlaqəsi olmuşdur.

Hind xalqı öz gözəl musiqisini min illərdən bəri qoruyub inkişaf etdirmişdir. Mütəxəssislər bildirir ki, hind musiqisi öz kökünü raqalardan-muğamlardan alır. Raqa­lar, yəni  köklər hind musiqisinin əsasını təşkil edir. Azər­baycanın milli mədə­niyyəti­nə məxsus “Mahur” muğa­mının üç min il əvvəl Hindistanda yaradıldığı mə­lumdur. Müasir hind musiqisini dinlə­yərkən raqaların, xüsusilə “Mahur” muğamının bütün hind musiqisində nə qədər mühüm yer tutduğunu aydın görmək olar.

Hindistan və Azərbaycan arasında mövcud olan mədəni əlaqələr XIII-XIV əsr Azərbaycan tarixçilərinin əsərlərində də öz əksini tapmışdır. Alimlərimizdən Rə­şidəddin 600 il əv­vəl yazdığı “Cameüt-təvarix’’ kitabın­da Hindistan, Çin, Monqolustan və başqa ölkələrin tarixindən ətraflı bəhs etmişdir.

Azərbaycan alimi Zeynalabdin Şirvani Hindistanı gəzmiş, gördükləri barədə üç kitab yazmışdı. O, hind alimləri ilə görüş­müş, Hindistanın əfsanələrini, musi­qisini, memarlığını bəyən­miş, təqdir etmişdi. Onun “Cənnət bağı səyahətləri” (“Riyazüs səyahə”), “Səyahət bağları” (“Hə­dayqus səyahə”), “Səyahət bağı” (“Bustanüs səya­hə") əsərlərində hind xalqı, Hindistan haqqında maraqlı fikirləri vardır. O, bu əsərlərində Hindistanı cənnət adlandırır, gözəl hind sənətin­dən danışır, hind adət-ənənələri, el şənliklərindən bəhs  edirdi. Bütün bunlar­dan həvəslə  söhbət açan Zeynalabdin Şirvani, eyni zamanda hind xalqının başı üstündəki ingilis imperializmini kəskin ifşa edirdi.

XIX əsrin ikinci yarısından başla­yaraq hind ədə­biyyatında, habelə hind poeziyasında dönüş dövrü baş­lanmışdı. Xalq kütlələri fəallaşdıqca, müstəmləkə zülmünə və onun mən­fur qanun-qaydalarına qarşı milli is­tiqlaliyyət uğrundakı mübarizələr ge­nişləndikcə, ədəbiy­yatda da yeni ide­ya və formalar yaranırdı. Hind şeirin­də başlanan yeni istiqamətin gör­kəmli nümayəndəsi Bxa­ratend Xarişçandra öz satirik şeirlərində, siyasi yazı və məqa­lələrində zülm və əsarə­tə qəzəblə nifrət edirdi. “Hindis­ta­nın dərdi” adlı əsərində o, ölkənin bədbəxtliyini qəlbin­dəki yaraya oxşa­dır və yadların hökmranlığını ən bö­yük biabırçılıq və təhqir adlandırırdı. Bütün ölkədə hökm sürən aclığı, talan və ağır vergiləri ürək acısı ilə qə­ləmə alaraq, xalqı qaranlıq gecələri işıqlı gündüzlərə çevir­məyə çağırırdı. Onun “Qanqa” adlı şeiri  Ana Vətə­nə, onun füsunkar təbiətinə məftun olan bir şairin könül mahnısı kimi səs­lənirdi.

Hind şeirinin ən böyük nümayəndələrindən biri  Svalen Vivekananddır. Onun ictimai və ədəbi fəaliy­yətinə yüksək qiymət verən Rabindranat Taqor yazmışdır ki, Hindistanı başa düşmək istəyənlər, gənc nəsil­də Vətənə məhəbbət və sədaqət duy­ğusu, onun keçmişi üçün iftixar və parlaq gələcəyi üçün ümid hissi oya­dan bu böyük sənətkarı oxumalıdırlar.

