QARDAŞ XALQIN ZƏFƏR BAYRAMI

29 oktyabr- Türkiyə Respublikasının yaranması günüdür.

“...Türkiyənin yeni və modern bir dövlətə ehtiyacı var. Bu məmləkət yuxarıdan aşağıya dəyişdirilməlidir. Ordu biliksiz, ləyaqətsiz və şərəfsiz zabitlərdən təmizlənməlidir. Köhnə qanunlar ləğv edilməlidir. Fəs atılmalı, qadın qəfəsdən çıxarılmalı, onlara azadlıq verilməlidir. Bir kişi bir qadından artıq başqasıyla evlənməməlidir! Kişilər və qadınlar eyni hüquqlara sahib olmalı, avropalılar kimi yaşamalıdırlar.

Demokratik bir cəmiyyətdə Türkiyənin bütün sosial məsələlərini həll etmək olar. Allah qismət edərsə, günün birində Türkiyənin idarə olunmasında rolum olarsa, bilirəm edəcəyim yenilikləri...”

Mustafa Kamal Atatürk

1923-cü ildən bəri bu əzəmətli tarixi günü qardaş Türkiyə Cümhuriyyəti özünün qürur mənbəyi olan milli bayramı kimi geniş qeyd edir. Türk dünyasının digər ölkələrində olduğu kimi, Azərbay­can xalqı da bu bayram günündə öz sevincini qardaş Türkiyə ilə, dini bir, dili bir, qanı bir olan türk xalqı ilə bölüşür.

Tarix və zaman sübut edir ki,  müstəqillik yolu çətin və məsuliy­yətli, ağrılı və əzablı, böyük siyasi fırtınalardan keçən, lakin çox şərəfli və müqəddəs bir yoldur. Bu mübari­zə yolunu keçən hər bir xalq daha da möhkəmlənir, mətinləşir və bəşəriy­yət tarixində öz layiqli yerini tutur. Və yurdunun, torpağının, ölkəsinin müstəqilliyi naminə bu xalqın içəri­sində yetişən əvəzsiz insanların bö­yük xidmətləri heç bir zaman unudul­mur, onların arzu və amalları, məq­səd və ideyaları əsrlər boyu nəsillə­rin, tarixin zəngin yaddaşında yaşa­yır. Belə tarixi şəxsiyyətlərdən biri və xalqının baş tacı olan Mustafa Ka­mal Atatürkü xüsusi qeyd etmək istə­yirəm.

   Xatırladım ki, tarix boyu bir çox dövlət və imperiyalar quran türklər, sonuncu dəfə dünyanın ən böyük və ən uzun ömürlü imperiyasını yarat­mışlar. Bu dövlət 600 il yaşamış, Bi­rinci Dünya müharibəsində məğlu­biyyətə uğramışdır. Bundan sonra Türkiyənin həyatında çətin dövr baş­lanmışdır. Çünki 1918-ci ilin 30 okt­yabrında imzalanan Mudros sülh mü­qaviləsinin şərtlərinə görə, Anadolu torpaqları yadellilər tərəfindən işğal olunmağa başlanmışdı.

   Xalqın xarici işğalçılara qarşı mü­qavimət hərəkatını təşkil etmək üçün 1919-cu il mayın 12-də 19 nəfərlik bir dəstə ilə Qara dənizdəki Samsun limanına gələn Mustafa Kamal Ata­türk ölkənin o vaxtkı vəziyyətini belə təsvir edirdi: “Osmanlı imperiyasının daxil olduğu dövlətlər qruplaşması müharibədə məğlub olub. Orduda aləm bir-birinə qarışıb. Bizim üçün əlverişsiz şərtlərlə sülh bağlanıb. Uzun illər müharibədən üzülmüş öl­kədə yoxsulluq hökm sürür... Antan­ta ölkələri barışığa riayət etmək fik­rində deyillər. Onlar müxtəlif bəha­nələrlə hərbi dəniz və piyada qüvvə­lərini İstanbula cəlb edirlər. Fransız­lar Adana vilayətini, ingilislər Urfanı, Maraşı işğal ediblər. Konyada İta­liya qoşunları yerləşdirilib...”

