1918-ci il mart faciəsi Azərbaycan xalqına qarşı erməni soyqırımının tərkib hissəsidir

  1918-ci il mart  soyqırımı ermənilərin zaman-zaman xalqımıza qarşı törətdiyi soyqırımın tərkib hissəsi olaraq XX əsrin insanlığa sığmayan ən qanlı cinayətlərindən biridir.

      Bu faciənin uzaq gedən məqsədi  uydurma “Böyük Ermənistanın” dövlətinin yaradılması istiqamətində növbəti addımın atılması idi. Faciənin yaxın məqsədi isə Rusiyadakı 1917-ci il fevral inqilabından və oktyabr dövlət çevrilişindən sonar Azərbaycanda milli hərəkatın genişlənməsi, “Müsavat partiyasının cəmiyyətin ən nüfuzlu siyasi qüvvəsinə çevrilməsi idi. Bolşevizim pərdəsi ilə maskalanmış tarixi düşmənlərimiz  bununla barışmaq istəmir, xalqımıza qarşı yeni cinayətlər törətmək planını həyata keçirməyə başladılar. S.Şaumyan bu məqsədlə I dünya müharibəsi cəbhəsindən qayıdan 12 minlik ordunu Bakıda saxladı.

      1918-ci il  31 mart  soyqırımının əsas təşkilatçısı S.Şaumyan, A.Mikoyan, icraçıları isə Andronik, Hamazaps, Lalayan, Əmiryan və digər quldur başçıları idi.

    1918-ci il  31 mart  soyqırımı zamanı Şimali Azərbaycanda 35 mindən çox insan qətlə yetirilmişdir. Soyqırımın coğrafiyasina nəzər salsaq Şamaxıda, Bakıda, Qubada,Lənkəranda, Səlyanda, Kürdəmirdə, Zəngəzurda, Naxçıvanda böyük qətliyamların  törədildiyini görmək olar. Şamaxıda 72 kənd, 13 məscid, o cümlədən Cümə məscidi yandırılmiş , 13 qız uşağı zorlanmış, 8027 nəfər qətlə yetirilmişdir. Qubada 58 kənd yandırılmış, 7000 insan qətlə yetirilmişdir. Zəngəzurda 115 kənd yandırılmış, 7700 insan qətlə yetirilmişdir. Təkcə Bakıda bu faciə zamanı 12.000 insan qətlə yetirilmiş, “Açıq söz” qəzeti,”Kaspi” mətbəəsi, tarixi memarlıq abidəsi olan “İsmailiyyə” binası yandırılmış, Təzə pir məscidi top atəşinə tutulmuşdu. Soyqırım aksiyasının törədilməsi üçün müsəman olmaq kifayət idi. Ermənilər bolşevik müsəlmanları da qətlə yetirirdilər. Erməni qətliyamları çox vəhşi üsullarla həyata keçirilirdi. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasındakı şahid ifadələrindən birində deyilirdi ki, “Ermənilər Hacı Əmir Əliyevin mənzilinə soxularaq onun 80 yaşlı anasını, 60 yaşlı həyat yoldaşını gözü qarşısında güllələmiş, 25 yaşlı gəlinin diri-diri divara mıxlamış, uşaqlarını isə süngüyə kecirmişlər”. Erməni soyqırımı nəinki Şimali Azərbaycanda həmçinin Qərbi Azrbaycanda, Cənubi Azərbaycanda ( Xoy, Marağa Urmiyada), Şərqi Anadoluda ( 1915-ci il) da olmuşdur.