XX əsrin böyük şairi Məhəmməd İqbalın adı Hin­distanın hər yerində dərin hörmətlə çəkilir. Klassik hind ədəbiyyatının vətənpərvərlik kimi nə­cib ənənələrini inkişaf etdirən şairin “Bizim Hindistan” şeiri dillər əzbəri olan bir xalq mahnısına çevrilmişdi. Bu şeir həcmcə kiçik olsa da, böyük bədii təsir qüvvəsinə malikdir. O, bö­yük və unu­dulmaz şairimiz Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeiri kimi xalqın iftixar duyğularını tərənnüm edərək ürəkləri riqqətə gətirir.

Hind xalqının azadlıq mübarizə­sindən danışarkən böyük vətənpər­vər Tilakın xatirəsini yad etməmək müm­kün deyil. 0, xalq arasında “Purna svarac”ı, yəni İngiltərə müstəmlə­kə ağalığından tamamilə azad olmaq şüarını irəli sürmüşdü.

Şair Xarindranat Çattopadxayyanın “Yalan” şeiri isə... Böyük öyüddür, çox böyük:

Şairsən, şeirində vəsf eyləyirsən

Sərin kölgələrin şeiriyyətini.

Baxıb qızıl rəngli üfüqlərə sən-

Sevirsən göylərin ülviyyətini.

Söylə,dinlədinmi barı bircə an

Bu ac qadınların ahu-zarını?

Axı,bir əl boyda çörək ucundan

Onlar satır cavan vücudlarını.

Belə deyirlər ki, bezib həyatdan,

Ömrünü sürürsən zahid kimi tək:

Zövq alıb göylərdən və kainatdan,

Dağlardan şeirinə alırsan bəzək.

Lakin söylə mənə, baxmısanmı heç

Yorğun baxışlara, qəmli gözlərə?

Dünyadan ümidsiz eləyəndə köç

Payız yarpağı tək solan üzlərə?!

Nadan! Tərif etdin illər uzunu

Sakit gecələrin ulduzlarını.

Lakin söylə mənə, qoy bilim bunu,

Gördünmü yurdumun ac qızlarını?

Bil, aclar sevməyir ulduzu əsla,

Ay da cüzam kimi gəlir onlara;

Aclar həmdəm olub əbədi yasla,

Gözlərdə duman var, qəlblərdə yara.

Şair utanmadan təsvir edirsən

Gümüşü çayları bəlkə yüz kərə.

Yoxsa bilmirsənki bu zamanda sən

Şəhərlər çevrilir xərabələrə?

Milyonlar köməksiz kölələr kimi

Məhv olur altında cəbrin, zəhmətin.

Dünyaya sığmayır insanın qəmi.

Başında od çaxır bəşəriyyətin.

...Lakin en torpağa, əzabkeş yerə,

Onun dərdlərini yaz varaqlara!

Nəzər sal, ey şair, barı bir kərə

Acından büzüşən bu uşaqlara!

Böyük siyasi xadim, Hindistanda  milli-azadlıq hərə­katının görkəmli li­derlərindən biri, sülh, demokratiya və sosial tərəqqi uğrunda mübariz, milli əsarətin barışmaz əleyhdarı olan Cəvahirləl Nehru parlaq sima kimi xalq­ların yaddaşında əbədi ya­şayır.

Nehru qədim hind mədəniyyətinin, ölkənin milli azadlıq hərəkatı tarixinin,  o, cümlədən qandizm fəlsəfəsi və təcrübəsinin ənənələ­rini dərindən mənimsəmişdi.

Cəvahirləl Nehrunun fəaliyyəti tək siyasət dairəsi ilə məhdudlaşmırdı. O, daxilən yüksək mədəniyyətli, hər sahədə erudisiyalı, dərin fəlsəfi zəka­ya malik bir şəxsiy­yət idi. Nehru eyni za­manda mütəfəkkir və şair idi. Onun adı onilliklər ərzində Hindistanın müs­təmləkə əsarətindən azad edilməsi, ölkənin dirçəlişi və Asiyanın böyük, su­veren dövləti kimi təşəkkülü uğrunda mübarizə ilə qırılmaz surətdə bağlı ol­muşdur.“Hindistan mənim qa­nım­da - canımda idi və ondakı çox şey məni instinktiv olaraq dərindən həyəcan­landırırdı”-deyən Cəvahirləl Nehru yazırdı:“Bizim idealımız və məqsədi­miz tarixi meyllərə zidd gedə bilməz. Tarixin əsl yaradıcısı xalqdır. Siyasi rəhbərlərin fəaliyyəti isə xalq kütlələ­rinin arzu və niy­yət­lərinin ödənilməsi uğrunda mübarizəyə tabe edilməli­dir”.

