Retro mövzularından biri: Midhat Cemal Kuntay :"Toprak, eger uğrunda ölən varsa, vatandır"

  Bu  sözləri,demək olar kı, hamı işlədir.  Onu  saytların birinin  "axtar" guşəsində  axtardım. 6 nəticənin heç birində müəllifi göstərilməmişdi.Halbuki bu sözlərə istinad edənlərin   cərgəsində deputat da var idi,professor da,saatsaz da,rəsmxət müəllimi də.
Azərbaycanın orta məktəb dərsliklərinin birində bu misra görkəmli türk şairi Tofik Fikrətə aid edilmişdi.Mətbuatda bu yanlışlığı göstərəndə bəziləri nazirliyin məktəblərə inşa mövzuları kimi göstərilən siyahıları bayraq etdilər. Səhvlərini başa düşənlərin   bəzisi fakt qarşısında börklərini çıxarıb fakt arşısında baş əydilər.

 Ən qorxulusu bu idi ki,  səhv fikir ort məktəb dərsliyi vasitəsilə yayılmışdı. Əvvəllər dərslikdə yazılan söz isə,demək olar ki, qeydsiz ,şərtsiz  qəbul olunurdu.Mübahisəli məsələnin  düzgün həlli mübahisə doğurmamalıdır.

Bu şeir haqqında yeni söz demək üçün  mənbələri bir daha dəqidləşdirdim, ilk  məlumatı haradan oxuduğumu xatırlamaq  istədim. Nəhayət, tapdım.

Bəxtiyar Vahabzadənin  "Şənbə gecəsinə   gedən yol"  kitabı yadıma düşdü. Buradakı məqalələrin birində bu şeirin müəllifi kimi Midhat Cemal Kuntayın adına rast gəlmişdim. Arxayınlaşdım. Tütk mənbələrindən Midhat Cemal Kuntay haqqında deyilənlərə bir daha nəzər saldım,
materiallar toplamağa, yeni  araşdırmalar və incələmələr aparmağa başladım.

 Türkiyənin ünlü şairlərindən biri olan Midhat Cemal Kuntay(1885, İstanbul - 30 Mart 1956, İstanbul)  71 il ömür sürmüşdür.  Bu ömrü şərəfləndirən, tarixdə yaşadan məamlar çoxdur. Ən birincisi atalar sözü səviyyəsində işlənıən bu beytdir:     

                 Bayrakları bayrak yapan üstündəki kandır,

                Toprak, eğer uğrunda ölen varsa, vatandır!

    Bu misraları bütün  türk dünyasının  işıqlı fikir adamları əminlik və  sözün təsir gücünün  təntənəsi  məqamında işlədirlər. Bəlkə də dünyada torpağa, onun müqəddəsliyinə,doğmalığına verilən ən doğru, ən mötəbər qiymətdir. Bu misralar  görkəmli türk şairi  Midhat Cemal Kuntayın 13 beytlik  "On beş yılı karşılarken" adlı  siyasi məzmunlu, lirik  təəssüratlı məsnəvisinin sonuncu beyitidir. 
  "On beş yılı   karşılarken" şeirin müəllifi kimi Atatürkü, M.Ə.Rəsulzadəni  göstərənlər də  var.
  Sizlərə təqdim olunan bu yazının yazılmasının elə bir   səbəbi  də, bəkə də, bu    yanlışlıqları aradan qaldırmaqdır.
                                       ***

        
 Şeir Türkiyə Cümhuriyyətinin 15 illiyinə həsr edilmişdir. Türkiyə Cümhuriyyətinin  15 illiyinin- 29 ekim 1938 - ci ildə  (29 oktyabr 1938-ci ildə )  keçirildiyini   nəzərə alsaq, şeirin   məhz həmin tarixi  gün ərəfəsində yazıldığı   məlum olur.  
   "On beş yılı karşılarken"  şeiri   Midhat  Cemal  Kuntayın ən uğurlu şeirlərindəndir. İlk dəfə şairin 1945-ci ildə nəşr olunan "Türkün  Şahnaməsindən" adı ilə nəşr  olunan kitabına daxil edilmişdir.