    1918-ci il mart soyqırımını S.Şaumyan vətəndaş müharıbəsi kimi qələmə verirdi. O 1918-ci il aprelin 13-də V.Leninə yazdığı məktubunda demişdi: “Bakıda vəhşi müsəlman partiyalarının müqaviməti üzündən sovet hakimiyyətinin taleyi tükdən asılı vəziyyətdə qalmışdır”. N.Nərimanov isə bu hadisəni kəskin şəkildə tənqid edərək S.Şaumyana, A.Çaparidzeyə yazdığı məktubunda demişdir: “ Mart hadisəsi Şura hökumətinə ləkə salıbdır, siz bu ləkəni təmizləməsəniz Şura ideyası çox yaşaya bilməyəcəkdir”. O dövrdə ABŞ gələn general Harborda da yalan məlumatlar çatdırıldı. Belə ki, erməni yepiskopu Baqrat generala verdiyi məlumatda bildirmişdi ki, guya bu hadisələr zamanı cəmisi 1000  nəfər adam həlak olmuşdur ki, bunun da 300-ü erməni, 700-ü isə müsəlmandır.

      Bu hadisələr zamanı Türklərin xalqımıza qardaşlıq yardımı da olmuşdur. Bunu Bakıda Nuru paşanın, Lənkəranda Camal paşanın, Qubada  İzzət paşanın, Naxçıvanda Kazım Qarabəkir paşanın xidmətlərində görmək olar. Bu faciənin dəf edilməsi zamanı, 5000 Azrbaycan hərbçisi, 1130 Türk əsgəri şəhid olmuşdur.

      Soyqırım sonrakı aylarda da davam etmişdir. Belə ki, 1918-ci ilin iyunun 22-də Andronik S.Şaumyana teleqram göndərmişdi.Teleqramda deyilirdi: “ Culfa mənim əlimdədir, istədiyiniz vaxt onu sizin sərancamınıza təqdim edə bilərəm. Şaumyan isə cavab teleqramınada yazırdı. Xalq qəhrəmanı Andronikə! Sizin 577 saylı teleqramınızı aldım, tam mətni ilə Moskvaya yola saldım, mənim adımdan Türk süngülərindən xilas olmuş cəsur erməni döyüşçülərinə atəşin salamlarımı çatdırın”.

   Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə bu hadisələrin  öyrənilməsi ilə bağlı xeyli iş görülmüş, 1918-ci ilin iyulunda Xəlil bəy Xasməmmədovun başçılığı altında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası yaradılmış, 36 cildlik, 3500 səhifəlik istintaq materialı toplanmışdı.Bu gün bu materiallar 1918-ci il mart soyqırımını öyrənmək üçün dəyərli mənbələrdən biri hesab olunur.

      Azərbaycanda Sovet rejimi qurulduqdan sonra isə bu hadisələr xalqdan gizlədilmiş, arxivlər bağlı saxlanılmışdı. Lakin, ölkəmiz ikinci dəfə dövlət müstəqilliyi əldə etdikdən sonra  xalqımıza qarşı törədilən faciələrin obyektiv şəkildə öyrənilməsi istiqamətində  geniş imkanlar açıldı. Ümummilli lider H.Əliyev 1998-ci il martın 26-da “1918-ci il mart soyqırımı haqqında” fərman imzaladı. Fərmanda  bu hadisələrlə bağlı Milli məclisin sessiyalarının keçirilməsi, bu sahədə tədqiqat işlərinin aparılması, hər il  mart ayının 31-nin milli matəm günü kimi qeyd edilməsi, bu faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırıması kimi konkret vəzifələr qoymuşdu.Təsadüfi deyil ki, H.Əliyev çıxışlarının birində qeyd etmişdi ki, “ Biz tariximizin hər bir dövrünü subyektivlikdən kənar olduğu kimi yazmalıyıq. Təhriflər həmişə xalqa zərər gətiribdir”. Son vaxtlar bu istiqamətdə xeyli iş görülmüş sanballı əsərlər işıq üzü görmüşdür. AMEA-nin müxbir üzvü Y.Mahmudovun “ Qarabağ. Real tarix-faktlar-sənədlər”, Prof. T.Musayevanın « Исторические факты о деяниях армян на Азербайджанском земли», рrof. A.Paşayevin “Açılmamış səhifələrin izi ilə” , S.Əsədovun “ “Миф о Великой Армении» belə əsərlərdəndir. Sözsüz ki, bu əsərlərin çox böyük siyasi, elmi, tərbiyəvi əhəmiyyəti vardır.Belə ki, bu əsərlər ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi cinayətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında, onların iç üzünün açılmasnda. tarixi yaddaşın möhkəmləndirilməsində, gənc nəslin vətənpərvərlik, milli dövlətçilik ənənəlri ruhunda tərbiyə mühüm rol oynayır.