   Göründüyü kimi, işğalçılar Türki­yəni tamam bölüşdürməyə hazırlaşırdılar. Türklərin əlində yalnız Ana­dolu yarımadasının mərkəzindəki 5- 6 vilayət qalmışdı.

Türkiyənin fəlakət günü gəlib çat­mışdı. Marşal və generallar bütün ümid­lərini itirmişdilər. Çoxları təslim olma­ğı üstün tuturdular.

Hər şeyi itirmiş ölkədə tək bir Kişi düşmənlərə qələbə çalacağına inanırdı. Bu, Çanaqqala müharibəsinin böyük komandanı Mustafa Kamal idi. O za­man o, müsahibə aparan jurnalistə bil­dirmişdi:

“Müttəfiqlər indi qələbə sevinci için­dədir. Qazandıqlarını bölüşmək üçün çəkişirlər. Onların bu zəif damarından istifadə edib Anadoluya keçilərsə, azadlıq döyüşünə girilərsə, müttəfiqlər əsla müdaxilə edəmməz, sadəcə olaraq seyrçi kimi qalarlar”.

Mustafa Kamal Paşanın müstəqillik uğrunda öz mübarizə planı var idi. O, özünün əvvəllər üzv olduğu “Gənc Türklər” təşkilatının proqramından fərqli olaraq, silahlı üsyan yolu ilə ha­kimiyyəti ələ keçirməyə çalışmırdı. Başa düşürdü ki, müstəqillik uğrunda mübarizə nə qədər mütəşəkkil olsa be­lə, onu təkcə partiya üzvləri ilə deyil, məhz xalq ilə bərabər aparmaq lazım­dır.

Mustafa Kamal Paşa əmin idi ki, milli inqilab demokratik prinsiplərə əsaslan­sa qalib gələ bilər və hər şeydən əvvəl bu mübarizə üçün siyasi zəmin yaradıl­malıdır. Buna görə də Türkiyədə müs­təqillik uğrunda mübarizə hərbi xarak­ter alanadək öncə siyasi sahədə aparı­lırdı. Mustafa Kamalın bütün ideya və amalları geniş kütlənin istəyi ilə eyni olub üst-üstə düşdüyündən böyük türk xalqı onun arxasında durdu, millət da­lınca getdi. Atatürk tarixdə heç bir ko­mandan və dövlət adamının qarşılaşma­dığı gücün üzərində qələbə çaldı. Qız­ğın döyüşlərə sinə gərdi. Türkiyənin yeni mədəni tarixi bu qüdrətli insanla başladı.

Mustafa Kamal Paşanın Ankaraya gəlişindən sonra 1920-ci il aprelin 23- də Türkiyə Böyük Millət Məclisi təsis edilib fəaliyətə başladı. 1923-cü ilin 13 oktyabrında ölkə parlamenti Ankaranı yeni paytaxt elan etdi. Həmin il Mustafa Kamal Paşanın və onun silahdaşlarının Böyük Millət Məclisinə verdikləri tək­lifə dövlət quruluşunun cümhuriyyət (respublika) forması qəbul edildi. Daha sonra Atatürk yekdilliklə Türkiyə Cüm­huriyyətinin ilk cümhur başqanı, prezi­denti seçildi. Oktyabrın 30-da isə Mus­tafa Kamal Paşanın ən yaxın silahdaşı İsmət İnönü tərəfindən respublikanın ilk hökuməti qurularaq “Yurdda sülh, cahanda sülh” təməlləri üzərində yük­səlməyə başladı.

Vətən və xalq qarşısında böyük xid­mətlərinə görə Türkiyə Böyük Millət Məclisi 1934-cü ildə Mustafa Kamal Paşaya “Atatürk” adını verdi.

Mustafa Kamal Atatürk misilsiz sər­kərdə olduğu kimi, həm də son dərəcə diqqətli, alicənab, qayğıkeş, cəfakeş, elm və mədəniyyət sahəsində fəaliyyət göstərən istedadlı insanları qiymətlən­dirən, onların qədrini bilən dahi bir şəx­siyyət idi. Oxuduğum xatirələrin birin­də təsvir olunan hadisə məni çox kövrəltdi, bu dahi sərkərdə gözlərimdə da­ha da ucaldı, ona hörmət və ehtiramım daha da dərinləşdi.