Cəvahirləl Nehru 1947-ci il avqustun 15-də Dehli­dəki tarixi Qırmızı qalaca üzərində Hindistanın üçrəngli milli bayrağını qaldırdı. 200 ildən artıq İngiltərənin əsarəti altında qalmış Hindistan müstəqil və suveren dövlət oldu. Şair Şankar Şaylandra “15 av­qust” şeirində böyük sevinc və iftixar hissi ilə hind xalqına deyirdi:

Yaşa ey hind eli, salamlar sənə!

Yar olmuş çiçəkli bir bahar sənə.

Çəkir karvanlarını o qatı zülmət,

Yanaşıb qapını açır səadət,

Hünərlə, zəfərlə gülür bu bayram

Salam, ey oyanan qədim xalq, sa­lam!

Artıq böyük Vətən çıxmış səfərə,

Alqış haqq yolunda ölən kəslərə.

Yaşadır onların eşqini torpaq,

Mümkünmü dostları xatırlamamaq?!

Bu gün sıramızda yoxsa da onlar,

Hər vaxt bizimlədir mərd qəhrəmanlar.

İstiqlaliyyəti elan olunduğu gün öl­kənin ilk Baş naziri olan Cəvahir­ləl Nehru demişdi: “İndi hind xalqı ye­ni, müstəqil və demokratik Hindistan uğrunda mübarizəyə başlayacaqdır. Yeni Hindistan digər xalqlarla sülh və dostluq şəraitində yaşayacaqdır”.

Müxtəlif dünyagörüşlərinə, ədəbi cərəyanlara, siyasi və dini baxışlara mənsub olan hind şairləri öz doğma xalqına xidmət edir, ölkənin gələcək rifahı və səadəti naminə qüdrətli əsər­lər yaradırdılar. Onlar geniş xalq küt­lələrinin arzu və əməlləri ilə yaşayır­dılar.

1950-ci il yanvarın 26-da hind xal­qının həyatında daha bir əlamətdar hadisə baş verdi. Hindistan Respub­lika elan olundu. Müasir hind şairlərindən İsrar Ulxan Macaz “Bayrağımız” adlı şeirində azadlığa çıxmış ölkənin üzərində dal­ğalanan zəfər bayrağını ilhamla tə­rənnüm edirdi:

Öldü əlimizdə düşmənlərimiz,

Yadların qan izi çölümüzdədir.

Sevirik, sevirik azadlığı biz,

Zəfər bayrağımız əlimizdədir.

Vurur, sevinc ilə vurur qəlbimiz,

Səadət nəğməsi dilimizdədir.

Həyat mahnısını oxuyuruq biz,

Zəfər bayrağımız əlimizdədir.

Şair Mannulal Şarma Şil “Təklikdə öz-özümlə” şeirində insanları daima mərd olmağa, çətinliklərdən əsla qorxmamağa, ölümün gözünə dik baxmağa, tufan və fırtınalardan, od-alov içərisindən qalib çıxmağa, dost yo­lunda candan keçməyə hazır ol­mağa çağırırdı:

Yolun keçilməmiş sıldırımsa - get!

Dəhşətə gəlib, geri dönmə sən!

Əgər mübarizə alovlarında

Ərimək lazımdır - əri, sönmə sən !

Əgər görsən alır göyü buludlar,

Gurlayır qəzəblə qasırğa, tufan –

Tərəddüd eləmə, öz dostlarının

Səsinə cürətlə səs ver hər zaman!

Hindistanın paytaxtı Dehli şəhəridir. Şəhər iki his­sədən - köhnə Dehli və Yeni Dehlidən ibarətdir. “Bağlı-ba­ğatlı şəhər” adlandırılan Dehlinin on milyondan çox əhalisi var. Ölkənin əsas sənaye, elm və mədəniyyət mərkəzləri burada yerləşir. Şəhərdə Hindistanın siyasi tarixində böyük xidmətləri olan unudulmaz şəxsiyyət­ləri - Mahatma Qandi, Cəvahirləl Nehru, Ləl Bahadur Şastri və İndira Qandinin əbədiləşdirilmiş xatirə ocaqları hin­distanlıların və ölkənin qonaq­larının ziyarətgahına çev­rilmişdir.

