Ağasəlim Abdullayev, bağışla!

12 ilin sözü olar. Atam, anam, mən, həyat yoldaşım və iki qızım “Volqa” maşınımızda Yardımlıya gedirdik. Cümləm çox uzun oldu, eləmi? Yazsaydım ki, “ailəlikcə gedirdik” – bəs etməzdimi? Amma məqsədim var. Ona görə hamını qeyd etdim.

Maşını mən sürürdüm. Salyana çatmamış 100-cü kilometrdə yol ayrıcı var. Burda həm də çayxana-kafelər də fəaliyyət göztərir. Mən də  maşını qaydasında sürürdüm. Ümumiyyətlə lap düz yolda da sürəti  80-dən yuxarı qaldırmazdım. Bu yerə çatanda birdən kafedən pişik çıxıb yola doğru qaçmağa başladı. Arxada maşın, qarşı tərəfdən də maşın. Əyləci bassaydım arxadan vuracaqdılar. Bəlkə də zəncirvari qəza  yarana bilərdi. Sol tərəfə qaçırsaydım üzbəüz gələn avtomobilə çırpılacaqdım. Başqa əlacım qalmadı. Pişiyi basdım. Bir xırçıltı səsi gəldi. İndi də qulağımdadır. Bir az gedib maşını saxladım. Üzümə su vurdum. Atam yaşına görə sürücülükdən imtina etməsəydi bəlkə də ona verərdim sükanı. Bir az özümə gəldim. Amma düz Yardımlıyacan 50-dən yuxarı qalxa bilmədim. O xırçıltı səsi qulağımdan getmirdi. Rayon mərkəzlərinin içindən keçəndə piyadalar öz yerində, gözüm hey pişik axtarırdı. Qorxurdum. Mənəvi zərbə almışdım. Birdən pişik olmayaydı, adam olaydı – bəs onda nə edəcəkdim. Əyləci basıb maşını saxlaya biləcəkdimmi? Çox ölçdüm-biçdim. Gördüm ki, yox. Şükür elədim. Amma pişik də canlı idi. Məni polisə, müstəntiqə, məhkəməyə çəkmədilər, cəza da vermədilər. Amma ki, cəzamı daxilim də bu gün də çəkirəm. Bakının dar küçələrindən keçdikdə hər hansı bir dalandan, qapıdan yola uşaq çıxacağından ehtiyatlanıram.  Pişik gəlib durur gözümün önündə.

SÜRÜCÜ

Sürücü sənət deyil. Amma çox məsuliyyətli bir işdir. Bu əhvalatı oxumusunuz. Amma təkrar etsəm yerinə düşər.

“Atam təzə “QAZ 24-10” maşını almışdı. Qarajdan çıxarıb silirdim. Bu dəm Bəxtiyar əmi (Bəxtiyar Vahabzadə) blokdan çıxdı.

- Salam, Bəxtiyar əmi.

- Salam, ay bala.  Əlini (sürücüsü) görməmisən?

- Yox.

- Mən də tələsirəm. Harda qaldı bu?

- Bəxtiyar əmi, mən apara bilərəm.

- Yox, ay bala, yolda bir qəza-zad törədərsən... Sonra gəl Qabilə cavab ver.

Güldüm. Evli, bir uşaq atası olan mənə bu sözü deməyindən özü də... Nə isə, balkonda dayanan Dilarə xalaya - Əliyə deyərsən gələr universitetə. Mən tələsirəm, Mahirlə getdim- deyib əyləşdi maşına.

- Bəxtiyar əmi, həmişə sizin də, atamın da maşını olub. Amma atam maşını özü sürür, Siz isə sürücü saxlayırsınız. Niyə?

- Ay bala, sürücü olmaq çox məsuliyyətli işdir. Birinci özünə cavabdehsən, ikinci maşına, üçüncü də maşında oturanlara. Mən bu boyda məsuliyyəti boynuma götürə bilmərəm”.

Bəxtiyar əmi bunu elə-belə demirdi. Özü maşın sürəndə nəsə olmuşdu ki, bu qənaətə gəlmişdi. Ona görə sürücülərin başqa adı da var: Potensial cani.