     I Pyotrun vəsiyyətlərindən ruhlanan ermənilər  uydurma “Böyük Ermənistan”  əfsanəsini reallaşdırmaq, öz terror əməllərini təşkilatlanmış formada həyata keçirmək üçün 1887-ci ildə “Hıncaq”, 1890-cı ildə “ “Daşnaksyutun” partiyasını yaratmışdılar. Bu gün isə onların -  “Asala”, “Asala”, Hayqat”, “Cekron” “ Apostol” “Erməni milli assambleyası” kimi yeni terror təşkilatları fəaliyyətlərini davam etdirir. Onlar XX əsrin 70-ci illərində türklərə qarş  genişmiqyaslı terror əməlləri həyata keçirmişlər. Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdikdən sonra isə ermənilərin xalqımıza qarşı 32 terror aktı olmuş , 3000- minə yaxın günahsız insan  qətlə yetirilmişdir. Təsadüfi deyil ki, elan edilməmiş Qrabağ müharibəsinin təqsirkarı kimi  1993-cü ildə  BMT-nin erməni silahlı birləşmələrinin   işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərindən çıxarılmasına dair 822, 853, 874, 884 saylı, Avropa Şurasının 14/ 16 saylı qətnaməsi, İslam Konfransı təşkilatının qətnaməsi vardır. Lakin, böyük xristian qardaşı  Rusiyaya arxalanan Ermənistan bu qətnamələri yerinə yetirmir.  Azərbaycan  isə həm itisadi, həm də hərbi cəhətdən güclənməkdədir. Dünyanın nəhəng layihələri olan “BTC”, “Baki-Tbilisi-Ərzurum”, “TRASEKA”, Kars-Axalkalaki”, “Tap”, “Tanap” kimi layihələrdə  iştirak edir, Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasnda öz sözünü deyir. Ölkəmizin  dünyada  siyasi nüfuzu da getdikcə artmaqdadır. Məhz bunun nəticəsidir ki, 2011-ci ilin oktyabrında BMT-nin üzvü olan 155 dövlətin dəstəyi ilə Azərbaycan   BMT-nin 15 qeyri daimi üzvündən biri seçilmişdir. Davos forumunun son hesabatına görə ölkəmiz iqtisadi reytinqinə görə  dünya ölkələri sırasnda 33-cü yerə çıxmışdır.Bu gün Azərbaycan Respublikası idman, mədəniyyət, kosmos ölkəsi kimi tanınmışdır. 2015-ci il avropa olimpiya oyunlarının keçirilməsində ev sahibliyi Azərbaycana etibar edilmişdir.

     Göründüyü kimi, Ermənistan ölkəmzin artan iqtisadi, hərbi gücü qarşısında dayana bilməyəcək, ölkə başçısı İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi əgər lazım gələrsə Azərbaycan öz ərazisini hərbi yolla işğaldan azad edə bilər, buna Azərbaycanın artan iqtisadi və hərbi gücü  imkan verir. Digər tərəfdən isə beynəlxalq hüquq  Azərbaycanın tərəfindədir. Heç də təsadüfi deyil ki, BMT Nizamnaməsini 51-ci maddəsi də bunu bir daha sübut edir. BMT Nizamnaməsinin qeyd edilən maddəsində göstərilir ki, hər bir ölkə öz ərazisini terrorçulardan təmizləmək hüququ var. BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsində  qeyd edilir ki, BMT üzvü olan hər bir dövlət digər dövlətin ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə hörmət etməlidir. BMT Nizamnaməsinin 6-cı maddəsində isə qeyd edilir ki, özgə ərazisini zəbt etmiş ölkə Baş Assambleyanın qərarı ilə BMT üzvülüyündən azad edilə bilər.