Kəlküttə Hindistanın ən böyük ticarət şəhəridir. Benqal körfəzi­nin sahilində yerləşən bu şəhər Avro­pasayağı tikilib. Dünyanın ən böyük nəbatat bağ­larından olan Kral Nəba­tat bağı Kəlküttədədir. Qeyd edim ki, bu bağ Böyük Britaniya nəbatat ba­ğından sonra dünyada ikinci yeri tutur. Bağ çox gözəldir. Burada nəzəri da­ha çox cəlb edən 1044 ədəd müstəqil sü­tun kimi ucalan nəhəng ağaclardır. Deyilənə görə, bir kökdən törəyən bu “sütun­ların” qol-budaqları altında doqquz min əsgər kölgələnə bilərmiş.

Dünya ədəbiyyatının ən görkəmli simalarından biri, böyük ədib, şair, filosof, ictimai xadim və vətənpərvər maarifçi Rabindranat Taqor Kəlküttədə doğulmuşdur. Ailədə on dördüncü uşaq olan Rabindranatın tərbiyəsində özündən yaşca böyük olan qardaşlarının, xüsusilə be­şinci qardaşı Cotirindronathın böyük rolu olmuşdu. 1913-cü ildə Şərq ölkələri yazıçıları arasında birinci olaraq Nobel Mükafatına layiq görülən Taqor, eyni zamanda istedadlı rəssam və bəstəkar kimi də şöhrət qazanmışdı.

Rabindranat Taqor 80 il ömür sürmüş, onun ədəbi-elmi və ictimai fəaliyyəti 65 ildən artıq bir dövrü əhatə etmişdir.Ədib 12 roman və povest,yüzdən artıq hekayə və novella, 50 şeir məcmuəsi,üç min mahnı,bir neçə poema və dramatik poema, 30 dram əsəri, bir neçə opera və balet, hind fəlsəfəsi, ədəbiyyat və incəsənəti, musiqi nəzəriyyəsi, hind maarifi, tərbiyə və digər mövzulara aid 200-dən artıq elmi əsərlərin, bir sıra rəsm əsərlərinin və bir neçə dərsliyin müəllifi idi. Onun vətənpərvər şeiri son­ralar Hindistan Respublikasının himni oldu.

Taqor nəinki təkcə Hindistanın, həm də əsrinin və bəşəriyyətin ləyaqətli oğlu olaraq ömrünün böyük məna­sını xalqının mədəniyyətinə, maarifinə, mənəvi yüksə­lişi­nə xidmətdə görürdü. Cəvahirləl Nehru deyirdi ki, Taqor Hindistan xalqını məhdud təfəkkür yolundan çıxıb insan­lığı məşğul edən böyük problemlər üzərində düşünməyə çağırdı.

Taqorlar ailəsi XIX əsr boyu Benqaliyada müxtəlif islahatçılıq hərəkatında fəal iştirak etmişlər.Bu ailədə gözəl yazıçılar, sənətkarlar yetişmişdir.

Ədibin babası Dvarkanaxt Taqor və atası De­bendrananxt Taqor XIX əsrdə hind ictimai fikrinin inki­şafında mühüm rol oynayan və məşhur hind yazıçısı, ictimai xadimi Ram Maxai Roy tərəfindən əsası qoyulmuş “Brəhma Samac” cəmiyyətinin görkəmli xadimlərindən olmuşdur. Bu cəmiyyətin əsas məqsədi kasta sistemini ləğv etmək, büdpərəstlik, qurban vermək, qadın hüquqsuzluğu, vaxtsız kəbin, dul qadınların özünü yan­dırması kimi mürtəce feodal adət-ənənələri və köhnə hindçilik qalıqları ilə mübarizə aparmaq, müasirləşməyə yol açmaq idi.Gəncliyində Rabindranat Taqor da bu cə­miyyətin işlərində fəal iştirak etmiş və sonradan 1907-1909-cu illərdə yazdığı “Qora” romanında “Brəhmə Samac” hərəkatının çox geniş təsvirini vermiş, bununla bərabər, bu cəmiyyət daxilində olan fikir, siyasi rəy ziddiyyətlərini təhlil etmişdi.