BƏSTƏKAR, QONŞU SÜLEYMAN ƏLƏSGƏROV

 Altı nəfərdən ibarət İmamverdiyevlər  ailəsi tətilə gedirdik. Mən 4-cü mərtəbədən şey-şüyü daşıyır, baqaja yerləşdirirdim. Atamsa həyətdə var-gəl edirdi. Nəhayət  dəmir qapını da bağlayıb anam, həyat yoldaşım, iki qızım həyətə düşdük. Gördüm ki, atam qonşumuz, bəstəkar Süleyman Ələskərovla söhbət edir. Yəqin ona demişdi ki, rayona tətilə gedirik. Sağollaşanda birdən Süleyman əmi atama:

-Qabil, bütün ailəni bir maşına otuzdurursan?

-  Hə.  Mahir təkdir, başqa uşaq yox, nəvələr balaca. Çox olsaydılar iki maşın tutardım.

- Yox e... belə təhlükəlidir. Mən həmişə rayona gedəndə ailəni ayrı-ayrı maşınlara otuzdururam. Allah eləməmiş bir şey olsa kimsə sağ qalsın.

 YEDDİ SANİYƏ

Atamın xalası oğlu vardı – Əsəd xalaoğlu. Yeyib-içən kişi idi.  Köhnənin də professional şoferi idi. Amma içəndən sonra  sükan arxasına oturanda sanki ayılırdı. Bir dəfə mənə də öyüd-nəsihət kimi bir söz dedi:

-Mahir, yadında saxla, heç vaxt içib maşın sürmə.

- Niyə? Atam da içir, siz də. Sonra oturursunuz rula.

-Sən bizə baxma. Biz çətin düzələy. Amma bir şeyi başa düş ki, içki hər hansı situasiyada reaksiyanı 5-7 saniyə azaldır. Alə, bilirsən ki, 5 -7 saniyə nədir? Maşın sürəndə iki saniyə də bəs edər ki, kimisi görməyib basıb keçəsən. Bir də ki, qəza zamanı taqsır lap səndə olmasın. İçkilisənsə taqsırkar səni çıxardacaqlar.  

Düzdür, buna riayət etmirdim. Atam öləndən sonra başladım əməl eləməyə. Çünki bir qələt eləsəydim dalımca polisə gələn olmayacaqdı. İndi-indi başa düşmüşəm ki, istər arxan olsun, olmasın adam içkili vəziyyətdə sükan arxasına oturmaz.   48 yaşım var – deyəsən gec başa düşmüşəm, amma axır ki, başa düşmüşəm. Cavan uşaqlar da mənim yaşıma çatanda  başa düşəcəklər.

QAN BAHASI

Hərə bu sözü bir cürə başa düşür. Çoxu bunu kimsə kimsəni bilməyərəkdən öldürən vaxt, xüsusilə də yol-qəza hadisələrində, taqsırkar tərəfin dəfn xərclərini, dəymiş ziyanı ödəməsini, hətta ortaya nəğd pul qoyub bağışlanmasını diləməsini qan bahası kimi başa düşür. Bəzən bir nəfərin ölməsi bütün ailənin dirçəlməsinə, xoşbəxtliyinə, hətta qohum olmağına səbəb olur. Burda zərər çəkənlə zərər vuranın ailələrinin intellektual səviyyəsini qeyd etmək yerinə düşərdi.   Amma atam danışdığı bir əhvalatla qan bahasının tamam başqa bir şey olduğunu mənə anlatdı:

“Qədim Bakıda, qoçuların pistoletlə gəzdiyi, bir sözə görə insanların  hamının  gözü qabağında bir-birini öldürdüyü vaxtda yaşlı ər-arvad küçəylə gedirmişlər. Birdən avaranın biri bunlara yanaşır. Arvada söz atır. Kişinin əli silaha gedir. Amma birdən dayanır. Avara da gülə-gülə qadına satşmağında davam edir. Kişi səbr edərək, əlini cibinə salır. Bir qızıl çıxararaq avaraya verir. O da qızılı alır, ağzını yumur, sevinə-sevinə onlardan aralanır. Arvadı soruşur:

-Ay kişi sən nə edirsən? Öldürmədin öldürmədin. Heç olmasa bir şapalaq çəkəydin, uzanaydı yerə. Sən isə çıxarıb pul verirsən. Özü də qızıl.

