Türk dünyasının Bakıda işləyən ilk məşhur qadın həkimlərindən biri- Batırşina Amina xanım haqqında nə bilirik?

"İşığ"ın redaktoru Zaqafqaziya Əhli-Təsənni İdarəsinin üzvü milliyyətcə tatar olan Sübhanqulovun qızı Xədicə xanım idi. O,Tiflisdəki Olqa Qadınlar İnstitutunun tibb fakültəsinin məzunu kimi qadınların sağlamlığının qorunmasında və mühafizəsində Bakıda dəyərli həkimlik fəaliyyəti göstərmişdir. Xədicə xanımın əri şəkili Mustafa bəy  ali məktəb qurtarmasa da, Bakıda dövlət işlərində  öz vəzifə borcunu ləyaqətlə yerinə yetirən milli ziyalı kimi həm xalqın, həm də dövlət məmurlarının rəğbətini qazanmışdı. Mustafa bəy bacarıqlı natiq və tərcüməçi kimi diqqəti daha çox cəlb edir, həm Azərbaycan, həm də rus dillərində maraqlı elmi və elmi-publisistik yazılar yazırdı.  

Əlibəyovlar 1911-ci ilin yanvarında xalqa çatdırmaq istədikləri öz ürək sözlərini mətbuat vasitəsilə reallaşdıra bildilər. Bakıda "İşıq" adlı qəzetin nəşrinə başladılar. İki il ərzində "İşığ"ın oxucularla 68 görüşü oldu. "İşıq" Bakıda şuşalı müəllim Haşım bəy Vəzirovun mətbəəsində oxunaqlı xətlə, gözəl tərtibatla çıxırdı. Qəzetin birinci səhifəsində yeni mətbuat orqanı özünü belə təqdim edirdi: 

"İndilikdə  həftədə bir dəfə şənbə günü nəşr olacaq, TƏRBİYEYİ-ƏTFALA (uşaqların tərbiyəsinə-N.N.), ədəbiyyata, təbabət və evdarlığa dair xanımlar qəzetəsidir".

Bu sözlərdən sonra rus qrafikası ilə xüsusi məqsəd daşıyan bir başlıq da verilmişdir:.

ЕЖЕНЕДЕЛЬНАЯ ГАЗЕТА.

Maraqlıdır ki tədqiqatların çoxunda, tarix kitablarında, hətta orta məktəb dərsliklərində rusdilli bu söz birləşməsini görməyənlər "İşığ"i elmi ictimaiyyətə jurnal kimi təqdim etmişlər."İşıq" öz proqramına uyğun olaraq çıxır, burada tərbiyə, ədəbiyyat, təbabət və evdarlığa aid maraqlı yazılar dərc olunurdu.

Qəzetdə qadınlarla yanaşı, zükür (erkək) qələm sahibləri də həvəslə iştirak edirdilər. Bunlardan Məhəmməd Hadini, Hüseyn Cavidi, Yusif Vəzirovu və başqalarını xüsusilə qeyd etmək gərəkli görünür.

Məncə, bu gün türk dünyasının bütün tibb məktəblərində "İşıq"dakı tibbə dair yazılar əsasında xüsusi seminarlar keçirilə bilər. Ədəbiyyat əsgərləri "İşıq"dakı bədii yazılardan faydalana bilərlər. Uşaqlarına düzgün tərbiyə vermək istəyənlər də "İşığ"a müraciət edə bilərlər. Bu yazıların əsas müəllifi turk dilinin Qafqazda daha çox işlənən qolundan- Azərbaycan dilindən yazı dili kimi istifadə edən Xədicə xanım Əlibəyovadır.

"İşığ"ın bəzi yazıları rus dilində çap olunurdu. Belə yazıların müəllifi, adı göstərilməsə də, söz yox ki, Mustafa bəy Əlibəyovdur.

"İşıq"da həm qəzet, həm də müxtəlif ədəbi janrlardan istifadə olunurdu. Bu cəhətdən "İşıq"dakı yol qeydləri, dərindən tanıtma reklam xarakterli yazılar, "Tərcüman" qəzetində tez-tez təsadüf etdiyimiz rəylər və təqrizlər, iqtibaslar, məqsədli tərcümələr, yeni kitab və mətbuat orqanları haqqında məlumatlar  çox maraqlı görünür.

"İşıq" qəzetindəki portret oçerkləri ən maraqla oxunan materiallardandır. Bu yazıların müəllifinin  o zamanlar Zaqafqaziya müftisi olan H.Ə.Qayıbovun olması daha çox dəstəklənə bilər. Belə ki, H.Ə.Qayıbov yazılarının birində türk dünyasının qeyrətdə də, şücaətdə də zükurlardan geri qalmayan qadınlar haqqında yazılar yazdığını xəbər verirdi."İşıq" qəzetində bu silsilədən bir neçə yazıya rast gəlirik.