Taqor xalqının dərdi ilə yaşayan bir filosof idi. O deyirdi:“Mənim həmvətənlərimi adam hesab eləmirlər, hər hansı bir imtiyaz sahibi olmağıma utanıram”.

“Qora” romanında əsərin qəhrəmanı və Taqorun “işıq düşüncəli igid” adlandırdığı Qaurmaxon xalqdan uzaq düşmüş ziyalılardan biri olan və daha çox öz şəxsi səadəti haqqında düşünən yoldaşına deyir:

“Qardaşım, mənim Allahım şəxsi səadət deyildir. Mənim Allahım saray xanımları arasında deyildir.Mənim ilahəm, mənim gözəlim gözü ilə odlar görən yoxsulların, kasıbların, dərdlilərin, təhqir olunmuşların arasındadır. Bu elə bir ilahədir ki, ona aşiqanə mahnılar oxumurlar. Ona çiçəklər təqdim etmirlər. Ona ruhunu, varlığını ver­məli­sən. Mənim üçün dünyada ən böyük sevinc, səa­dət hə­yatımı xalqın səadəti uğrunda qurban verməkdən iba­rətdir”.

Lakin Rabindranat Taqoru yalnız hind xalqının taleyi deyil, bütün məhkum xalqların taleyi dərindən düşün­dürürdü. O, eyni narahatlıqla, eyni həyəcanla o zaman əsarətdə olan böyük Çin xalqını, ağır müstəmləkə şəra­i­tində hüquqları tapdalanan Afrika xalqlarını, Amerika zəncilərini müdafiə edir, onlara hüquq, azadlıq tələb edirdi.

Taqor butun dünyada sülh və xalqlar dostluğunun fəal müdafiəçilərindən biri olmuşdur. O, yalnız hind ictimai həyatı ilə deyil, bütün dünya hadisələri ilə ciddi maraq­lanır, bütün dünya işlərinə qarışır, bütün insanlığın məna­feyini, ləyaqətini və xoşbəxt gələcəyini müdafiə edən dəyərli ümumbəşəri ideyalar irəli sürürdü.Həyati xüsu­siyyətləri ilə Taqora çox yaxın olan fransız yazıçısı, icti­mai xadimi, alimi, musiqişünası, Nobel Mükafatı laureatı Romen Rollan “Taqor haqqında etyüd” məqaləsində çox haqlı olaraq yazmışdır ki, Rabindranat Taqor öz əsər­lərində ümumdünya əhəmiyyəti olan bir çox problemlər qaldırmışdır.

Taqor bir nasir olaraq dünya miqyasında psixoloji romanın, kiçik hekayə və novellanın nadir ustalarından hesab olunur. Onun “Qora”, “Dostlar”, “Dördlər”, “Biqha sahili”, “Fəlakət”, “Ev və dünya”, “Axırıncı poema”, “Qum zərrəsi” romanları dünya ədəbiyyatında şöhrət qazan­mışdır.

Xalqın başına gətirilən müsibətlərin əsas səbəbini cəhalətdə və gerilikdə görən Taqorun fəaliyyətində mək­təb və maarif məsələləri mühüm yer tuturdu. Hələ 1901-ci ildə o, atasının Bolpur şəhərindəki “Şantiniketan”, yəni “Sakit guşə” adlanan malikanəsində uşaqlar üçün bir məktəb açmışdı. Bu məktəbdə Taqor öz üsulu ilə dərs deməyə başlamışdı.

Azərbaycanın əməkdar elm xadimi, pedaqoq, nasir, ədəbiyyatşünas alim, akademik Məmməd Arif yazdığı bir məqaləsində Taqorun pedaqoji fəaliyyətindən danışarkən demişdi (“Ədəbiyyat qəzeti”, 11 iyun 1935-ci il):“Tolstoyun “Yasnaya Polyanadakı” məktəbi məşhur olduğu kimi, Taqorun da “Şantiniketan”dakı məktəbi bütün Avropa pedaqoji aləmində məşhurdur. Məfkurəvi cəhətdən Tolstoyla Taqor arasında müəyyən ümumi cizgilər olduğu kimi, bu iki pedaqoqun pedaqoji prinsipləri arasında da ümumi cizgilər az deyildir”.