-Arvad, bir səbrin olsun.                                                                                                 

Beləcə ər-arvad yollarına davam edirlər. Səfil də pulu əlində oynada-oynada qabaqdan kişiylə gələn  arvad-uşağa yaxınlaşıb onlara da sataşır. Kişi də hirslənib, qəməsini çıxararaq soxur bu avaranın qarnına. O da sərələnib yerə ölür.

-Arvad, gördün? Mən ona pul verəndə o bədbəxt elə başa düşdü ki, mən sataşmağını qiymətləndirdim. Həvəslənib gedib qabaqdakılara da sataşdı ki, bəlkə o da pul verə. Nəticədə qanına qəltan elədilər. Əslində isə o bir qızıl onun qan bahası idi. Qanı məndən uzaq oldu .”

Düzdür, bu əhvalat inandırıcı görsənməsə də öz ailəsinin qanını pulla qiymətləndirməyi – qan bahası deyib pul götürməyi şəxsən mən düzgün hesab etmirəm.  Və bu cür insanlara  pis baxıram. Bağışlayırsansa bağışla. Heç bir qan bahası olmadan. Buna deyərəm böyüklük, kişilik, müdriklik. Sonrası başqa söhbətdir. Qan bahası deyil. Mərdliyə layiqli qarşılıq  verməkdir.

ŞAMAXI

Sovet vaxtı QAZ-24-ü olanları barmaqla göstərirdilər. Toylarda da Volqayla maşın gətirmək prestij sayılırdı. Şamaxıda bir ailə  vardı. Müəllim ailəsiydi. Oğlu ali məktəbin üçüncü kursunda oxuyurdu. Atasının QAZ-24-ü vardı. Tətilə gələndən gələnə maşını o da sürürdü. Bu cür tətillərin birində dostunun toyu olur. O da bir dost kimi maşınıyla birlikdə olur dostunun əmrinə müntəzir. Volqanı bəzəyirlər, kapotuna gəlincik bərkidirlər. Şamaxıda dəbdir. Balaca uşaqlar gəlin maşınının qabağını kəsərlər. Kəndə yaxınlaşanda uşaqlar nəinki yolu kəsirlər, hətta üzüm plantasiyalarından artıq qalan dəmir tellərlə yolu bağlayıb dururlar. Maşın onlara yaxınlaşır. Xələt alandan sonra uşaqlar teli yoldan çıxarıb boşaldırlar. Sürücü də yerindən tərpənir. Beş metr aralanmamış birdən qəribə xırçıltı, qışqırıq səsləri gəlir. Maşından düşüb görür ki, balaca bir uşaq təkərin altında can verir. Sonradan aydın oldu ki, demə teli yığışdırarkən bir ucu maşına ilişib, o biri ucu isə onu yığışdıran uşaqlardan birinin balağına. Maşın hərəkətə başlayanda dartıb salıb təkərin altına.

Düzdür bu hadisədir. Heç kim istəməzdi ki, belə olsun.  Uşağın valideynləri, qohumları da, hüquq-mühafizə orqanları da buna anlaşıqlı yanaşmışdılar. Amma bu mənzərəni görən sürücü heç cürə özünü bağışlaya bilmədi. Məhkəməni məcbur elədi ki, onu həbs etsinlər, türməyə salsınlar. Baxmayaraq ki, ali məktəbdən də qovulacaqdı. Həbsə getdi, dörd il yatdı, çıxdı və bununla da yüngüllük tapdı. Yenidən instituta girdi, evləndi. Həyat davam elədi.

MƏDƏTOVLAR AİLƏSİ

Mən bu ailəni yaxşı tanıyıram. Daha dəqiq desək atamın xalası qızı Fəridə indi həbsdə yatan Xalid Mədətovun anasıdır. Mübariz də yaxşı adamdır. Atam öləndən sonra əlaqələr kəsilib. Mən bunu “O atlı, mənsə piyada” misalındakı kimi qiymətləndirirəm. Yəqin ki, vəzifəli, imkanlı olmaq onun da xasiyyətinə mənfi təsir edib.  Eynən başqaları kimi. Bəlkə də  “Bağda ərik var idi, salam-əleyk var idi. Bağda ərik qurtardı, salam-əleyk qurtardı” misalı daha çox yerinə düşər.