Belə yazılardan biri Bakıda həkim işləyən Batırşina Amina xanım haqqındadır. "İşığ"ın  22.10.1911-ci il tarixli 30-cu nömrəsinin 3-cü səhifəsində bəzəkli çərçivə içərisində Amina xanımın başında qalpaq olan fotoşəkli verilmiş, haqqında bir sütunda tərcümeyi- halının bir sıra maraqlı məqamları göstərilmişdir.

        "Amina xanımın tərcümeyi-halı

Xanımın başındakı  zinət Kırımdakı müsalman xanımların rəsmən başlarına qoyduqları qalpaqdır(bu söz indi türrk dilli ölkələrin çoxunda tibb işçilərinin istifadə etdikləri baş geyimidir-N.N.),yəni  məklayiçədir(Bu sözü lüğətlərdə tapa bilmədik,onu  çox çətinliklə oxuduq.Bəlkə də tatarların əksəriyyətinin məişət dilində işlətdiyi sözdür.Materialı diqqətlə oxuyun,bəlkə də aydınlaşdıra bildiniz.Məklayiçə-hər halda qalpağın sinonimi sayıla bilər-N.N.).

Amina xanımın qız familiyası Yeniquyova(bəlkə  də başqa cür oxunmalıdır-N.N.),ər familiyası Bahadır Batrışindir.

Bu xanım Saratov bəyzadələrinin qızıdır ki,18 sinnində (yaşında-N.N.)Taşkənd gimnaziyasını qızıl medalla qurtarmışdır.Hərçənd o vəqtdə istəyirdi ki, getsin Peterburqdakı Nikolayevski Təbabət darülfünununa,lakin darülfünun səltənət tərəfindən  bağlandığına görə  gedə bilməmişdi.

  Amina xanım  iyirmi yeddi sinnində Daşkənddə təbib Məhəmməd Hənifəyə ərə getmişdir ki,hal-hazırda "Statski sovetnik",yəni yaranal mənsəbində  Daşkənddə güzəran ediyor.Ərə gedəndən on il sonra Gimnaziyada dübarə imtahahan verib,ərinin razılığı və xeyir-duası ilə Peterburqda övrətlərin Tibiblik Darülfünuna qəbul olunur.Tamam beş il orada  oxuduğuna əvvəlinci dərəcə"attestad",yəni  şəhadətnamə alıb,sonra iki il tamam Peterburq və Moskva şəhərlərinin  klinikalarında  xidmət edibdir.Klinika darülfünunlarin  yanında bina olunan  böyük mərizxanadır. ki,orada  professorlar azarrlılara müalicə ediyorlar.

Qafqaziyyədə övrətlərdən əvvəlinci təbibə Aminə  xanımdır ki, 6 ildir Bakıda  həkimlik   edib. Hal-hazırda neçə ildən bəridir ki, Bakı şəhərinin   üçüncü mərizxanəsinin   təbibəsidir. Fəqət indilikdə şəhər tərəfindən göndərilibdir ki,gedib böyük şəhərlərin  klinikalarında  neçə azarlılaraın müalicəsini  həll eləsin.

Bu təbibə Bakı mərizxanəsində hər gün əllidən  yetmişə kimi  övrətlərə müalicə edəndən sonra  evində də əlac etməgə talib bir xudapərəst və millətin sevən xanımdır.

Bu xanımın həmşirəzadələri  "Statskiy sovetnik" Ahmed Muxtar bəyin qızları Hənifə  xanım və Zinət xanım Naqay  bəyin  zadələri- Daşkənd  gimnaziyasını tamam edib, hal-hazırda Pererburqda  darülfünunlarda  elm təhsil ediyorlar.Hənifə xanım diş həkiməlgi şöbəsində, Zinət xanım isə  Psixonevroloji  İnstitutda tibbiyyəni öyrənir".

Batrişina Amina haqqında 1913-cü ilə aid  bir soraq kitabçasında- ("Баку и его район" 1913 года - справочный ежегодник. Изд. М. С. Шапсович) maraqlı qeydlərə rast gəlirik. Burada Bakıdakı qadın həkimlərinin cərgəsində Amina xanımın adı birinci verilmişdir. İllik soraq kitabçasından məlum olur ki, Amina xanım xəstələri  "İşıq" qəzetinin redaksiyasınln yaxınlığındakı ünvanda- (Церковная, уг. Спасской, 51) qəbul edirmiş. Onun qəbul saatları gündə iki saat çəkirmiş-səhər saat səkkizdən  oqquza qədər və günorta saat birdən ikiyədək.