Azərbaycan poeziyasında Taqor surəti xalqımızla hind xalqı arasındakı tarixi dostluq və qardaşlığın, hind xalqının azadlıq və səadət eşqi ilə çırpıntılarının təcəssümü olan poetik bir surət kimi xüsusi yer tut­muşdur.Taqor S.Vurğun,M.İbrahimov, R.Rza, M.Müşfiq və s.kimi sənətkarlarımızın əsərlərində hörmətlə xatır­lan­mışdır.

Taqorun “Kxonika” adlı kitabında atalar sözü və zərb-məsəllər kimi ən yığcam aforizmlərdən ibarət olan şeirlərin mühüm bir hissəsi “Gəldi-gedər quşlar” adı altında çap edilib. Bunlardan bəzilərini təqdim etməklə, böyük humanist - vətənpərvər şairin həyat və ölüm, məhəbbət və sədaqət, zəhmət və səadət, azadlıq və əsarət kimi ümumbəşəri mövzu və məsələlərə baxışı haqqında müəyyən təsəvvür almağa kömək edər:

“Ulduzlar əsla qorxmurlar ki, onları işıldayan böcəklərə bənzədən ola bilər”.

“İşıq saçdığı üçün alova minnətdar ol, amma daimi dözümlə kölgədə qalan çırağı da unutma!”.

“Köklər - yerin dərinliyinə işləmiş eyni budaqlar,

Budaqlar - havaya ucalmış eyni köklərdir”.

“Ölüm də doğum kimi həyata aiddir”.

“Yerimək - ayaqları qaldırmaq və endirməkdən ibarətdir”.

“Quşun qanadlarını qızılla bəzəyib ağırlaşdırsan, o bir daha səmalarda süzə bilməz”.

“Çiçək bütün ulduzlarını itirmiş səhər səmasına şikayətlənir ki: “Mən şeh damcımı itirmişəm!”.

“Çayın qurumuş yatağı öz keçmişinə minnətdar ola bilməz”.

“Ey gənc qız! Sənin sadəliyin gölün şəffaflığı kimidir. O, sənin sədaqətinin dərinliyini göstərir”.

“Sərçənin tovuza yazığı gəlir ki, elə ağır quyruğu var”.

“Quşa elə gəlir ki, balığı havaya qaldırmaq, ona yaxşlıq etməkdir”.

Kəlküttədə Rabindranat Taqorun gözəl bir ev-muzeyi var.Ev-muzey ikimərtəbəli böyük imarətdə yerləşir. Orada hər şey yazıçının sağlığında olduğu kimi mü­hafizə edilir.Qeyd etdiyim kimi, Rabin­dranat Taqor eyni zamanda şair, nasir, rəssam, rejissor, aktyor və musiqişünas kimi tanınmışdı. Yazıçı­nın ev-muzeyində bütün bunları əks etdirən yüzlərlə şəkil və eksponatlar vardır. Dünyanın hər yerindən buraya yazıçının müxtəlif dillərə tərcümə olu­nub nəşr edilmiş əsərləri göndərilir.

Caypur Hindistanın təmiz və səfa­lı şəhər­lərin­dəndir. Bu şəhəri “Asiya­nın Parisi” adlandırırlar. Hind memarları burada gözəl saraylar ucaldıb. Caypurda ən gözəl saray Maharacın sarayıdır. Qədim Dağüstü saray­da bir iba­dətgah var. Deyilənə görə, bu ziyarətgah dini etiqadından asılı olmaya­raq, hamıya xidmət edir. İnsanlar hün­dür təpənin üstündə yerləşən həmin ocağa fillərin üstündə qalxır.

