РУССКО-БАШКИРСКИЙ СЛОВАРЬ - kitabxanamın ən qalın və ən sanballı lüğətlərindən biri

1972-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetində -Azərbaycan Respublikasının ovaxtkı yeganə universitetində diplom işi üzərində işləyərkən bir çox türkdilli elmi və bədii kitablarla ünsiyyət qurdum. Mövzum "Müasir türk dillərində rus dili və rus dili vasitəsilə başqa dillərdən alınmış sözlərdən əmələ gələn feillər" idi.

 Diplom rəhbərim ADU-nun türkologiya kafedrasının müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Fərhad Ramazan oğlu Zeynalovun məslətəti və tapşırığı ilə Moskva və Leninqradın arxiv və kitabxanalarında xeyli işlədim. Vaxt azlıq etdiyinə görə Moskvadan Bakıya türk dillərinə aid bir cemodan kitabla qayıtdım. Bu kitabların cərgəsində ən bahalı və ən sanballısı РУССКО-БАШКИРСКИЙ СЛОВАРЬ adlı nadir nəşr idi.

986 səhifəlik bu ikidilli lüğətdə rus dilində işlənən 46 min sözün tərcüməsi verilmişdir. Maraqlı burasındadır ki, ikidilli bu tərcümə lüğətində yeri gəldikcə bəzi sözlərin izahı da göstərilmişdir. Bu və ya digər sözün izahını göstərmək tərcümə lüğətlərinə aid olmayan məsələ olsa da, əslində adi iş prinsiplərindən uzaqlaşmaq məzkur lüğətin istifadə dairəsini daha da genişləndirmişdir.

РУССКО-БАШКИРСКИЙ СЛОВАРЬ SSRİ elmlər Akademiyasının, Ufa Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun xətti ilə 1964-cü ildə Moskvada "Советская энсиклопедия" nəşriyyatı tərəfindən çap edilmişdir. Lüğət sovet BAŞKORTOSTANININ 45 illiyinə həsr edilmişdir

(СОВЕТ БАШКОРТОСТАНЫТЫН 45 УЫЛЛЫГЫНА  АРНАЛА).

 Artıq o vaxtdan -kitabın nəşr tarixindən  53 il keçmişdir.  

(Cдано в набор 27.05.1963г. Подписано в печать 06.01.1964 г; стр. 986).

Bu illər ərzində  Başqırdıstanda (Başkortostanda) böyük dəyişikliklər baş vermişdir. Ən başlıcası başqırdlar  11 ekim 1991-ci ildə müstəqillik qazanmışlar.Yazının bu yerində Türkiyədə nəşr olunn "Kırimin sesi " (  " Qırımın sesi  "qəzetinə  11 ekim 017-ci il tarixli  nömrəsinə üz tuturam:

  "Türk İslam Ülkesi: Başkurtistan’ın 11 Ekim 1991 Bağımsızlık Günü

 Başkurtistan’ın 11 Ekim 1991 Bağımsızlık Günü

Rusya federasyonu sınırları içerisinde bulunan Türk cumhuriyetlerinden biri olan Başkurtistan, hem dil, hem de din olarak ‘kardeş’ ülkedir. Başkurtistan ya da Başkurdistan (Başkurtça: Башҡортостан – Başqortostan; Rusça: Башкортостан – Başkortostan veya (halk ağzında) Башкирия – Başkiriya) ya da resmî adıyla Başkurtistan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’na bağlı federe bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1991 tarihinde özerkliğine kavuşmuştur.

Başkurtistan Özerk Cumhuriyeti Güney Urallardan batıya doğru Belaya ve Kama nehirlerine kadar uzanır. 1552’de Kazan Hanlığı’nın yıkılmasından sonra Başkurtlar ve Tatarlar, Ruslara karşı birlikte ayaklanmış ancak, 18. asrın sonlarında Rus egemenliğine girmek zorunda kalmışlardır. Başkortlar, Tatarlarla iç içe yaşamışlardır. Başkurtça daha çok konuşma dilinde kullanılmıştır. İlk Başkurtça kitap 1926’da yayımlanmıştır. Etnik yapı olarak Tatarlara yakındırlar. Başkurt SSC, 1919’da SSCB içinde kurulmuştur.

Başkurtların ana dili olan Başkurtça, Tatarca’ya yakın olup hemen hemen bu Türkî dille aynıdır. Başkurtların % 68’i Özerk Başkurdistan’da yaşamakta olup, geriye kalan % 32’si Ural bölgesindedir. Başkurtlar daha çok kırsal bölgelerde yerleşiktirler. Başkurt halkının hayatında efsanelerin ve destanların ayrı bir yeri bulunmakladır. Başkurdistan’ın dışında, Başkurtlar, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Ukrayna ve Rusya Federasyonu’nun diğer bölgelerinde yaşamaktadırlar ".

Tərcüməyə ehtiyac yoxdur.Yazının müəllifi bütün dünya türklərinin başa düşəcəyi  dillə-  aydın və oxunaqlı bir dillə-ortaq türk dilinə nümunə ola biləcək bir dillə, başqırdların müstəqillik gününü  öz qürur və sevincini  ustalıqla  dünyanın  türkdilli oxucularına çatdırmışdır.

***

 РУССКО-БАШКИРСКИЙ СЛОВАРЬ  kitabını vərəqləyirəm.

самостоятельност-UZALLILIK(Azərbaycan dilində-müstəqillik,bağımsızlıq -N.N.)

день-KÖN  (Azərbaycan dilində- GÜN -N.N.)

поздравить-TƏBRİKLAY(Azərbaycan dilində-TƏBRİK ETMƏK  -NN.)

Başqırd dostlar,  11 oktyabr- Müstəqillik Gününüzü təbrik edirəm.