  Yeri gəlmişkən  qeyd edək  ki, M.C.Kuntayın  sağlığında cəmi  bir şeir kitabı çap olunmuşdur. 143 səhifəlik bu kitabda şairin  82 şeiri toplanmışdır.
  Midhat  Kuntayın ilk mətbu   şeiri  "Çırçır   suyu" 1901-ci ildə "Məlumat dərgisi"ndə çap olunmuşdur.

  Sonralar  şairin "Sirat-i Müstakim  dergisi" və  "Tərcümani- Hakikat" qəzetəsində  əruz  vəznində  şeirləri dərc  olunmuşdur.  O,  hiciv   ( həcv--N.N.)  türündə  də  lirik və  epik   şeirlər  yazmışdır. Şeirlərində vətən  və  millət  sevgisi  əsas   yer tutur. .  
   Midhat Cemalın  1943-1944-cü illərdə   "Çinaratı  dərgi"sində    yayımlanan son dövr şeirlərində   Azərbaycan ilə  ciddi  ədəbi  əlaqələri  olan Yəhya Kamal  Bayatlının   təsiri    aydın hiss olunur.   

  Maraqlıdır  ki,  1923- 1926 -cı illərdə  Azərbaycanın ali məktəblərində  müəllimlik edən  türk alimləri- İsmayıl Hikmət,  Xəlil Fikrət, Mühitdin Birgin  və başqaları ilə  Midhat Kuntayın  möhkəm  dostluq  əlaqələri var idi. Adları sadalanan  elm   adamlarının, eləcə də onların  Tükyədəki  əqidə və məslək dostlarının  yazıları   Bakı və Şəki  nəşriyyatlarında çap olunan  qəzet  və jurnallarda  müntəzəm olaraq  işıqlandırılırdı. Təkcə bir faktı  qeyd edək ki,   1924-cü   ildə Şəkidə çap  olunan  "Bilgi" adı  ilə  çıxarlan  ədəbi, fənni, ictimai ,  iqtisadi,  tərbiyəvi  məcmuədə   Yəhya  Kamala,   Tofiq  Fikrətə, tərbiyə doktoru  Xəlil Fikrətə səxavətlə yer verilrdi. 
  Midhat  Kuntayın mütaliə etdiyi Azərbaycan şairləri çox idi. Türkiyənin   arxivlərində ciddi araşdırmalar aparılacağı təqdirdə Midhat   Kuntayın - Abbas Səhhət, M.Ə.Sabir,    M.Hadi, A.Şaiq  ilə birbaşa  və  ya  dolayı   ədəbi    əlaqələri üzə  çıxa bilər.    
    M.Kuntaydan xeyli,  düz 19 il  əvvəl -  1909-cu ildə Azərbycanın görkəmli  şairi  Abbas Səhhət 9  beytlik "Vətən" şeirində  vətən haqqında dünyanın ən gözəl sözlərini  dünyaya car çəkirdi:

                     Könlümün  sevgili  məhbubu mənim,
                     Vətənimdir,vətənimdir, vətənim...


   Şeirin ən ünlü  son iki beyti vətən haqqında  o vaxta  qədər  heç  kəsin demədiyi  sözlərdir.  Əlbəttə,heç kəs bu sözlərdən sonra  vətən məhəbəti haqqında mübahisəyə qoşulmaq istəməzdi.

     Abbas Səhhət xəbərdarlıq  edirdi:

                    Vətən -əcdadımızın  mədfənidir  (dəfn yeridir),
                    Vətən-övladımızın  məskəndir.

                    Vətəni sevmyən insan olmaz,
                    Olsa, ol səxsdə vicdan olmaz .

 Midhat Kuntayın "Səttar xan" adlı şeiri  də var. Tədqiqatçılar bu əsərin  "Tərəqqi" qəzetində çap olunduğunu yazırlar.

    Midhat Kuntayın "On beş yılı karşılarken" şeirini bütövlükdə oxuculara təqdim edirik