Benqal körfəzinin sahilində daha bir gözəl şəhər var. Bu, təmtəraqlı Mədrəs şəhəridir. Hindlilər Mədrəsi “Rəqqasların və kino aktyorlarının Və­təni” adlandırırlar. Vaxtilə Asiyadakı ən böyük kinostudiyalar burada yer­ləşirdi. Hətta digər ştatlardakı studi­yalar da kinofilm çəkərkən Mədrəs artistlərini dəvət edirdilər. Hazırda Bom­bey kinostudiyası ölkənin kino istehsalının mərkəzi sayı­lır. Bunlar­dan başqa, Kəlküttə şəhərində də kinofilmlər çəkən studiya fəaliyyət gös­tərir.

Hind xalqı kinonu çox sevir, öl­kədə hələ müstə­qilliyindən çox qa­baq, 1913-cü ildə kinofilm istehsalına başlanılmışdır. Xatırladım ki, 1980-ci illərdə Hindistan kino istehsalına görə dünyada birinci yeri tuturdu, indi isə ölkədə hər il 800-dən artıq kinofilm is­tehsal olunur. Satyadcit Ray, Mrinal Sen, Şyam Beneqal və Adur Qopa­lakrişnan Hindistanda kino yaradıcılı­ğının görkəmli nüma­yəndələridir.

Hind elində Azərbaycana sevgi dolu şeirlər həsr edən şairlər az deyil. Gözəl, sevimli Xəzərimizə də dün­yada xeyli söz in­ciləri həsr edilib. Amma hər dəfə əsra­rəngiz Xəzərin pıçıldaşan mavi suları ilə görüşərkən - sahil ətrafında salınmış füsunkar parkı ziyarət edərkən tanınmış hind şairi Sədhü Sinqh Həmdərdin “Xəzərin sahilində” şeirini təbəssümlə xatırlayıram:

Öz qum beşiyində çalxanır Xəzər -

Nəhəng okeanın körpə yavrusu.

Dəlisov dalğalar baş alıb gəlir,

Sahilə çatmaqmı dalğa arzusu ?!

Çarpıb, geri dönür nəhəng dalğalar,

Dənizin qoynuna baş alıb gedir.

Dəniz ürəyinin öz xisləti var –

Qabarma, çəkilmə dəniz eşqidir.

Ayrılır, qovuşur, coşur dalğalar

Dalaşan, barısan aşiqlər kimi.

Elə bil sahildə ovsunlanmışam,

Arzular aparıb yenə fikrimi.

Ah! Xəzər! Dayanıb sahilində mən

Deyirəm, dünyada xoşbəxtlər də var.

Nəğmə, gülüş səsi alıb sahili,

Qoşa sevgililər, dəcəl uşaqlar...

Fəhlələr bitirib iş növbəsini,

Polad sinələri öpür şəfəqlər.

Gündüz yorğunluğu qalar dənizdə,

Dənizsə onlara yüngüllük verər...

Uzaq Ana yurdu anıram bu dəm,

Sevincim bir inam yaradır məndə:

Mənim öz yurdumdur bu əziz diyar,

Bakı fəhləsiyəm bu gündən mən də...

Uzun illər bundan əvvəl olsa da, həmin illəri xatırlayan bakılıların yaddaşından Hindistanın Qucarat ştatından gələn qonaqlarla görüşü heç bir zaman silin­mə­yəcək. Nümayəndə heyətinə şair Ə.Cəfri başçılıq edirdi. Ə.Cəfri respublikamızdan aldığı təəssüratlardan silsilə şeirlər yazmışdı. Həmin şeirlərdən ikisini yada salaq. “Bakı” və  “Bakılılara” şeirlərinin misraları insanın qəlbini riqqətə gətirir:

Bakı, sən adi şəhər, ya canlı ulduzlarla

Gecə-gündüz alışan kəhkəşan bir şəhərsən?

Ya qızıl nəhrisənki dağlardan baş alaraq,

Mavi gözlü dənizlə görüşüb öpüşərsən?

...Yolların qıvrım-qıvrım, sevgilimin saçı tək,

Qəlbimizin içindən cığır açıb uzanar

Gözəl Qız qalasının sinəsində sayrışan

Mirvaridir elə bil qoynundakı hər fanar.

Sən hər gün büsat quran Divalisənmi Bakı?

Ya Niyazi eşqinin böyük təntənəsisən?

Ya bəstəkar Tofiqin şirin musiqi dolu,

Qaynar nəğmə çeşməsi, ürəyinin səsisən?