Türkiyənin tanınmış yazarı Əhməd Rasim vaxtilə böyük və çoxsaylı əsər­ləri hesabına çoxlu pul qazanmış, ancaq dünya malında gözü olmadığından onu ehtiyacı olan insanlara, dostlarına xərc­ləmişdi. İllər ötdükdən sonra o, xəstəli­yə tutulur. Sağlamlığını və gücünü ya­vaş-yavaş itirən Əhməd Rasim, ehtiyac içində yaşayır. Ömrünün bu çağında o, artıq bir idarə məclisində yiyəlik edib fərəhlənmək istəyir.

Elə bu fikirlə də qatara minir. Qatar­dan düşüb Ankaraya ayaq basdığı za­man dövrünün mütərəqqi hökumət adamlarından olan İsmayıl Müştaq Maykonla qarşılaşır. Onlar uzun illərdən tanış idilər və bir-birilərinə böyük məhəbbət­ləri vardı. Hal-əhvaldan sonra İsmayıl Müştaq soruşmuşur:

-Xeyir ola, ustad? Hansı ruzigar gətirib bura səni?!

Əhməd Rasim kədərqarışıq dalğınlıqla cavab verir: “Yeməklər öncə dörd evə çatardı, indi birinə də çatmır!.. Bir loxma çörək tapmışdım, fəqət əlim­dən düşüb yuvarlandı, onun dalınca bu­raya qədər qaçdım, dostum!.. İndi hə­mən çörək aslanın ağzındadı!..”

Bir az xoş-beşdən sonra ayrılırlar. İs­mayıl Müştaq Əhməd Rasimlə araların­dakı söhbəti həmən gecə Çankayada olduğu kimi Atatürkə danışır. Atatür­kün ilk sualı bu olur:

—     Nə cavab verdin ona?!

—     Heç nə! -deyir Maykon.

Atatürk əsəbiləşərək:

—    Otuz ildən artıq bu yurdun mədə­niyyətinə xidmət etmiş bir insan sənə “acam” demək istəmiş, əvəzində isə laqeydlik göstərmisən!..

  Həmin gecə polislər Ankaranın hər tərəfini yoxlayıb Əhməd Rasimi Ata­türkün hüzuruna gətirirlər. Atatürk onu ayaq üstə qarşılayır, süfrədə yanın­da oturdur. Hal-əhvaldan sonra Ata­türk:

—    Ustad, — deyir, — İstanbul millət vəkilliyini lütfən qəbul edərsinizmi?

Əhməd Rasim ayağa qalxıb Atatür­kün əlini öpdükdən sonra:

—    Dediyim düz çıxdı. Çörək aslan ağzındaymış!.. — deyir.

       Əhməd Rasim 1927-ci ildə İstanbul millət vəkili olur. Elmə, mədəniyyətə böyük qiymət verən Atatürkün sayəsin­də.

Ötən əsrin sonlarında yeni iqtisadi strategiyanı həyata keçirməyə başlayan Türkiyə, Qərb ilə iqtisadiyyatını inkişaf etdirmiş və dünya bazarındakı mövqe­yini xeyli yaxşılaşdırmışdır.

     Qoca tarixin səhifələrinə türk dünya­sının onlarca böyük hökmdarlarının ad­ları və xidmətləri yazılıb. Aləmdar Mustafa Paşa, Alp Arslan, Atilla, Babur şah, Qazi Osman Paşa, Qılınc Əli Paşa, Köpıülü Mehmet Paşa, I Məlikşah, IV Murad, I Səlim Yavuz, Uluq bəy, Fateh Sultan Mehmet, Feyzi Çakmak və başqaları. 1938-ci il noyabrın 10-da dünya­sını dəyişən Mustafa Kamal Atatürk hələ ölümündən əvvəl, düşmənlər üzə­rində qələbə çalarkən öz əməlinə belə qiymət vermişdi:

“Allah məni Türkiyəni bəla­dan qurtarmağa məmur etdi”.