  Yəqin ki, indi vəzifədə olsaydı mən heç bu yazını yazmazdım da. Hadisə olandan sonra bir qohum kimi Mübarizin  .....0138 nömrəli telefonuna zəng etdim. Başqa bir adam götürdü, calaşdırmadı da... Evlərini isə tanımıram. Təzə yerə köçüblər. Heç bir köməyim çatmasa da  adi sözlə də olsa nəsə bir dayaq olmaq istəyirdim. Ona görə yox ki, oğlu türməyə salınmışdı. Ona görə yox ki, Mübarizi vəzifədən çıxartmışdılar. Bunlar öz yerində...bunlar xırda şeydir. Ən başlıcası iki günahsız insanın qanı bu ailənin adına yazılmışdı. Sizcə onların oğlu Xalid bu hadisəni bilərəkdənmi törətmişdi? Hansı axmaq özü-özünün hökmünə qol çəkər, özü də belə ağır ittihamla. Oğul da nə vaxtsa türmədən çıxacaq,  ailə də acından ölməyəcək, amma Xalidin baiskar olduğu qanı yumaq mümkün olmayacaq. Deyirlər qanı suyla yuyarlar. Bu qan isə o qandan deyil. Bu səhlənkarlığın səbəb olduğu qandır. Burda qəsdi-qərəz yoxdur. Bu cür qana sükan arxasında oturan hər birimiz bata bilərik.

 Ağasəlim müəllim isə onları yaxına buraxmır. Söysə, vursa, döysə bəlkə də yüngülləşərlər. Amma Ağasəlim müəllim köhnə kişilərdəndir. Xalidin günahı var. Bunu biz deyirik. Amma rəsmi olaraq bunu məhkəmə hökmüylə bunu təsdiq etməlidir. Bəlkə də ən çox  bu hökmü Xalid özü gözləyir. Cəzası nə qədər ağır olsa, günahlarının da bir o qədər çox yuyulacağına inanır. Çünki psixoloji zərbə alıb.

Gəlin  onu da etiraf edək ki,  İl ərzində bu cür yüzlərlə hadisə baş verir. Hökm də çıxarılır, ailələr də barışır. Atalar demişkən torpağın üzü soyuq olar. Məncə bu hadisədə Xalidin ən böyük günahı Xalidin vəzifəli oğlu olması, sürdüyü maşının qiyməti və markası, cəmiyyətdə isə bu cür insanlara qarşı xüsusi bir ikrah hissinin mövcudluğudur. Yuxarıda verdiyim kimi: “Onlar atlı, biz piyada”.  Amma nədənsə hamımız atlanmağa yox, həmişə atlını atdan yıxıb onu piyadaya çevirməyə can atmışıq. Ağasəlim Abdullayev öz yaşıdı Mübariz Mədətovla  bir stol arxasında oturub sadəcə onun başsağlığını qəbul etmək istəsə  belə hökmən ictimai qınaq gəlib dayanacaq gözünün qabağında. Halbuki zərbə yalnız onun ailəsinə  dəyib. Vəziyyətin sahibi təkcə özüdür. Bunun bizə nə istisi, nə də soyuğu var. Hamımız böyük Sabirin nəvələriyik:

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Düşmənlərə möhtac olur-olsun, nə işim var?!

AĞASƏLİM ABDULLAYEV KİMDİR

Ağasəlim Abdullayevi şəxsən tanımasam da onu bir sənətkar kimi yüksək qiymətləndirirəm. Gözümü açıb gördüyüm qocaman tarzənlər Əhsən Dadaşov, Baba Salahov, Hacı Məmmədov, Həbib Bayramov kimi ifaçıların layiqli davamçısı kimi dəyərləndirirəm. Bu sənətin notla deyil, yaddaşla nəsildən nəslə ötürüldüyünü nəzərə alsaq Ağasəlim Abdullayev Azərbaycan musiqisinin beyin mərkəzi, həm də donoru sayılır. Bunları mən bilirdim, bilirəm. Amma hər dəfə hansısa sənətkar, tanınmış şəxs haqqında nəsə yazanda internetdə Vikipediya bölümünə girib bilgilərimi artırıram. Bu dəfə də elə etdim. Təvəllüdü və xalq artistliyindən savayı, yalnız bir məlumata rast gəldim. Maşın qəzası xronikasına. Ağasəlim Abdullayevin vikipediyadakı  “Həyatı” bölümü məhz bundan ibarətdir.

SƏN AĞASƏLİMİN YERİNDƏ OLSAYDIN