Ağyelkənli qayıqlar bizim hind qızlarının

Kağızdan düzəltdiyi “qayıqlara” bənzəyər.

Onlar uzağa getməz, qayıdar sənə sarı,

Axı  sevgi, səadət məbədisən ey şəhər!

Sən - Nizami dühası,Təbrizinin nəğməsi,

Vurğun kimi şairin qızıltorpaqlı yurdu.

Nəbi Xəzri bəxş edib öz ilhamını sənə

O füsunkar hüsnünə gözəllik nəqşi vurdu.

İstəyirəm torpağın duyğusu deyim sənə,

Yox, dəyişir, çoxalır, azalır o hər saat

Bəlkə yerin günəşi adlandırım səni mən?

O da gah çıxır-batır, yaddır hüsnünə bu ad.

Sən Qafqaz vadisində Xəzəri qucaqlayan,

Ömrü neçə əsrlik odürəkli Anasan.

Arzum budur həmişə xoşbəxt balalarınla

Belə çiçəklənəsən, belə işıqlanasan!

Nəzərə çatdırım ki, şeirdə əksini tapan Divali-hər il Hindistanda keçirilən atəşfəşanlıq bayramıdır.“Hind qızlarının kağızdan düzəltdiyi qayıqlar” fikri - ərə getmək istəyən hind qızlarının adaxlı tapmaq niyyəti ilə ildə bir dəfə ağ kağızdan “qayıq” düzəldib çaya buraxması inancına işarələnib.

“Bakılılara” şeirindən:

Mənim Ana yurdum tək nə böyükdür yurdunuz,

Mehriban qəlbiniz tək mehriban eliniz var.

Məhəbbətlə ölçülür ucalığı insanın

Hər Bakı sakininin gözündə bir od yanar.

...Bakılı dost, zülmətin pərdəsini üzündən

Öz əlinlə bilirəm, həmişəlik atmısan.

Keçib nur dənizindən qəlbindəki baharla

Qışbilməz, xəzanbilməz gülüstan yaratmısan.

Çıraq tutub yoluna öz qəlbinin odundan,

Sən süd arxı çəkmisən dağ çapan Fərhad kimi.

İlhamın bir günəşdir-bilməz nədir soyumaq,

Safsan məhəbbət kimi, güclüsən həyat kimi.

Salam deyirəm sizə - haqq, ədalət naminə

Canını qurban verən igidlər, qəhrəmanlar!

Salam deyirəm sizə dünənki arzuları

Bu gün çiçəkləndirib sabaha yol açanlar!

...Qulaqlarımda sanki həzin hind musiqisinin zərif melodiyaları səslə­nir. Gözəl və ahəngdar hind nəğmələri dünyanın çox yerində olduğu kimi, Azərbaycanın da musiqi həyatında mühüm yer tutub. Dünya şöh­rətli sə­nətkar Rəşid Behbudov, unu­dulmaz müğənni Şövkət Ələkbərova, istedadlı xanəndə Elmira Rəhimovanın ifa­larında hind musiqi və mahnıları özünəməxsus incəliyi ilə ürəkləri həmişə riqqətə gətirib. Hələ 1956-cı ildə Hin­distan Respublikasının Prezident müavini Sarvapallı Rad­xakrişnan Ba­kıda olarkən konsert proqramında  iştirak edib demişdi:“...Dünənki konsert göstərdi ki, sizin hind xalqlarının mədəniyyətinə olan marağınız nə qədər bö­yükdür. Əmin ola bilərsiniz ki, bizim ölkənin xalqları da sizin haqqınızda, mədəniyyətiniz haqda çox şey öy­rən­mək istəyir. Bu­rada, Azərbaycanda olmaq bizdə bö­yük və dərin təəssüratlar yaratdı”.

Və yenidən hind musiqişünasları­nın korifey sənət­karımız haqqında dediyi sözlər yada düşür:“...Rəşid Behbudov kamil sənətkardır. O, bu­rada olarkən Azər­baycan musiqisini iliyimizə yeritmişdir”.

Əsrlərdən bəri bir-birinə qarşılıqlı ehtiram bəsləyən xalqlarımızın yadigar irsinə xidmət gös­tərmək isə hər birimizin və­təndaşlıq borcudur.