Bizə hansı elmlər lazımdır və yaxud ...

Bizə hansı elmlər lazımdır və yaxud tərcümeyi-halını üç dildə-Azərbaycan, rus  və ingilis dillərində yaz, sənin kim olduğunu deyim



  Bu sual adi və təzə sual deyil.Babalarımızın babasını maraqlandırqn,düşündürən,daşındırqn sualdır. Babalarımız elm dalınca Çinə də gedib,Ərəbistana da. Ərəbistana ticarətə gedən babalarımız öz məntiqi,ağlı,dərrakəsi, bədii zövqü ilə ərəblərə dərs deyib, yazdıqları şeirlərə Azərbaycan möhürünü  vurublar ki, tarix yazanlar sonralar çaş-baş qalmasınlar.
  Biz hələ qədim məktəblərimizin tarixini öyrənə bilməmişik,onun köklərini tapa tapa bilmirik.Daşımız da var, tərəzimiz də,amma çəkə bilmədiyimiz,ölçə bilmədiyimiz nəsnələr çoxdur. O taylı, bu taylı nə qədər tarixi abidələrimiz var! Bu abidələri yaradanlar Azərbaycan torpağının yetirmələridir,onlar Azərbaycan məktəblərinin,
azərbaycanlı müəllimlərin yetirmələridir.
  2012-ci ilin dekabrında kafedra müdiri işlədiyim Avropa Azərbaycan Mktəbinin şagirdlərini Şəkiyə- M.F.Axundzadənin  yubiley tədbirlərinə aparmışdıq.Biz burada zəngin təhsil ənənələri ilə tanış olduq. Tədbir zamanı Avropa Azərbaycan  Məktəbi ilə Şəkidəki 5 nömrəli orta  ümumtəhsil məktəbinin birgə pedaqoji əlaqələrinin əsası qoyuldu.  Bu iki məktəbin maraqlı tədbirləri sonralar da davam etdirildi.
  Şəkidəki ən maraqlı tədbirlərimiz  şəhərin tarixi keçmişi ilə  tanışlıq oldu. Şəki memarlıq  abidələri bu şəhərin tarixi məktəblərinin və bu məktəblərin müəllimlərinin   düşüncə tərzinin elmi və bədii təfəkkürünün məhsuludur, xalqın dünyagörüşünün daşlaşmış yaddaşıdır.
   Böyük Britaniya Universitetlərinin rus dilini öyrənən tələbələri  Azərbaycan Dövlət Universitetinin  bir qrup tələbəsini  1972-ci ilin yanvar-fevral aylarında öz ölkələrinə dəvət etmişdilər. Bəri başdan deyim ki, bu,turist səfəri deyildi,ölkələrarası münasibətlərin yaranmasına və inkişafına yönələn işgüzar  dostluq və əməkdaşlıq tədbiri idi.Biz İngiltərənin və Şotlandiyanın  bir sıra nüfuzlu ali məktəblərində olduq.İngilislərin təhsil tarixi,xarici dilləri öyrənmə ənənələri ilə tanış olduq.Mən bu səfər haqqında "Qabaqcıl texnika uğrunda" çoxtirajlı qəzetinin yeddi  nömrəsində "İngiltərə qörüşləri"  adlı yol qeydlərimdə ətraflı söz aşmışam.Yol qeydlərim yüksək səviyyədə qiymətləndirildi, görkəmli jurnalist Osman Mirzəyev onu "Vışka" qəzetində çap etdirmək üçün rus dilinə tərcümə etdi. O.Mirzəyev nədənsə tərcüməni rus oxucularına çatdıra bilmədi.Görünür, Azərbaycan təhsilinə  və onun tarixinə aid fikirlərim  kiminsə xöşuna gəlməmişdi. Nümayəndə heyətimizin başçısı, "Azərbaycan gəncləri" qəzetinin redaktoru Qəşəm Aslanovun "Təzadlar ölkəsində" adlı yazısında da  Azərbaycan  təhsili ilə ingilis  təhsilinin  əməkdaşlığı haqqında   maraqlı fikirlər söylənilmişdi.
  Sözümün canı odur ki,biz uğurlarımızdan da söz açmağı bacarmalıyıq.Burada bir məsələdən də danışmaq istəyirəm.İndi Azərbaycanda onlarla xarici ölkə vətəndaşları həvəs və özünəməftunluqla  özəl orta məktəblər açırlar.Əlbəttə bu, bəyəniləndir.Bir şərtlə ki,xarici ölkə pedaqoqlarında  Azərbaycan təhsilinə yuxarıdan baxma vərdişi yaranmasın.Onları məktəblərə işləməyə dəvət edəndə milli təhsilimizin tarixi haqqında sorğu-suala tutmaq lazımdır. Milli təhsilimizə  xarici ölkə pedaqoqlarının etinasızlığı bağışlanılmazdır.  Mən təbəssümlə ironiyanı fərqləndirməyi bacaran  təhsil rəhbərlərini həmişə yüksək qiymətləndirirəm.
  Vaxtilə bir yerdə işlədiyim  müəllim yoldaşlarımdan biri hər dəfə  köhnə dostları ilə rastlaşanda  yeni iş yerindəki  amerikalı direktoru haqqında bədahətən qoşulan anektotları (lətifə ilə anektotun incə fərqləri var-N.N.) xısın-xısın danışmağı xoşlayırmış. Çuğulçular bunu amerikalıya çatdıranda  idmanşı müəllim dostumuz  iş-gücü ilə vidalaşmalı olur. Əslində,o,amerikalının  yersiz təbəssümlərinin ona yaraşmadığını açıq deyə bilərdi.
  25-30 il  bundan əvvəl Azərbaycanda  rusdilli ziyalılar dəbdə idi. Doğrudur,onların bəzisinin mütaliə dairəsi geniş idi.Rus dili onları dünnyaya çıxara bilmişdi.Amma onların eqoizmi təhsilimizə əngəl törədirdi.Yaxşı ki zəngin milli ənənəli təhsilimiz qalib  gəldi.
  İnsan öz fikrini öz dilində daha yaxşı ifadə edir. Orta və ali  məktəblərimizdə ana dilli təhsilimizin inkişafının bugünkü təntənəsi milli düşüncə tərzimizin ən əsas göstəricilərindəndir. Xarici dillərin öyrənilməsi yolundakı çalışmalar bəyənilən olsa da, hər bir ölkə vətəndaşının  ana dilinində mükəmməl danışması günümüzün ən vacib bəzifələrindən biri olmalıdır.
  Son vaxtlarda xarici ölkələrdə ali təhsil almaq bir növ alüdəçiliyə çevrilib.Xaricdə təhsil almaq ənənəsi əvvəllər də var idi.Bu, hər şeydən əvvəl həmin ölkələrin elmi-texniki tərəqqisi ilə ilgili məsələ idi. İndi Azərbaycanda bütün sahələr üzrə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər yetişdirmək mümkündür.
  Bu gün  bizə Xəzərin zənginliklərindən bəhrələnmək üçün elmi mütəxəssislər lazımdır. Biz bu gün kosmik tədqiqatlar yolunda uğurlu elmi  işlər görmək üçün  elmi gücümüzü artırmalıyıq.
  Mənə elə gəlir ki,hansı ölkənin yaxşı kitabxana və zəngin arxivləri varsa,orada təhsil almaq  daha maraqlıdır. Yüksək təhsil milli  dünyagörüşü və  milli ideologiya ilə bağlı məsələdir, Bu gün xarici ölkələrlə  tələbə mübadiləsi etmək hələ çox gərəkli görünür. Rusiya və onun baş şəhərləri-Moskva və Peterburq bu cəhətdən  daha çox önəmlidir.
  Mən diplom işi üzərində işləyərkən, eləcə də AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun aspiranturasında oxuduğum illərdə dəfələrlə Moskva və Leninqrad şəhərlərindəki kitabxana və arxivlərdə həftələrlə işləmişəm.Topladığım materiallardan indi də məqamı düşəndə istifadə edirəm.
  Azərbaycanın bir çox görkəmli ziyalılarının tarixə düşmələrinin əsas səbəbi, məncə, bu şəhərlərdə  zəngin elm və təhsil mühitinin olmasıdır.
    Həsən bəy Məlikzadə Zərdabi, Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Gorani Adıgözəlzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Əli bəy Hüseynzadə, astaralı akademik M.Pavlov və bir çox başqaları məhz bu mühitin yetirmələridir.
  Başqa olkədə təhsil almaq üçün mütləq ana dilini mükəmməl bilməklə yanaşı, həmin ölkənin dövlət dilini də öyrənmək lazımdır.S.Ə.Şirvaninin oğluna nəsihətini xatırlayırsınızmı?


Ey gözüm, hər lisanə ol rağib,

(Ey gözüm, hər dilə rəğbətin olsun-N.N.).

Xassə kim, rusidir  bizə vacib,

(Ələlxüsus bu günümüz üçün vacib olan   rus elmini öyrən-N.N.).

Onlara  ehtiyacımız çoxdur,

Bilməsək dil,əlacımız yoxdur.

(Dil bilməsək,başqa əlacımız yoxdur).

  Təəssüf ki,Azərbaycanda xarici dillərin öyrənilməsində hələ də problemlərimiz var.Biz xarici dili şeir yazmaq dərəcəsində bilmirik.S.Ə.Şirvani  ana dilində də, fars dilində də şeir yazırdı.Ərəb dilli dini məsələləri şərh edə bilirdi. nun rus dilində yazdığı tarix əsəri də unudulmamalıdır.
  Mükəmməl məktəb təhsili görməyən M.F.Axundov Azərbaycan, fars və rus dillərində həm bədii, həm də elmi-fəlsəfi əsərlər yazırdı.Onun ərəb dilindən etdiyi, arxivlərdə yatıb qalan tərcümələrindən çoxlarının xəbəri yoxdur.

Son illərdə Azərbaycanda ingilis dilini öyrənənlərin sayı  daha da artmışdır. Çox yaxşı. Amma bu ingilislərin bəziləri Azərbaycan dilində kəkələyəndə, vallah adam xəcalət çəkir.

Dil bimək yolunda yolumuz hayanadır?


Qəbələ,15.04.2016.